درسی که تنش‌های آبی به ما داد

ابوالقاسم رحمانی، دبیر گروه جامعه :تازه به همدان رسیده بودم، اولین کارم پیگیری صحت و سقم شایعات بود؛ اینکه بعد از قطعی و کمبود آب در همدان فلان وسیله ذخیره آب، مثل دبه و تانکر و... قیمت‌شان چندبرابر شده و آب‌معدنی و نوشابه و انواع و اقسام نوشیدنی‌ها هم ارزشمندتر از همیشه شده‌اند و پول زیادی برای خریدشان از کف می‌رفت. لابه‌لای همین گشت‌و‌گذار آنتی‌شایعاتی که داشتم، مساله‌ای سوالم شده بود و پیگیر جوابش بودم؛ اینکه چرا به‌محض اتمام آب سد، آب شهر قطع شد و حتی چند روزی ذخیره آبی در شهر وجود نداشت تا اینکه همان موقع‌ها یکی از مطلعان به من گفت انتشار خبر خشکی سد و احتمال وقوع کم‌آبی در همدان باعث شد مردم بیش از همیشه مصرف کنند و بعد مقادیر زیادی آب را هر جور که می‌توانستند ذخیره کنند! این اتفاق ذخایر منبع‌های آبی را که برای چنین روزی تعبیه شده بود هم خالی کرد. این تجربه در ذهنم بود تا یکی، دو روز پیش که ماجرای افت فشار آب در تهران درگیرم کرد و پیگیر علت وقوع آن شدم. به‌هرحال در سالی که -حداقل به چشم- بارندگی‌های خوبی داشتیم و در همین ایام همچنان آسمان رحمت‌گسترانی می‌کرد، وقوع کم‌آبی در ابتدای مسیر 1402 عجیب و نگران‌کننده بود. هرکسی چیزی می‌گفت و مقامات رسمی هم از اعلام خبر رسمی امتناع می‌کردند. شماره‌های اضطراری پاسخگوی مردم و کسانی نبودند که خصوصا در طبقات بالای برج‌ها در مناطق غربی تهران در گیر و دار آب به این در و آن در می‌زدند. بالاخره به هر شکل و سیاقی بود، کمی زودتر از ماجرایی که روز گذشته در رسانه‌ها منتشر شد، مطلع شدم. منتها آن ترس از اطلاع‌رسانی که از ماجرای همدان در ذهنم بود و ولوله و ترسی که می‌توانست به جان شهروندان بنشیند و این بحران را به یک فاجعه‌ تبدیل کند، مانع از انتشار شد تا امروز. روایتی که در ادامه آمده، از زبان یکی از مطلعان ماجراست که با هم می‌خوانیم.

بارش سیل‌آسا و ریزش گسترده مسیر رودخانه کرج را مسدود کرد
«علت مساله ایجادشده برای مناطقی از تهران، خارج شدن منابع آب سد امیرکبیر از مدار به‌دلیل مسدود شدن رودخانه کرج بوده است. بنابر اطلاعات دریافتی از ایستگاه‌های آب‌وهواشناسی شرکت آب منطقه‌ای تهران مستقر در حوضه آبریز سد امیرکبیر، ساعت 17 تا 19 عصر پنجشنبه 18 خرداد، با فعالیت سامانه بارشی ناشی از رشد ابرهای همرفتی بارندگی رگباری قابل‌توجهی حدود 30 میلی‌متر در ایستگاه نساء و حدود 20 میلی‌متر در محل ایستگاه سیرا در منطقه سد کرج ثبت شد. شدت لحظه‌ای بارندگی‌های رگباری در ایستگاه‌های یادشده به حدود 47 میلی‌متر در ساعت هم رسیده بود و همین مساله سبب شد بخش اعظمی از کوه و دیواره مجاور رودخانه سد کرج بر اثر پدیده زمین‌لغزش در ارتفاعات بالادست جناح راست سد به داخل رودخانه ریزش کند. براساس بررسی‌های میدانی منطقه ریزش، حجم قابل‌توجهی از رسوبات واریزه‌ای و سنگلاخ- به ابعاد هر قطعه معادل یک خودروی سواری- زمینه انسداد رودخانه را ایجاد کرد. بررسی دقیق‌تر منطقه مشخص کرد که حدود یک‌میلیون مترمکعب از ارتفاعات مشرف به کیلومتر 24 جاده کرج- چالوس حد فاصل تونل 2 الف و 2 ب وارد رودخانه کرج در پایین‌دست سد، حدفاصل نیروگاه تا سد تنظیمی شده است. در اثر این ریزش، توده عظیمی از رسوبات واریزه‌ای و سنگ به ارتفاع حداکثر 30 متر مسیر روخانه کرج را به‌طور کامل مسدود و موجب قطع کامل مسیر انتقال آب از سد اصلی به سد تنظیمی شد که به ‌تبع آن آبرسانی جهت تامین آب شرب کلانشهرهای تهران متوقف شد.»

چالش با باتلاق برای رفع انسداد رودخانه سد کرج
وی ادامه داد: «براساس اطلاعات ثبت‌شده از تیم عملیاتی حاضر در صحنه، رفع مسدودیت رودخانه با برداشت سنگلاخ‌های گسترده با یک چالش جدی مواجه شد. بر این اساس، گل‌و‌لای ایجادشده از این زمین‌لغزش و همچنین آب موجود در پایین‌دست سد زمینه باتلاقی شدن مسیر دسترسی به توده سنگلاخ را ایجاد کرد. همین مساله سبب شده انتقال تجهیزات و ماشین‌آلات سنگین به محل ریزش به امری ناممکن بدل شود. یکی از متخصصان حفر فضاهای زیرزمینی حاضر در صحنه می‌گفت سخت‌ترین بخش کار برای رفع انسداد رودخانه کرج، مساله انتقال تجهیزات در یک زمین تمام باتلاقی بود. راهکارهای متعددی را دنبال کردیم و به‌واسطه روش‌های مختلف تحکیم، توانستیم بستر عبوری برای ماشین‌آلات سنگین مهیا کنیم. نکته مهم در تامین آب شرب پایتخت این است که در لحظه پس از ریزش انجام‌شده حدود 9 هزار لیتر در ثانیه از ظرفیت شبکه آب از مدار خارج شد. در این راستا اگر این شرایط تامین آب می‌خواست در شهر حاکم شود، براساس اطلاعات آبفای تهران 4 تا 5 میلیون نفر از جمعیت تهران بدون آب می‌شدند. در این راستا برای جلوگیری از این مساله، تامین آب از سایر منابع در دستورکار قرار گرفت و 5 هزار لیتر در ثانیه آب از منابع شرق جایگزین منابع سد کرج شد. از طرفی کمبود 2 هزار لیتر در ثانیه‌ای ایجادشده نیز با برنامه مدیریت مصرف به‌صورت افت فشار دوره‌ای به مناطقی از شهر تهران اعمال شد تا شرایط پایدار شود. فی‌الحال هم براساس آخرین گزارش‌های رسیده از محل سد کرج با عبور ماشین‌آلات سنگین از ناحیه باتلاقی فرآیند رفع انسداد به‌سرعت انجام شده و هم‌اکنون جریان آب پایداری معادل 4.5 مترمکعب در ثانیه از سوی سد کرج به‌سمت سامانه‌های آبرسانی شهر تهران درحال انجام است. براساس این گزارش‌ها همزمان با جبران کمبود منابع و همچنین افزایش تراز مخازن شهرهای تهران، شبکه آب مناطق دارای افت فشار تا پایان دیروز تثبیت شد.»
اینها به‌قولی روایت وزارت نیرویی‌ها بود اما واقعیت این است که حالا، وقتی که من این روایت را می‌نویسم و می‌خوانم، همچنان وضعیت آب در غرب تهران مساعد نیست و طبق اطلاعی که دارم، فشار آب در برخی نقاط حتی کمتر از روزهای گذشته هم شده، سوال اینجاست که نقطه پایان این ماجرا چقدر با ایده‌آلی که مسئولان از وضعیت تصویر می‌کنند، فاصله دارد؟