شکستن کهن‌الگو به نفع زن مقتدر

مهران زارعیان، منتقد:بهرام بیضایی نامی سترگ در عرصه ادبیات نمایشی و سینمای ایران است که همواره نام چند فیلمش در نظرسنجی برترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران می‌درخشد. نمایشنامه‌نویس و فیلمسازی که دنیای اساطیر و ارجاع به تاریخ و تمدن ایران در جای‌جای آثارش دیده می‌شود و حتی فیلم‌های به‌ظاهر مدرنش که در مناسبات امروز ما می‌گذرند، رد پای همین المان‌های نمادین و استعاری را در خود دارند.
نکته جالب درباره آثار بیضایی این است که علی‌رغم داشتن دغدغه‌های پررنگ ملی و بومی، فیلم‌های او «مردانه» نیستند و اتفاقا خیلی وقت‌ها زنانی مقتدر و عملگرا قهرمان آن هستند. بیضایی به‌صورت پرظرافت و جالبی از قید و بند مردسالاری نهادینه در کهن‌الگوها و مناسبات زیستن مردمان گذشته ایران رها می‌شود و نگاهی شبه‌فمینیستی با محوریت زنان را در قصه‌هایش بازتاب می‌دهد. این محوریت زنان چه در فیلم‌های تاریخی-اسطوره‌ای او و چه در فیلم‌هایی که در روزگار معاصر می‌گذر، وجود دارد و جاری است. در این یادداشت دوست دارم به سراغ آثار بعد از انقلاب بهرام بیضایی بروم و مختصات زنان در آنها را شرح دهم. زنانی که مقتدرانه و با قدرت برای نجات خانواده یا جامعه خود پیش‌قدم می‌شوند و بعضا از مردان در این امر پیشی می‌گیرند.

مرگ یزدگرد
اساس پیرنگ «مرگ یزدگرد» بر تلاش آسیابان و همسر و دخترش برای بازگو کردن روایتی از کشته شدن یزدگرد است که تقصیر و مجازاتی برای آنها به همراه نداشته باشد...

شاید وقتی دیگر
در «شاید وقتی دیگر» کیان با بازی سوسن تسلیمی دچار اضطراب و پریشانی دائمی است. همسرش اتفاقی تصویری از کیان در کنار یک مرد دیگر دیده و به دنبال راز تصویر می‌گردد...

مسافران
«مسافران» یکی از پرنمادترین و تئاتری‌ترین فیلم‌های بهرام بیضایی است. در مسافران یک زن به نام مهتاب با بازی هما روستا، به همراه شوهر و فرزندانش به تهران می‌آیند تا در جشن عروسی خواهر مهتاب شرکت کنند اما در راه تصادف می‌کنند و می‌میرند. 

سگ‌کشی
یکی از مهم‌ترین و نمونه‌ای‌ترین فیلم‌های بیضایی برای بررسی نگاه او به زنان «سگ‌کشی» است. 

وقتی همه خوابیم
در فیلم «وقتی همه خوابیم» نیز کم‌وبیش همان فضای سگ‌کشی حاکم است و مژده شمسایی نقش چکامه چمانی را بازی می‌کند که یک بازیگر توانمند تئاتر است

سینمای بیضایی، سینمای زنان طغیان‌گر و عاصی است که علیه مناسبات مردسالارانه حاکم بر جامعه می‌شورند و تبدیل به نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران می‌شوند. ...

متن کامل را اینجا بخوانید.