سرزمین ایران از دیرباز زمینه و موقعیت مناسبی برای رشد کمی و پرورش فکری و روحی شیعیان در سه گروه عمده زیدیه و اسماعیلیه و اثناعشریه (دوازده ‏امامی‏ها) فراهم کرده است.
از آن میان، تشیع اثنا‏عشری به‏سبب سازمان‏یافتگی فکری و کلامی و علمی و فقهی و در کل، فرهنگی، غنی‏ترین محصولات فکری را تولید کرده است. تشیع اثنا‏عشری که به یمن قدوم مبارک حضرت امام‌رضا(ع) در سرزمین ایران دارای سازمانی کاملا نظام‏یافته بود، در ایران، به‏ویژه در بخش‏های مرکزی،با همه ساختارهایش مقبول اهل اندیشه قرار گرفت و با عرفان عمیق ایرانی حمایت شد و به ‏علت شرایط تاریخی و اجتماعی ایران رشد و بالندگی مناسبی یافت و به پایگاهی دفاعی برای مردم بی‏دفاع ایران در برابر خلفای جائر عباسی و دست‌نشاندگانش، ظلم مغولان و دیگر اربابان ظلم و جور تبدیل شد. بدین‏سان، اسلام‏باوری ایرانیان در پیوند با کانون‏های گوناگون ظلم ‏ستیزی و عدالت‏خواهی بالنده شد و در اعتقاد ایرانیان به امامت بحق دوازده امام معصوم‌(علیهم‌السلام) و در هماهنگی اجتماعی با دیگر مذاهب در جایگاهی فرامذهبی قرار گرفت.
این جایگاه قدرتمند فرامذهبی گاه در بعد سیاسی ـ نظامی و گاه در عرفان و اشراق و عشق به توحید نمود یافت. شیعیان متعهد و مومن این دیدگاه‏های غنی را از طریق آسیای مرکزی به چین و از مناطق مرزی شرق ایران فرهنگی؛ یعنی پامیر و سند، به هند و مناطق آسیای جنوب شرق و از سوی آذربایجان و اران به آن‏سوی جبال قفقاز و از مسیر آسیای صغیر تا بالکان و سواحل شرقی آدریاتیک انتقال دادند. در همه این سرزمین‏ها، اندیشه‏های دینی ظلم‏ستیزانه شیعی در بستر «زبان شاعرانه و عرفانی فارسی» که به‏سبب ویژگی‏های ذاتی زبان‏شناختی و رشد در محیط فرهنگی زایا، زبانی پویا شده بود که مناسب برای نگارش کتاب‏های علمی و عقیدتی و ذوقی بود و عرصه‏ای فراخ برای ظهور خلاقیت‏های ادبی و هنری مستقل و غیرحکومتی فراهم آورده بود گسترش یافت و محاورات علمی و فقهی در زمزمه‏های عشق و محبت به اهل بیت معصوم پیامبر (ص) تحقق پیدا کرد۱...ادامه مطلب