جادوی چند میلیارد دلاری ایده هری‌ پاتر

میلاد جلیل زاده، خبرنگار:از روی هفت کتاب از مجموعه «هری پاتر»، بیش از هشت فیلم منتشر شده که بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ اکران شده‌اند. حالا قرار است توسط کمپانی برادران وارنر «هری پاتر» به سریال تلویزیونی هم تبدیل شود. این خبر ۲۳ فروردین امسال به‌طور رسمی اعلام شد و هر فرد پاترهد (اصطلاحی که برای اشاره به هواداران سرسخت هری پاتر اطلاق می‌شود) که برخی از آنها سال‌هاست به امید یک سریال تلویزیونی درباره پسر جادوگر هستند، به‌تعبیر نیویورک‌تایمز بالاخره می‌توانند عصای خود را زمین بگذارد و شادی کند.  انتظار می‌رود خانم جی کی رولینگ که نویسنده این قصه‌هاست، تهیه‌کننده اجرایی این سریال هم باشد که در «مکس»، سرویس پخش جدید استریم شرکت «وارنر برادرز دیسکاوری» ظاهر می‌شود. 
کیسی بلویز، رئیس و مدیر اجرایی محتوای HBO و مکس در بیانیه‌ای گفت: «ما خوشحالیم به مخاطبان این فرصت را می‌دهیم که هاگوارتز را به روشی کاملا جدید کشف کنند.» 
او گفت: «هری پاتر یک پدیده فرهنگی است و همه می‌دانند که چه عشق و عطش پایداری برای دنیای جادوگران وجود دارد» و ادامه داد: «این یک اقتباس وفادار از مجموعه کتاب‌های پرفروش رولینگ است که شامل هفت کتاب منتشرشده بین سال‌های 1997 تا 2007 می‌شود.» پیش از این هشت فیلم موفق براساس این کتاب‌ها بین سال‌های 2001 تا 2011 منتشر شده‌اند. 
سریال آتی که به‌عنوان سریالی یک‌دهه‌ای decade-long series توصیف می‌شود، «با حضور بازیگرانی جدید، برای رهبری نسل جدیدی از هواداران، ساخته می‌شود و برخلاف فیلم‌های هری پاتر که گنجایش بعضی از جزئیات کتاب را نداشت، پر از جزئیات خارق‌العاده، شخصیت‌های بیشتر و مکان‌های دراماتیکی است که طرفداران پاتر بیش از ۲۵ سال آنها را دوست داشته‌اند.» 
رولینگ که خودش تهیه‌کننده اجرایی سریال خواهد بود، می‌گوید: «تعهد مکس به حفظ یکپارچگی کتاب‌هایم برای من مهم است و من مشتاقانه منتظر هستم بخشی از این اقتباس جدید باشم. اقتباسی با این میزان از عمق و جزئیات که فقط توسط یک سریال تلویزیونی طولانی امکان‌پذیر است.»
علی‌رغم حواشی گسترده‌ای که پس از اظهارنظر رولینگ علیه جنبش تراجنسیتی (ترنسکشوال) و تغییر هویت جنسی توسط عمل جراحی ایجاد شد و تلاشی که عده‌ای از افراد تحت‌عنوان بخشی از پاترهدها برای تحریم هری پاتر کرده‌اند، محصولات مرتبط با او همچنان به فروش می‌رسند و در اوایل سال‌جاری، بازی ویدئویی «میراث هاگوارتز» در دوهفته بیش از ۱۲ میلیون نسخه فروخت. مجموعه هری پاتر چه در حوزه نشر کتاب، چه در سینما و چه در بازی‌های ویدئویی و کامپیوتری و چه در حوزه‌های دیگر، یک پدیده شگفت‌انگیز به‌لحاظ جذب مخاطبان است. حالا پس از سال‌ها درحالی قرار است سریالی براساس این کتاب‌ها ساخته شود که نسل جدیدی از مخاطبان فیلم و سریال در دنیا پدید آمده‌اند و قرار است این سریال 10 ساله روی جذب آنها حساب ویژه‌ای باز کند، یعنی قرار نیست خاطره هری پاتر با پیر شدن هواداران قبلی‌اش فراموش شود. نظارت مستقیم رولینگ در تولید این مجموعه یکی از تضمین‌هایی است که هواداران پیشین و فعلی مجموعه دریافت می‌کنند. در ادامه به این پرداخته‌ایم که چرا انگلیسی‌ها و پسرعموهای آمریکایی‌شان تا این اندازه در خلق ادبیات کودک نسبت به باقی غربی‌ها جلو هستند. نکات دیگری درباره حجم گردش مالی هری پاتر در حوزه‌های نشر کتاب کاغذی و الکترونیکی، کتاب صوتی، سینما و بازی‌های ویدئویی وجود دارند که آمارهای شگفت‌انگیزی از صعود و جابه‌جایی مالی پدید آورده‌اند. نگاهی هم به این آمارها انداختیم، درپی اینها صحبتی کلی راجع‌به چیستی و چگونگی فرانچایز و ارتباط آن با هری پاتر شده است. 

یک تجارت غول‌آسا و غافلگیرکننده
سال ۱۹۹۷، ابتدا ۵۰۰ نسخه از سری اول هری پاتر با جلد گالینگور منتشر شد که ۲۰۰ نسخه آن فروخته شد و ۳۰۰ نسخه به کتابخانه‌ها رفت تا کمی خاک بخورد. نویسنده کتاب، جی کی رولینگ، چهارهزار دلار پیش‌پرداخت دریافت کرده بود که درصورت عدم فروش کتاب هم برایش حاشیه امن کوچکی فراهم می‌کرد. در عرض دوسال، «هری پاتر و سنگ فیلسوف» که ما امروز با عنوان «سنگ جادو» آن را می‌شناسیم، بیش از۳۰۰ هزار نسخه در بریتانیا فروخت و انتشارات آمریکایی اسکولاستیک حقوق انتشار آن در ایالات متحده را به قیمت 105 هزار دلار خرید. این بالاترین پولی به‌حساب می‌آمد که اسکولاستیک تا به آن روز به نویسنده‌ای برای کتاب کودک پرداخت کرده بود. انتشارات اسکولاستیک Scholastic در عنوان کتاب «فیلسوف» را به «جادوگر» تغییر داد تا آن را برای کودکان دوست‌داشتنی‌تر کند و آن را در اکتبر ۱۹۹۸ منتشر کرد. در دسامبر ۱۹۹۸، این کتاب برای اولین‌بار در فهرست پرفروش‌ترین‌های نیویورک‌تایمز قرار گرفت و برای ۸۲ هفته متوالی در این لیست ماند. انتشار هری پاتر، چیزی بود که انتشارات اسکولاستیک را به اوج رساند و آن را تبدیل به بزرگ‌ترین منتشر‌کننده داستان‌های کودک در جهان کرد؛ به‌طوری‌که 10 سال بعد از انتشار اولین هری پاتر در آمریکا، درآمد این انتشارات در سال ۲۰۰۸ به دومیلیارد دلار خالص رسید. بالاخره وقتی به کار به انتشار «جام آتش» چهارمین کتاب از مجموعه هری پاتر رسید، برای اولین‌بار این کتاب همزمان در ایالات‌متحده و بریتانیا منتشر شد. 
فروش کتاب هری پاتر که ابتدا در ۵۰۰ نسخه منتشر شده بود، 20 سال بعد وقتی به ۲۰۱۸ میلادی رسید، در سراسر جهان از ۵۰۰ میلیون نسخه گذشت. در ایالات‌متحده، هری پاتر و جام آتش در اولین آخر هفته خود سه‌میلیون نسخه فروخت. از آن زمان به بعد، هر کتاب رکوردهای فروش کتاب قبلی را شکست. هری پاتر و شاهزاده دورگه 6.9 میلیون نسخه در ۲۴ ساعت اول فروخت. یادگاران مرگ، پرفروش‌ترین کتاب داستانی تاریخ، 8.3 میلیون نسخه در ۲۴ ساعت اول فروخت؛ یعنی 96 کتاب در ثانیه. البته فروش‌های طولی و مزمن کتاب همچنان درحال بیشتر شدن بود و حالا کتاب اول، یعنی هری پاتر و سنگ فیلسوف (جادو)، با فروش ۱۲۰ میلیون نسخه در سراسر جهان، پرفروش‌ترین کتاب این مجموعه است. 
هر کتاب از هری پاتر که منتشر شد، در فهرست پرفروش‌ترین‌های USA Today، روزنامه سراسری آمریکا، رتبه اول را کسب کرد. همه کتاب‌ها درمجموع ۱۷۳۹ هفته در فهرست پرفروش‌ترین‌های USA Today قرار گرفتند. همچنین این سری کتاب‌ها 10 بار متوالی در فهرست پرفروش‌ترین‌های نیویورک‌تایمز قرار گرفتند و جی کی رولینگ که کارش را با چهارهزار دلار پیش‌پرداخت شروع کرده بود، با درآمد ۹۵ میلیون دلاری، پردرآمدترین نویسنده جهان در سال ۲۰۱۶ شد. این فرنچایز اکنون شامل فیلم‌های جهان گسترده (جانوران شگفت‌انگیز)، پارک‌های موضوعی و یک نمایشنامه برادوی است.  اهمیت فرهنگی هری پاتر هم قابل‌توجه است. یک نظرسنجی در ایالات‌متحده نشان داد که ۱۸ درصد از مردم این کشور تمام کتاب‌های هری پاتر را خوانده‌اند و ۳۱ درصد مردم حداقل یکی از کتاب‌ها را خوانده‌اند. این آمار در بین جوان‌ترها پروپیمان‌تر است. در بین افراد ۱۸ تا ۳۴ سال، ۳۲ درصدشان تمام کتاب‌ها را خوانده‌اند و ۴۸ درصد حداقل یک کتاب را. طبق این نظرسنجی، ۲۵ درصد از آمریکایی‌ها همه فیلم‌های هری پاتر را دیده بودند و ۶۱ درصدشان حداقل یک فیلم را. در سطح جهانی هم این کتاب‌ها به‌طور رسمی به ۸۰ زبان مختلف ترجمه شده‌اند و سری فیلم‌های پاتر هم بسیار پربیننده و سودآور بوده‌اند. این هشت فیلم بیش از ۷ میلیارد دلار در باکس‌آفیس سراسر جهان فروخته‌اند و این سوای از بازی‌های ویدئویی آن است که فروش جداگانه و البته غول‌آسایی داشته‌اند. به‌طورکلی گفته می‌شود فرنچایز هری پاتر و هر چیزی که با آن همراه است، بیش از ۲۵ میلیارد دلار فروش داشته است. 

بازی‌های ویدئویی هری پاتر
اولین نسخه بازی ویدئویی هری پاتر با ‌عنوان همان «هری پاتر و سنگ جادو» در نوامبر 2001 منتشر شد. این بازی برای Game Boy Advance، Microsoft Windows و PlayStation طراحی شده بود. دو سال بعد در دسامبر 2003 بازی متفاوت دیگری با همین نام برای GameCube، PlayStation 2 و Xbox طراحی شد. این بازی‌ها تا 8 می 2003 توانست تا 8 میلیون نسخه به فروش برسد و به یکی از پرفروش‌ترین بازی‌های ویدئویی پلی‌استیشن تبدیل شود.
 بازی ویدئویی هری پاتر همزمان با زمان‌بندی انتشار مجموعه فیلم‌ها منتشر می‌شدند و 9 بازی ویدئویی در فاصله سال‌های 2001 تا 2011 برای این مجموعه طراحی و عرضه شد. البته این جدای از بازی‌هایی هستند که تحت عنوان بازی‌های لگو هری پاتر طراحی و عرضه شدند. دو بازی از جنس لگو هری پاتر در سال‌های 2001 و 2002 عرضه شدند و سال‌های 2010 و 2011 دو بازی لگو برای کودکان یک تا 7 سال طراحی شدند. در سال‌های 2016 و 2017 هم چهار سری از بازی‌های لگو به بازار عرضه شدند. کمپانی بازی‌های برادران وارنر (Warner Bros. Games)، پس از موفقیت‌ بازی‌های اولیه‌، برچسب Portkey Games را در سال 2017 ایجاد کرد. این برچسب برای بازی‌ها مرتبط با دنیای جادوگری اختصاص دارد. این بازی‌ها بیش از ۵۰ میلیون نسخه فروختند و بیش از 1.5 میلیارد دلار از فروش بازی‌های ویدئویی و یک میلیارد دلار دیگر در فروش بازی‌های موبایل به‌دست آورده‌اند. آخرین نسخه با عنوان « Hogwarts Legacy» در دو هفته اول پس از عرضه، 850 میلیون دلار فروش داشته است که موفق‌ترین نسخه از سری بازی‌های ویدئویی هری پاتر است.

چرا داستان‌نویسی کودک در انگلستان پررونق‌تر است؟
تعداد زیادی از بهترین داستان‌نویسان حوزه کودک متعلق به کشور انگلستان هستند. به‌طوری‌که می‌شود گفت بیشتر نویسنده‌های شاخص این حوزه را باید در محدوده جزیره جست‌وجو کرد. از لوئیس کارول که آلیس را به سرزمین عجایب برد تا چارلز دیکنز که به‌رغم اجتماعی بودن داستان‌هایش، عصاره تمام تجربیات خود را در دیوید کاپرفیلد ریخت، همه ساکنان سرزمین انگلستان بودند. سوال اینجاست که چرا چنین است؟ انگلیسی‌ها و پسرعموهای آمریکایی‌شان چرا تا این اندازه در ادبیات کودک پیش رفته‌اند و با سایر کشورهای غربی فاصله گرفته‌اند؟
ادبیات کودک را نمی‌شود به‌طور مشخص یک ژانر دانست و در دایره آن از داستان‌های جاده‌ای گرفته تا قصه‌های پلیسی به چشم می‌خورند؛ اما چند خصوصیت مشخص هستند که بیشتر در ادبیات کودک می‌شود آنها را دید تا در جاهای دیگر. خصوصیاتی که با خوی فرهنگی انگلیسی‌ها همخوان‌ترند. برای خلق ادبیات کودک، دو فاکتور اصلی و مهم در همان ابتدای راه مدنظر قرار می‌گیرند؛ یکی عنصر فانتزی و خیال و دیگری رعایت اصول کلاسیک قصه‌گویی و پرهیز از شیوه‌های آوانگارد و تجربی در داستان‌سرایی. انگلستان به‌عنوان سرزمینی که خاستگاه تفکر نئوکلاسیک بوده، شناخته می‌شود و فیلسوفانی مثل جان لاک و جان استوارت میل در آن زندگی کرده‌اند، حتی معروف است که در دوران مدرن، روحیه محافظه‌کار آنگلوساکسون باعث شده بود این کشور هیچ‌گاه میزبان مشتاقی برای مکتب‌های آوانگارد و ساختارشکن هنری مثل ناتورالیسم و فتوریسم و و سورئالیسم و... نباشد. 
در قالب‌ها و شئون مختلف فعالیت‌های هنری می‌شود این تفاوت انگلیسی‌ها با باقی فرهنگ‌های غربی را دید. زمانی که جهان در تب سینمای تجربی می‌سوخت، آلفرد هیچکاک انگلیسی به کلاسیک‌ترین شیوه‌های قصه‌گویی روی آورد و سینمای آمریکا هم تبدیل شد به سینمای ژانر. زمانی که سبک معماری روس‌ها داشت به‌سمت چیزی شبیه ایستگاه‌های فضایی تمایل پیدا می‌کرد و یک نوع مدرنیسم افراطی به ذهن طراحان ساختمان‌ها کجا آورده بود، در انگلستان همچنان همان سبک و سیاق سابق پی گرفته می‌شد. انگلیسی‌ها کمتر از بقیه اروپا، خصوصا فرانسوی‌ها تن به مکتب‌های آوانگارد شعر دادند، کمتر از بقیه در نقاشی و سایر هنرهای تجسمی، صور خاص و مبهم کشیدند و تراشیدند و به‌طورکل خوی کلاسیک خودشان را معمولا حفظ کرده‌اند. یکی از تاثیرات این خصوصیت سنتی و غالبا ساده، متناسب شدن آنها با قصه‌گویی برای کودکان بود. طبیعتا نمی‌شود برای کودک با ادبیات آوانگارد و تجربی داستان‌سرایی کرد. شاید درباره کودک بشود قصه تجربی گفت اما برای خود کودکان نه. بچه‌ها نه از قصه‌های ناتورالیستی خوش‌شان می‌آید و نه چیزهای سورئال و امثال آن. فانتزی هم چیزی است که به‌معنای کلاسیک و سنتی‌اش، چنانکه در ادبیات فلسفی مسلمانان به بنطاسیا تعبیر شده، با قلمرو راز و حیرت سروکار دارد، نه به هم زدن چهارچوب‌ها و قواعد عینی. فیلم‌های سورئال لوئیس بونوئل اسپانیایی، فانتزی نیستند و داستان‌های ساختارشکن مکاتب گوناگون ادبی در غرب هم هرکدام نامی و عنوانی دارند که هرچه هست، فانتزی نیست. فانتزی با اسطوره و جادو سروکار دارد. فانتزی یعنی اساطیر یونانی یا شاهنامه فردوسی و در دوران مدرن یعنی هری پاتر یا ارباب حلقه‌ها. داستان‌های کلاسیک، چه فانتزی و چه عادی، معمولا مثل آثار تجربی واکنش‌برانگیز نیستند، حرص یا تعجب کسی را برانگیخته نمی‌کنند، مجله‌های سیاه و سفید تخصصی چیزی درباره‌شان نمی‌نویسند و در کافه‌های روشنفکری سوژه پرحرفی و جدل دست‌وپا نمی‌کنند اما مخاطب‌شان انبوه‌تر است؛ خیلی‌خیلی بیشتر و این یعنی اقتصاد. مجموعه داستان‌های هری پاتر در چنین بستری خلق شدند. نسخه ابتدایی اولین سری از این مجموعه داستان‌ها فروش چندانی نداشت و مدتی طول کشید تا جذابیت آن کشف شود. این مقداری به همان دلیل است که آثار کلاسیک کمتر از آثار تجربی واکنش‌برانگیز هستند و حرص یا تعجب کسی را تحریک نمی‌کنند و ممکن است دیرتر جا بیفتند اما هیچ اثر تجربی و ساختارشکنی، هیچ‌گاه نخواهد توانست تا اندازه‌ای به‌لحاظ گستره مخاطبان پیش برود که امثال هری پاتر رفتند و این یعنی توان تاثیرگذاری.