فقر گفتمان و تراژدی عدالت آموزشی

علی فلاحی-زهرا طیبی، گروه سیاست:«عدالت آموزشی» واژه‌ای که چندسالی به پای ثابت صحبت‌های مسئولان و کارشناسان این حوزه تبدیل شده، موضوعی است که اگرچه گاهی به‌صورت شعار از زبان مسئولان مربوطه بیان می‌شود اما بررسی آمارها در این رابطه نشان می‌دهد که آنچه در نظام آموزشی ما در حال وقوع است، زنگ خطر کمرنگ شدن عدالت در این حوزه را به صدا آورده و اگر مسیر پیش‌رو دنبال شود، قرار گرفتن عدالت در کنار آموزش‌وپرورش تقریبا به ترکیب نامتجانسی تبدیل خواهد شد. در گفت‌وگویی که شنبه شب در برنامه «شیوه» در همین رابطه برگزار شده بود، منصور کبگانیان، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی آمارهایی قابل تامل از طبقه اقتصادی قبول‌شدگان کنکور در سال تحصیلی 1400-1399، ارائه داد و گفت: «در بین قبولی‌های ورود به دانشگاه و در میان رتبه‌های زیر سه هزار، دهک اول و دوم و سوم که قشر کم‌برخوردار و محروم هستند؛ دو درصد‌ند و دهک دهم و نهم و هشتم؛ 80 درصد. سهم دهک اول 0.2 درصد است. دهک دهم، 48.1 درصد. در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی، سهم دهک کم‌برخوردار و محروم 1.3 درصد است. اینها هشداری است که نشان می‌دهد ما در این 10، 15 سال و شاید هم 40 سال گذشته، این روند را رصد نکردیم تا سریع اصلاح کنیم. در برق شریف، دهک یک، دو، سه؛ صفر درصد سهم داشته است. دهک ده و نه و هشت، 87 درصد سهم دارند...» آنچه از پس این آمارها واضح است این است که آزمون کنکور رسالت خود را به‌درستی انجام نداده و دیگر امکان استفاده برابر از امکانات برای رقابت افرادی که مایل به قبولی در دانشگاه هستند، وجود ندارد. موضوعی که پرویز امینی، جامعه‌شناس حاضر در برنامه شنبه شب شیوه هم این‌گونه آن را مورد اشاره قرار داد: «آموزش‌وپرورش، اساسی‌ترین نهاد تامین‌کننده فرصت‌های برابر است. اجازه می‌دهد آنهایی که مثلا در یک خانواده فقیر به دنیا آمدند، با شکوفایی و بالفعل کردن استعدادها و توانایی‌های خود از فقر به در آیند و در کسب ارزش‌هایی مثل ثروت، منزلت و احترام از موقعیت گذشته خارج شوند.» حال اگر این فرصت‌های برابر از طریق آموزش‌وپرورش تامین نشود، درواقع آنچه رخ می‌دهد نابرابری‌های ساختاری است. آنچه در عمل از فعالیت‌های آموزش‌وپرورش مشاهده می‌کنیم این است که شیوه فعلی مدیریت آموزش‌وپرورش و میل به افزایش مدارس غیرانتفاعی حرکت به سمت عمیق‌تر شدن نابرابری‌های اجتماعی را شتاب بخشیده است. علاوه‌بر این حتی در دولت نیز آموزش‌وپرورش به اولویت چندم تبدیل شده است و عدم اهتمام جدی به این وزارتخانه و نظام آموزش، به مشکلاتی که متمرکز بر عدالت آموزشی است اضافه کرده است. در ادامه ضمن مرور برخی از آمارهای نماینگر بی‌عدالتی در آموزش‌وپرورش که پیش‌تر در «فرهیختگان» به آن پرداخته بودیم، سعی داشته‌ایم بروز چنین آسیب‌هایی را ریشه‌یابی کنیم.

متن کامل را اینجا بخوانید.