وقتی همه چیز فیلتر است انگار هیچ‌چیز فیلتر نیست!

عطیه‌همتی، روزنامه نگار: مجموعه دیتاک چند روز پیش گزارشی از زیست اینترنتی ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که بسیار قابل توجه بود. گزارش‌های دیتاک به صراحت نشان می‌دهد فیلترینگ سنگین سال گذشته نه تنها بی‌اثر بوده بلکه حتی در جهت عکس هدف سیاست‌های فیلترینگ عمل کرده‌است. وقتی اردیبهشت 97 بالاخره بعد از کش و قوس‌های فراوان پیام رسان تلگرام فیلتر شد. برخی ادعا کردند که می‌شود جای خالی این شبکه را با پیام رسان‌های داخلی گرفت. از این رو هرکدام از گروه‌های برنامه‌نویس در کشور با گرفتن وام‌های اهدایی پیش‌تولیدشان را برای جایگزینی این غول پیام‌رسانی آغاز کردند. غولی که هربار با یک بروزرسانی همه را شگفت‌زده می‌کرد. در این میان پیام رسان‌های متعددی مطرح شدند که برخی از آن‌های حتی از سوی صدا و سیما به شکل کاملا رسمی حمایت شدند اما در نهایت راه به جایی نبردند و نتوانستند دل مخاطب ایرانی را به دست آورند. چندی بعد نیز خبر ورشکست شدن آن‌ها به گوش رسید تا جایی که آگهی مزایده پیام‌رسان «سروش» که یکی از پرسروصدا‌ترین و مهم‌ترین پیام‌رسان‌های داخلی بود در رسانه‌ها منتشر شد.

در این میان تنها دو پیام رسان «بله» و «ایتا» توانستند به شکل حداقلی راه را ادامه بدهند. اما مخاطب ایرانی ترجیح داد به سمت پیام رسان سخت و بسیار ضعیف واتساپ کوچ کند و واتساپ تبدیل به پراستفاده‌ترین پیام‌رسان کشور شد.

از طرفی خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های مختلف خبری و رسانه‌ای که پیش از این اکانت خود را در تلگرام غیرفعال کرده بودند تا کاربران آن برای دنبال کردن آن‌ها به پیام‌رسان دیگر بروند؛ دست از پا درازتر بازگشتند. چون مخاطب در تلگرام مانده بود و به جای خوراک خبری ذبح داخل، داشت گوشت سربریده به دست رسانه‌های فارسی زبان خارج از ایران مصرف می‌کرد.‌

و فقط هرچندوقت یکبار در بحران‌های داخلی همچون اعتراضات آبانماه 98 و همچنین اعتراضات و التهابات 1401 به علت قطعی ترافیک بین‌الملل پیام‌رسان‌های داخلی دوباره رونق می‌گرفتند. تا اینکه بعد از فیلترینگ سرسخت پاییز 1401 واتساپ و اینستاگرام برای همیشه فیلتر شدند.

با این وجود هرچند مسوولین ذی‌ربط دوباره تلاش کردند جایگزین‌سازی انجام بدهند و با تبلیغات جدی دوباره نمونه‌های مشابه داخلی را تقویت کنند. اما آمار نشان می‌دهد که این بار هم نتوانستند موفق عمل کنند. با وجود ضررهای جدی که به کسب و کارهای اینترنتی و آنلاین شاپ‌ها در مدت زمان فیلترینگ‌های گسترده انجام شد اما همچنان رغبتی به نمونه‌های داخلی وجود ندارد و فقط هزینه‌گزافی برای خرید فیلترشکن و وی‌پی‌ان‌ به کاربران اینترنت در ایران تحمیل شده‌است. به طوریکه پای فیلترشکن به گوشی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها نیز باز شد.

تلگرام که روزگاری به خاطر عدم کنترل روی آن فیلتر شده بود. بعد از فیلترینگ سراسری دوباره به اوج خود بازگشت و این بار واتساپ دوباره از رونق افتاد. چون وقتی قرار است کاربر هزینه فیلترشکن را قبول کند چرا باید از نرم افزار ضعیف، سخت و کم‌کارکردی همچون واتساپ استفاده کند وقتی تلگرام به او امکانات بسیار بهتری ارائه خواهد داد و به جرات می‌توان گفت تلگرام دوباره به صدر جدول اپلیکیشن‌های مورد استفاده بازگشت. اینستاگرام نیز کم‌کم و با افت شدت فیلترینگ دوباره از سوی کاربران ایرانی فعال شد. به گونه‌ای که انگار بعد از فیلترینگ نیز آب از آب تکان نخورده است. فقط اینترنت برای کاربر گران‌تر شده‌است. چون اون باید همیشه فیلترشکنش را روشن نگه‌دارد.

مثلی هست که می‌گوید وقتی معلم همه را تنبیه کند؛ انگار هیچ‌کس را تنبیه نکرده‌است. موضوعی که دقیقا بازگوی وضعیت فیلترینگ در ایران است. وقتی همه چیز فیلتر است انگار هیچ چیز فیلتر نیست و فقط وضعیت رسانه‌ای کشور در یک تناقض آشکار وجود دارد. رسانه‌های چپ و راست همچنان تلاش می‌کنند در شبکه‌های اجتماعی پررونق حضور داشته باشند و محتوا تولید کنند. به خبرنگاران اینترنت طبقاتی بدون فیلتر داده می‌شود و هنوز تلویزیون و بخش‌های خبری کشور محتواهای داخلی موجود در شبکه‌‌های اجتماعی بین‌المللی را پوشش می‌دهد و به شکل رسمی در همین شبکه های فیلتر شده کانال و صفحه دارد و خلاصه انگار نه انگار!