«آن سوی اسپوتنیک» منبع درسی شناخت سیاست علم است

مراسم رونمایی از کتاب «آن سوی اسپوتنیک» با حضور دکتر محمد‌مهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد در محل نشست‌های تخصصی نمایشگاه کتاب واقع در مصلی تهران برگزار شد.  دکتر طهرانچی در آغاز با اشاره به رقابت علمی کشورهای جهان متاثر از فضای جنگ سرد گفت: «یکی از قطب‌هایی که به صورت مشخص با نظامات جدی و دقیق و متاثر از جنگ سرد بحث علم و فناوری را پیگیری کرده ایالات متحده بوده است. آمریکایی‌ها بعد از اینکه با پرتاب دو بمب هسته‌ای قدرت علمی خود را به اثبات رساندند، پاسخ آن را در زمان جنگ سرد و پرتاب ماهواره اسپوتنیک به فضا توسط شوروی دریافت کردند. البته قبل از این شوروی هم به سلاح هسته‌ای دست پیدا کرده اما تبعیت از این علم اقتداری برای آنها به وجود نمی‌آورد. پس از این اتفاق درواقع یک کشور به هسته و یک کشور به فضا دست پیدا کرده بود و درواقع یک مسابقه علمی و به ظاهر نظامی شکل گرفت.»   رئیس دانشگاه آزاد در ادامه با معرفی پروفسور نیل، نویسنده کتاب تاکید کرد: «این کتاب سیاست علم را کاملا متمایز با علم به تصویر کشیده است. درحقیقت این کتاب یک منبع درسی برای شناخت سیاست علم شناخته می‌شود.»   وی افزود: «روایتی مجعول از گذشته در ایران وجود داشت که علم برای علم است، ولی این کتاب به ما می‌گوید علم برای حکمرانی است. یکی از موضوعات اصلی مطرح‌شده در این کتاب، تشریح این است که چگونه دولت‌ها و حکومت‌ها به صورت مویرگی نظامات علمی را راهبری می‌کنند. اینکه در وزارتخانه‌ها، مجلس‌ها و... مباحث علمی چگونه جلو می‌رود، اینکه چگونه در آموزش علم و فناوری در آموزشگاه‌ها اثرگذار است. چگونگی پیگیری مباحث علمی در مجموعه‌های سیاسی در سطوح مختلف سیاسی، چگونگی آموزش علم وفناوری در دانشگاه‌ها و چگونگی طرح مباحث اخلاقی و اجتماعی از جمله مباحث مطرح‌شده در این کتاب است که در 4 بخش به نگارش درآمده و در بخش آخر نیز بحث جهانی شدن را توضیح می‌دهد.»  رئیس دانشگاه آزاد ضمن تشکر از موسسه مطالعات اجتماعی وزارت علوم،تحقیقات‌و‌فناوری برای همراهی در پروسه انتشار کتاب «آن‌سوی اسپوتنیک» اضافه کرد: «مطالعه این کتاب به‌طور جدی به تمام مدیران ارشد نظام آموزش عالی توصیه می‌شود. این اثر ثمره هشت سال کار مداوم است و فقط یک کتاب ترجمه‌شده تحت‌اللفظی نیست. ما با این کتاب زندگی کردیم و در مباحث مختلف و جلسات گوناگون درگیر بودیم. این هزار و صد صفحه صرفا یک مجموعه برگردان‌شده به زبان فارسی نیست. در اصل یک فهم جریان علمی است که مسلما برای مدیران حاکمیت و نظام علم و فناوری مفید است.»   دکتر طهرانچی در ادامه در مورد انتخاب نام کتاب هم گفت: «اتفاقات و روایت‌ها پس از پرتاب ماهواره اسپوتنیک رخ می‌دهد. نکته جالبی که در متن روایت می‌شود، موضعی بود که این اثر از سوی سیاسیون و دانشمندان آمریکایی تحت عبارت «ما به یک اسپوتنیک دیگر نیاز داریم» نقل می‌کند. یعنی نظام علمی آمریکا برای نجات خود به یک اسپوتنیک دیگر احتیاج دارد و به همین دلیل هم بود که روس‌ها این نام را برای واکسن تولیدی خود استفاده کردند. شاید نسل جوان اسپوتنیک را به‌عنوان یک واکسن می‌شناسد ولی این کتاب هم آن‌سوی اسپوتنیک 1956 هست و هم اسپوتنیکی که پس از آن عرضه شده است. در کتاب مطرح می‌شود که دنیا باید منتظر یک پاندمی جهانی باشد و این موردی است که توجه ملت‌ها را به علم جلب می‌کند. اگر دولت و ملتی از پرداختن به علم غفلت کند، قطعا در آینده بهای آن را خواهد پرداخت.»   رئیس دانشگاه آزاد در بخش دیگری از این نشست اظهار کرد: «دقت در روند مباحث مطرح‌شده می‌تواند در چالش‌های سیاست علم که امروز پیش‌روی کشور ماست کمک‌کننده باشد. این زحمات را به جامعه علمی و حکمرانان حوزه علم تقدیم می‌کنیم تا جامعه علمی ما کماکان پیشتاز در حوزه علم باشد و از آفت‌ها و سهل‌انگاری‌هایی که برخی اوقات با نگاه ناکاملی که برخی مدیران عرصه علم دارند و به این حوزه آسیب می‌زند زنهار دهد. من با توجه به تجربه چنده دهه‌ای در حوزه علم این کتاب را برای دانشجویان و فعالان حوزه سیاست علم و فناوری و تمامی مدیران مفید می‌دانم.» 

 امیدواریم «آن‌سوی اسپوتنیک» مقدمه‌ای بر رشد دانش سیاست علمی باشد
در ادامه این نشست هادی نیلفروشان، دیگر مترجم اثر درباره ایده اولیه ترجمه کتاب گفت: «انتخاب و برگزیدن کتاب و ضرورت آن برای حضور در نشر فارسی، ایده دکتر طهرانچی بود و من خوشحالم در کنار ایشان حضور داشتم و آموختم. خانم صمدی نیز به‌عنوان مترجم سوم، به اندازه ما سهم و نقش داشتند و برای این کتاب زحمت کشیدند.»  وی افزود: «سنت ترجمه از دید من درخصوص چنین کتاب‌هایی، ادامه همان سنت قرآنی است که می‌فرماید «‌فبشر عباد الذین‌ یستمعون‌ القول‌ فیتبعون‌ أحسنه‌». آشنایی با آثار مختلف فقط از طریق شنیدن رخ نمی‌دهد و مطالعه تجربه دیگر ملل در این زمینه موثر است. ما هم نمی‌خواهیم صرفا نقل‌کننده باشیم.»  او در ادامه با توضیح دلایل اهمیت کتاب «آن‌سوی اسپوتنیک» اضافه کرد: «اگر بیش از دو دهه است درخصوص جنبش علمی و اهمیت سرمایه‌گذاری بر علم تاکید می‌کنیم، دیدن بهترین تجربه‌ها و مطالعه مسیری که کشورها طی کردند اهمیت دارد. این کتاب به زیباترین، جامع‌ترین و تفصیلی‌ترین شکل ممکن تجربه شکل‌گیری یک ساختار و نظام علمی را تشریح کرده است. علاقه دارم این حرکت را درخصوص برخی کشورها مثل چین و کشورهای برجسته و ممتاز اروپا هم انجام دهیم، تجمیع این روایت‌ها به ما کمک می‌کند تجربه کاملی را در داخل کشور بسازیم.»  نیلفروشان ادامه داد: «تلاش کردیم ترجمه کنیم اما ترجمه این کتاب مستلزم کارهای پژوهشی خاص خود هم هست. خیلی از مفاهیمی که در این کتاب وجود دارد در ادبیات علمی ما مسبوق به سابقه نبود و ما باید در مسیر ترجمه آن تحقیقات مفصلی می‌کردیم. به همین دلیل این کتاب قابلیت تفسیر و تفصیل دارد و می‌شود مضامین آن را با عمق بیشتری بررسی کرد. به همین خاطر امیدوارم ترجمه کتاب مقدمه‌ای بر پیشرفت دانش سیاست علمی کشور باشد. ما در حوزه کاری خودمان سیاست علم را از سیاست فناوری و نوآوری جدا می‌دانیم، کتاب حاضر هم به سیاست علم و حداکثر سیاست آموزش عالی اختصاص دارد و خیلی کم در مورد فناوری و نوآوری در این کتاب مطالبی وجود دارد اما در حوزه سیاست علم و سیاست آموزشی کتاب خوبی است.»  مترجم کتاب «آن‌سوی اسپوتنیک» در پایان سخنانش گفت: «علی‌رغم تلاش‌های زیاد، کتاب به لحاظ ویرایشی و برخی کلمات اشکالاتی دارد، خوشحال می‌شویم که هر زمانی دوستانی آن را مطالعه کردند و توانستند، این موارد را به ما گوشزد کنند تا در چاپ‌های بعدی تصحیح کنیم.»  گفتنی است کتاب «آن سوی اسپوتنیک» توسط «هومر ای. نیل»، «تویین اسمیت» و «جنیفر مک‌کورمیک» به نگارش درآمده است. این اثر با ترجمه دکتر محمدمهدی طهرانچی، هادی نیلفروشان و زهرا صمدی به همت موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شده و نمایشگاه کتاب امسال عرضه می‌شود.