مجلس، دولت و قوه قضائیه چگونه تعامل کنند؟ چه کارهایی قابل دفاع نیست؟ چه تصمیماتی عقلانی است؟
برخورد واکنشی و سطحی‌نگرانه با توصیه‌ها و بیانات رهبر انقلاب، یکی از ایرادات رفتاری است که بسیاری از مدیران و مسئولان اجرایی کشور به آن دچار‌ند. چنین مواجهه‌ای باعث می‌شود توصیه‌های ایشان یا به درستی به مرحله اجرا نرسد یا صرفا به مقطع زمانی چندروزه محدود بماند. اتفاقاتی که در چند روز اخیر پیرامون استیضاح وزیر صمت رخ داد و نهایتا به عقب‌نشینی یکباره نمایندگان انجامید، این تلقی را ایجاد می‌کند که احتمالا درمورد توصیه‌های رهبر انقلاب در روز عید فطر نیز چنین مواجهه‌ای را از جانب نمایندگان شاهد باشیم. بعد از آنکه ایشان در خطبه‌های نماز روز عید قوای سه‌گانه را به همکاری و همدلی توصیه کردند، 22 نفر از نمایندگان به یکباره تصمیم گرفتند از درخواست 40 امضایی خود مبنی‌بر استیضاح فاطمی‌امین پا پس کشیده و اعلام کنند که امضای خود را پس گرفته‌اند. نکته جالب توجه درباره این اقدام ناگهانی این بود که برخی نمایندگان علت آن را توجه به رهنمودهای رهبر انقلاب عنوان کردند.
این استدلال تلویحا به این معنی است که نمایندگان مجلس معترفند درخواست استیضاح وزیر نه براساس منطق و استدلالهای قوی بلکه با هدف مانع‌تراشی مطرح شده و حال با توجه به توصیه رهبر انقلاب آنها تصمیم گرفته‌اند از این مانع‌تراشی عقب‌نشینی کنند. عقب‌نشینی مجلس از به کاربردن ابزار قانونی خود با این استدلال که مانع از حرکت دولت نشود، نشان می‌دهد درک صحیحی از تعابیر همدلی و عدم مانع‌تراشی در ذهن برخی از بهارستان‌نشینان به وجود نیامده و آنها به جای ارائه راهکار برای ایجاد همدلی تصمیم گرفته‌اند در رویکردی انفعالی از خود سلب اراده کرده و صورت مساله را به‌طور کلی پاک کنند. مساله اصلی که اکنون وجود دارد این است که نمایندگان مجلس و مسئولان سایر قوا درک کنند چه اقداماتی را انجام داده و چه اقداماتی را از دستورکار خارج کنند تا بتوانند ضمن حفظ استقلال، وظیفه خود را انجام داده و چوب نیز لای چرخ دیگر قوا نگذارند. درصورتی‌که پاسخ درستی به این سوال داده شود می‌توان از آن به عدم مانع‌تراشی تعبیر کرد، نه اینکه به جای کنش فعالانه، مسیر انفعال از ترس برچسب‌های احتمالی در دستور کار قرار گیرد.
ماجرای استیضاح فاطمی‌امین چه بود
از آغاز دولت تاکنون رضا فاطمی‌امین، وزیر صمت یکی از نام‌های پرتکرار در لیست مجلس بوده است. افزایش بی‌ضابطه قیمت خودرو و ناتوانی دولت در کنترل قیمت‌های نجومی بازار مهم‌ترین دلیلی بود که آبان ماه سال گذشته پای فاطمی‌امین را به بهارستان باز کرد. نهایتا نمایندگان مشروط بر اینکه دولت با ارائه لایحه، وزارت بازرگانی را از وزارت صمت منفک کرده و دو وزیر جدید برای تصدی این وزارتخانه‌ها معرفی کند، قانع شدند تا در بیرون راندن فاطمی‌امین از هیات دولت دست نگه دارند. دولت اما به جای لایحه تفکیک وزارت بازرگانی، ترجیح داد لایحه تشکیل سازمان بازرگانی را به مجلس ارائه کند. عدم پایبندی دولت به این توافق نانوشته باعث شد تا نمایندگان مجددا فاطمی‌امین را هدف تیغ استیضاح خود قرار دهند. همزمان با در دستورکار قرار گرفتن استیضاح فاطمی‌امین، تلاش‌هایی نیز در این وزارتخانه به راه افتاد تا یا نمایندگان از موضع خود عقب‌نشینی کنند یا اگر عقب‌نشینی نکردند وزیر با دست پرتری راهی بهارستان شود. تلاش برای اجرایی شدن مصوبه کمیسیون تلفیق مبنی بر واردات خودروهای کارکرده به کشور و رونمایی از مدل ایرانی خودروی ال‌نود، اقداماتی بود که در برخی رسانه‌ها به تلاش برای حفظ فاطمی‌امین در دولت تفسیر شد. با این وجود اما نمایندگان از موضع خود عقب‌نشینی نکرده و درخواست استیضاح فاطمی‌امین را با 40 امضا تقدیم هیات‌رئیسه کردند و این استیضاح نیز توسط هیات‌رئیسه اعلام وصول شد. هیات‌رئیسه مجلس مطابق ماده 213 آئین‌نامه داخلی مجلس، یکشنبه 10 اردیبهشت را زمان برگزاری جلسه استیضاح اعلام کرد. بعد از آنکه رهبر انقلاب قوای سه‌گانه را به همدلی و عدم مانع‌تراشی توصیه کردند، 22 نفر از نمایندگان امضای خود را پس گرفتند. با وجود آنکه علی جدی، نایب‌رئیس کمیسیون صنایع مجلس مدعی شده است 22 نفر از استیضاح‌کنندگان وزیر صمت پیش از اعلام وصول استیضاح از استیضاح وی انصراف دادند، اما رسولی‌نژاد عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس اظهاراتی خلاف این را مطرح کرده و گفته است: «هیچ نماینده‌ای امضایش را پس نگرفته. زمانی که استیضاح اعلام وصول می‌شود طبق آئین‌نامه مجلس هیچ امضایی را نه می‌توان پس گرفت و نه اضافه کرد. از این‌رو استیضاح وزیر صمت همان ۴۲ امضا را دارد.» این نکته را نیز باید متذکر شد که حتی اگر این 22 امضا نادیده گرفته می‌شد، 18 امضای باقیمانده که 8 رای بیشتر از 10 امضای مورد نیاز برای استیضاح است، برای کشاندن مجدد فاطمی‌امین به بهارستان کفایت می‌کرد.
عدم همدلی اشتباه معنی نشود
اگرچه وجود اختلاف بین دولت و مجلس امر طبیعی و سازنده محسوب می‌شود اما عدم حل‌و‌فصل این اختلافات از مبادی رسمی و تبدیل شدن آن به مواضع رسانه‌ای و تقابلی نه‌تنها کمکی به مساله نکرده بلکه فضای ایجادشده را به سمت دعواهای سیاسی سوق می‌دهد. بارها شاهد چنین رویکردی به‌ویژه توسط نمایندگان مجلس بوده‌ایم. درمورد ماجرای تاسیس وزارت بازرگانی نیز چنین بحثی مجددا شکل گرفته و باعث شده تا محسن منصوری، معاون اجرایی رئیس‌جمهور و احسان عسکری، مشاور رئیس مجلس به موضع‌گیری توییتری و تقابلی با یکدیگر روی بیاورند. همدلی زمانی معنی پیدا می‌کند که دولت و مجلس در مواجهه با چنین اختلافاتی خیرخواهانه برخورد کرده و از تبدیل شدن آن به دعوای سیاسی خودداری کنند نه اینکه با اظهارات توییتری با یکدیگر تسویه‌حساب کنند. چنین مواجهه‌ای را می‌شود یک کنش فعالانه در جهت مانع‌زدایی توصیف کرد. اینکه نمایندگان تصمیم به استیضاح گرفته و بعد از توصیه رهبر انقلاب از موضع خود عقب‌نشینی کنند بیش از همه‌چیز تلقی بی‌مبنی بودن و غیرخیرخواهانه بودن استیضاح فاطمی‌امین را نمایان می‌کند و اگر غیر از این بوده و نمایندگان برای اقدام خود استدلال عقلانی دارند طبعا عقب‌نشینی از یک تصمیم عقلانی منطقی به نظر نرسیده و معنی همدلی نیز نمی‌دهد. همدلی با دولت زمانی معنی پیدا می‌کند که نمایندگان دلسوزانه به ایرادات احتمالی دولت نیز توجه کرده و در راستای رفع آن اقدام کنند ولو اگر این اقدام استیضاح وزیر باشد نه اینکه با واکنش‌های دفعتی و انفعالی توصیه‌های رهبر انقلاب را مورد ذبح قرار دهند.
طرح‌ریزی غیرجزیره‌ای؛ راهکاری برای ایجاد همدلی
ایجاد همدلی بین قوای سه‌گانه فارغ از فضای لفظی باید نمود عملی نیز پیدا کند و این امر زمانی بهتر محقق می‌شود که قوای سه‌گانه در راستای حل چالش‌های کشور هم‌فکری نشان داده و ضمن ارائه ایده‌های مشترک تمام توان خود را برای تصمیم جمعی که توسط سه قوه گرفته شده است خرج کنند. نمونه‌ای از بروز این همدلی را می‌توان در اقدامی مشاهده کرد که قوای مجریه و مقننه در راستای آزاد‌سازی سواحل کشور در دستور کار قرار دادند و نتیجه آن آزاد‌سازی ده‌ها هزار هکتار از زمین‌هایی بود که توسط شخصیت‌های حقیقی و حقوقی مورد تصرف قرار گرفته بود. این اقدام از آن جهت نتیجه داد که قوای سه‌گانه برای اجرای آن پای کار آمده و آزاد‌سازی را از اموالی شروع کردند که تحت تصرف نهاد‌های زیرمجموعه خود آنها بود. چنین تجربه‌ای را می‌توان درمورد بسیاری از مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که در کشور وجود داشته و درحال تبدیل شدن به بحران است نیز به کار گرفت. تاسیس نهادی همچون شورای عالی اقتصادی سران قوا اساسا با هدف ایجاد همین همدلی و هماهنگی تشکیل شده و باید برای استفاده هرچه بیشتر از ظرفیت آن برنامه‌ریزی شده و وظایف محول‌شده به آن همچون اصلاح ساختار بودجه با جدیت مورد پیگیری قرار گیرد.
چطور استیضاح وزیر ناکارآمد را مترادف دعوا با دولت تعبیر می‌کنید؟
فارغ از اینکه برآیند اقدامات وزیر صنعت، معدن و تجارت چقدر به کارآمدی یا ناکارآمدی نزدیک بوده است، این استدلالهای تعدادی از نمایندگان مجلس بوده که بیش از اصل ماجرا جلب‌توجه می‌کند؛ استدلال‌هایی از این جنس که اشاره رهبر انقلاب به لزوم حفظ اتحاد و همدلی میان مسئولان کشور را- که همیشه و در همه دولت‌ها هم مورد تاکید ایشان بوده- یکی از عوامل پشیمان شدن‌شان از استیضاح وزیر صمت اعلام می‌کنند. این درصورتی است که در شرایط فعلی کشور و در مقطعی که منتقدان عملکرد این وزارتخانه دست نسبتا پری در ارائه اشکالات و انتقادها دارند، تصمیم مجلس برای استفاده از سازوکارهای قانونی برای شنیدن پاسخ وزیر دولت را هیچ‌جوره نمی‌توان مساوی دعوا تعبیر کرد. نکته دیگر آنکه درخواست استیضاح وزیری را هم لزوما نمی‌توان مساوی با عزل آن وزیر تلقی کرد. استیضاح ابزاری است که نمایندگان از طریق آن توضیحات وزیر مربوطه را در صحن مجلس می‌شنوند و اگر قانع شوند می‌توانند بازهم به او فرصت بدهند. یک نکته دیگر دراین‌باره هم آن است که اتفاقا استیضاح در شرایطی می‌تواند به دولت و روند حل چالش‌های اقتصادی پیش‌روی کابینه کمک هم بکند.
جاخالی دادن‌های شما بیش از هر چیز نشانه بی‌ایده بودن مجلس است
قبلا و در مواردی مثل تصمیم مسئولان دولتی و دیگر دستگاه‌های حاکمیتی در محدود کردن دسترسی‌های مردم به اینترنت، حواشی پیش از انتخاب سرمربی تیم ملی فوتبال، چالش‌ها و بحث‌های پیش آمده درباره مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا تحت‌عنوان مولدسازی و... شاهد جاخالی دادن‌های مکرر مسئولان تصمیم‌گیر نسبت به پاسخگویی درباره جزئیات تصمیم‌شان درخصوص آن طرح‌ها و ایده‌های بعضا شاذ بوده‌ایم اما در جدیدترین مورد که موضوع این گزارش هم بوده، شاهد این هستیم که تعدادی از نمایندگان مجلس، دلیل تغییر نظرشان درباره ضروری بودن استیضاح سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر صمت که تا پیش از این، ناکارآمدی را دلیل درخواست‌شان برای استیضاح او عنوان می‌کردند، توصیه روز عید فطر رهبر انقلاب درباره پرهیز از اختلافات قوای مجریه، مقننه و قضائیه اعلام کرده‌اند! یعنی علاوه‌بر جاخالی دادن درمقابل سوالات افکار عمومی، هزینه تصمیمات‌شان را هم بر دوش رهبری می‌اندازند.
اتفاقی که اخیرا نمونه آن را درباره مصوبه مولدسازی شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا هم شاهد بودیم. نمونه‌ای که منتقدانش در برخی موارد به‌جای آنکه پاسخ قانع‌کننده‌ای از مسئولان اقتصادی تصمیم‌گیر بشنوند، به مناظره با شورای سران قوا و حتی رهبری حواله داده می‌شدند! قبل از آن و در فاصله چند هفته تا شروع مسابقات جام‌جهانی 2022 قطر و مقطعی که انتخاب سرمربی ایرانی برای هدایت تیم ملی در جام‌جهانی به یکی از داغ‌ترین و پرانتقادترین سوژه‌ها تبدیل شده بود هم شاهد این مساله بودیم. در آن مقطع اتفاقا این مساله را هم با تیتر «دستگاه هزینه‌سازی برای رهبری را خاموش کنید» شماره 23 تیر «فرهیختگان» مورد انتقاد قرار دادیم. در ماجرایی که یکی از اعضای هیات‌رئیسه فدراسیون فوتبال ضمن جاخالی دادن درمقابل انتقادها، پای رهبری را وسط کشید و دلیل انتخاب مربی ایرانی توسط فدراسیون را به سخنرانی‌های چندسال قبل رهبر انقلاب درباره تیم‌های ملی در رشته‌های دیگر ربط داد. حالا هم تعدادی از نمایندگان مجلس، با ربط دادن انصراف‌شان از استیضاح فاطمی‌امین به‌دلیل ناکارآمدی، به سخنان روز عیدفطر رهبر انقلاب، به روشنی آیت‌الله خامنه‌ای را سپر انتقادها کرده‌اند تا اگر در ادامه مسیر مسئولیت فاطمی‌امین در مسند وزارت صمت چالش جدیدی به‌وجود آمد و زندگی مردم را تحت‌تاثیر قرار داد، این نمایندگان انصراف‌داده از استیضاح او نباشند که آماج انتقادات قرار می‌گیرند. نکته روشنی که درباره این‌گونه توجیهات از طرف نمایندگان مجلس وجود دارد، آنکه مجموعه این افراد یا ایده مشخصی درخصوص نحوه مواجهه با دولت ندارند یا اگر از ابتدا پای درخواست استیضاح وزیر دولت به‌دلیل ناکارآمدی را امضا کرده‌اند و حالا پشیمان هستند، اقدام‌شان بدون استدلال منطقی بوده که البته این هم باز به‌طور کلی به همان بدون ایده بودن آنها برمی‌گردد. البته شاید بشود گفت این نمایندگان در خوشبینانه‌ترین حالت، مفهوم همکاری و حفظ اتحاد را دقیقا برعکس آن چیزی که باید متوجه می‌شده‌اند، متوجه شده‌اند. به‌جای اینکه آن را یاری دادن به دستگاه‌ها برای عبور از چالش‌ها معنا کنند، مفهومش را چیزی مساوی با انفعال تعبیر کرده‌اند. با فهم درست این مساله است که اگر در موقعیتی هم تصمیم بگیرند در چهارچوب عقلانیت و منطق اقدامی مثل استیضاح را تنها راه باقیمانده برای کمک به دولت و معیشت مردم بدانند، هیچ بهانه‌‌ای نمی‌تواند مانع از اقدام آنان شود.
مطالب پیشنهادی
