کارگردان مستند «وداع با اسلحه» در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
زهرا رمضانی، خبرنگار:تاریخ فلسطین در طول 75 سال گذشته که رژیم‌صهیونیستی با چراغ سبز سازمان‌ملل همسایه سرزمین زیتون‌ها شد، با فراز و فرودهای زیادی همراه بوده است. از برهه‌های پر از جنگ و خونریزی گرفته تا معاهده‌های بین‌المللی که تنها روی کاغذ اعتبار داشتند و هیچ‌کدام نتوانستند جلوی ماشین جنگی این رژیم را بگیرند. البته ساخت یک کشور جعلی برای یهودیان تنها فلسطینی‌ها را از سرزمین مادری‌شان آواره نکرد، بلکه زندگی مردم در دیگر کشورهای عربی را هم تحت تاثیر قرار دارد که مهم‌ترین آن را هم می‌توان جنگ 6روزه اعراب با صهیونیست‌ها دانست. حوادث متعددی که در نزدیک به یک‌قرن گذشته در منطقه خاورمیانه و به‌واسطه شکل‌گیری رژیم‌صهیونیستی رخ داده، تا امروز دستمایه ساخت مستندهای گوناگونی شده است. آثاری که سازندگان آنها از زاویه دید خودشان به این مقوله نگریسته و بخش‌های مختلفی از تاریخ را روایت کرده‌اند. مستند «وداع با اسلحه» ساخته امیرحسین کاربخش را هم باید یکی از همان آثاری دانست که نگاه جدیدی به واقعه فلسطین داشته است، اثری که در کنار روایت تاریخ‌گونه کشور فلسطین، تلاش کرده تا به روایت زندگی سیاسی و مبارزاتی یاسر عرفات بپردازد. شخصیتی که زندگی‌اش با فلسطین عجین شده و نمی‌توان فلسطین را بدون او و بالطبع او را بدون قصه این کشور در‌نظر گرفت. این دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد الکترونیک تلاش کرده تا با روایت برهه‌های حساس از تاریخ زندگی یاسر عرفات، گریزی هم به تجاوز رژیم‌صهیونیستی به دیگر کشورها از‌جمله لبنان داشته باشد. وداع با اسلحه که اولین‌بار سال گذشته در جشنواره فیلم عمار به نمایش درآمده و یکی از جدیدترین تولیدات سفیرفیلم به‌شمار می‌رود را باید مستند متفاوتی درباره فلسطین و یاسر عرفات دانست. در این گزارش به‌سراغ کارگردان این اثر رفتیم تا درباره کم و کیف ساخت این مستند از او بپرسیم.
او با بیان اینکه ایده ساخت این مستند دوسالونیم قبل به ذهن‌مان رسید، گفت: «در آن برهه بحث معامله قرن پررنگ شده بود و به‌همین‌دلیل این ایده به ذهن‌مان رسید که بتوانیم مستندی را درباره جنگ و صلح در فلسطین تولید کنیم، تا از این طریق بتوانیم به زمینه‌های صلح و جنگ در این کشور بپردازیم. در همین راستا با علیرضا منتظری، تهیه‌کننده اثر ایده‌ام را مطرح کردم و طرح‌هایی هم برای آن نوشته و با مجموعه سفیرفیلم آن را در‌میان گذاشتیم. درنهایت طی پژوهش‌ها درباره فلسطین به موضوع صلح اسلو که در سال 1993 رخ داد، رسیدیم. همچنین طی پژوهش‌ها با شخصیت یاسر عرفات که سوژه محوری این مستند نیز به‌شمار می‌رود، هم بیش از گذشته آشنا شدیم.»
کاربخش در همین زمینه گفت: «بعد از اتمام پژوهش‌ها، ایده‌های مختلفی برای این ساخت این مستند داشتیم اما درنهایت به روایتی که امروز در مستند شاهد آن هستید، رسیدیم. البته باید به این مساله اشاره کنم که کار پژوهش این مستند به‌دلیل اینکه قصه‌های مختلفی درباره فلسطین وجود دارد و یاسر عرفات نیز درطول زندگی‌اش با داستان‌های مختلفی روبه‌رو بوده و همچنین برای اینکه بتوانیم روایت جدیدی از موضوع این کشور داشته باشیم، یک‌سال زمان برد و یک‌سال و سه چهار ماه هم زمان برای نگارش فیلمنامه، بازنویسی آن و تدوین اثر صرف شد.»
کارگردان مستند وداع با اسلحه به تصاویر آرشیوی استفاده شده در این اثر اشاره و تصریح کرد: «برای این کار با جست‌وجو در اینترنت به زبان‌های مختلف عربی، عبری، فرانسوی و... توانستیم به بخش قابل توجهی از تصاویر برسیم؛ همچنین با هماهنگی با شبکه المنار هم توانستیم به برخی از تصاویر باکیفیت و دیده‌نشده، برسیم. در این زمان از طریق شبکه مستند و رسانه ملی هم به برخی از تصاویر به‌کار برده شده در این مستند رسیدیم، با این حال عمده تصاویر را از طریق اینترنت پیدا کردیم.»
داستان زندگی یاسر عرفات شبیه به شخصیت کتاب وداع با اسلحه ارنست همینگوی است
او درباره نام این مستند و تطابق با آن با کتابی به‌همین‌نام به‌نویسندگی ارنست همینگوی گفت: «کتاب «وداع با اسلحه» درباره یکی از نظامیان حاضر در جنگ‌جهانی است که بعد از اینکه عاشق می‌شود، با سلاحش وداع کرده و از ارتش بیرون می‌آید تا بتواند به‌وصال برسد، این داستان با شخصیت یاسر عرفات تطابق داشت؛ چراکه او هم سال‌ها معشوقه خودش را فلسطین معرفی می‌کرد و برای سال‌هایی هم فعالیت‌هایش را با اسلحه دنبال می‌کرد، اما بعد از مدتی متوجه شد که به بن‌بست رسیده و دیگر با استفاده از اسلحه نمی‌تواند به معشوقه‌اش برسد، به همین دلیل اسلحه را کنار گذاشت.»
کاربخش در همین زمینه افزود: «سنخیتی که می‌توان بین این دو داستان پیدا کرد، این است که در کتاب وداع با اسلحه، فرد نظامی به معشوقه‌اش نمی‌رسید و عرفات هم همین است؛ چراکه وقتی اسلحه‌اش را کنار می‌گذارد، به فلسطین نمی‌رسد و هر‌چه زمان می‌گذرد، بیشتر از فلسطین دور می‌شود و به همین دلیل این دو داستان شباهت زیادی به‌هم دارند و حتی با آوردن دیالوگ‌هایی در مستند، تلاش کردیم تا این مساله را برای مخاطب روشن کنیم.»
کارگردان مستند وداع با اسلحه در پاسخ به این سوال که این مستند را باید مستندی درباره فلسطین دانست یا پرتره‌ای از یاسر عرفات، تصریح کرد: «این مستند به‌صورت همزمان هم درباره فلسطین و هم یاسر عرفات است؛ چراکه اصلا این دو موضوع را نمی‌توان از یکدیگر جدا کرد. به عبارت دیگر قصه فلسطین به یاسر عرفات و زندگی این شخصیت هم به مساله فلسطین گره خورده است و عرفات به‌عنوان رهبر یک ملت اثرات زیادی را روی فلسطین گذاشته است، فارغ از اینکه این اثرگذاری خوب یا بد بوده باشد، به همین دلیل نمی‌توانستیم این دو را از یکدیگر جدا کنیم.»
اکران‌های دانشگاهی مستند از 26 فروردین‌ماه با دانشگاه تهران آغاز می‌شود
او درباره مدت زمان طولانی این مستند گفت: «نسخه اول این مستند 2 ساعت و 15 دقیقه بود، دلیلش هم این بود که قصه‌های زیادی درباره سوژه وجود داشت که چون پیش‌تر به‌صورت تصویری به آن پرداخته نشده بود، تقریبا همه آنها را در نسخه اول آورده بودیم. اما بعد از اینکه دیدیم روایت سوژه بسیار طولانی شده، یک نسخه دیگر 100 دقیقه‌ای آماده کردیم که باز هم به دلیل طولانی بودن، کوتاه‌ترین حالت ممکن را انتخاب کردیم که در آن بتوانیم هم روایت کاملی از موضوع داشته باشیم و به همین دلیل نسخه نهایی را در یک ساعت و 23 دقیقه تدوین کردیم. البته شاید می‌توانستیم نسخه کوتاه‌تری را هم منتشر کنیم، اما نکته‌ای که وجود داشت این بود که با این کار برخی از حلقه‌های اتصالی که میان روایت‌ها وجود داشت از بین می‌رفت و ما نمی‌خواستیم چنین اتفاقی رخ دهد.»
کاربخش با تاکید بر اینکه اولین نمایش این اثر در جشنواره فیلم عمار سال گذشته انجام شد، گفت: «از شنبه 26 فروردین‌ماه هم اکران‌های دانشگاهی آن آغاز می‌شود و این کار هم با رونمایی از این اثر در دانشگاه تهران انجام می‌شود. البته با برخی از دانشگاه‌های مراکز استان مانند فردوسی مشهد هم در این زمینه صحبت شده که به‌صورت همزمان این اتفاق رخ دهد. همچنین با برخی از فرهنگسرا هم رایزنی‌هایی را انجام دادیم تا بتوانیم این اثر را از هفته آخر ماه مبارک رمضان و به‌صورت ویژه از یک روز بعد از روز قدس پخش وداع با اسلحه را در سطح کشور داشته باشیم.»
کارگردان مستند وداع با اسلحه با اشاره به نمایش در آمدن این اثر در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: «با دانشجویان دانشگاه آزاد هم رایزنی کردیم که به‌صورت همزمان با تهران و فردوسی مشهد و صنعتی اصفهان بتوانیم اکران کنیم، اما از آنجایی که هنوز این مساله به قطعیت نرسیده، نمی‌توانم عنوان کنم که اولین نمایش‌مان در کدام واحد دانشگاه آزاد خواهد بود.»
او به پیام این مستند اشاره کرد و گفت: «از همان روز اول که کار پژوهش را انجام دادیم با توجه به اینکه موضوع «معامله قرن» مطرح شده بود و آمریکا عنوان کرد که می‌خواهد جنگ طولانی بین رژیم‌صهیونیستی و فلسطینی‌ها را به پایان برساند، شکل گرفته بود، قصد داشتیم تا در این مستند نشان دهیم صلحی که از آن حرف می‌زند، به معنی واقعی صلح خواهد بود یا خیر. همچنین هدف‌مان این بود که به مخاطب نشان دهیم در طول سال‌های گذشته نیز صلح‌های مختلفی بین فلسطین و رژیم‌صهیونیستی به امضا رسیده بود که بسیاری از مردم در جریان آن نیستند، حتی خودمان نیز از برخی‌هایشان اطلاع نداشتیم که در طول روند پژوهش به آنها رسیدیم.»
نماینده جهاد اسلامی از وداع با اسلحه استقبال کرده است
کاربخش با تاکید بر اینکه آمریکایی‌ها در طول قراردادهایی صلحی که بین فلسطین و رژیم‌صهیونیستی در طول سال‌های گذشته به امضا رسیده هم نقش پررنگی داشته است، اظهار داشت: «به همین دلیل محور اصلی این مستند را مقوله «هزینه سازش چیست؟» گذاشتیم. یعنی می‌خواستیم به مخاطب نشان دهیم که هزینه سازش بیشتر است یا هزینه مقاومت و بعد از تماشای این اثر مخاطب متوجه می‌شود که هر کاری هم صورت بگیرد، اگر سازش بدون مقاومت و به‌اصطلاح بدون داشتن دست برتر نسبت به دشمن باشد، باز هم فایده‌ای نخواهد داشت. به عبارت دقیق‌تر مخاطب به این نتیجه می‌رسد که هزینه مقاومت کمتر از سازش بدون دارا بودن دست برتر خواهد بود.» کارگردان مستند وداع با اسلحه بیان داشت: «تلاش کردیم تا در این مستند حرف غیرکلیشه‌ای برای روایت موضوع فلسطین زده باشیم و به همین دلیل مخاطب اثر هم نسل جوان، مردم و مسئولان هستند چراکه بازگویی تاریخ برای همه اقشار درس دارد و این‌طور نیست که بگوییم تنها برای یک قشرش خاص روایت می‌شود. حتی هر فردی می‌تواند در زندگی‌اش با بازخوانی تاریخ درس‌هایی را بگیرد.»
او درباره سختی‌های روایت موضوع فلسطین بیان داشت: «از آنجایی که همیشه موضوع فلسطین جزء مسائلی بود که از سمت حاکمیت به مردم منتقل شده، مردم روایت‌های کلیشه‌ای از این موضوع دارند و ما می‌خواستیم با ساخت این مستند کار جدیدی را ارائه دهیم و همین تلاش برای روایت تازه از این موضوع، کارمان را سخت کرد و برای همین دوسالونیم از زمان را صرف کردیم تا بتوانیم روایت جدیدی برای مخاطبان داشته باشیم.»
کاربخش در پایان به بازخوردهای این مستند اشاره و خاطرنشان کرد: «خوشبختانه بازخوردهای خوبی را هم تا امروز داشتیم، به‌طوری که بعد از نمایش نسخه عربی این اثر برای نماینده جهاد اسلامی، او از این مستند استقبال و عنوان کرد این کار باید در دیگر کشورها هم به نمایش در آید. همچنین در میان هیات هنر هم این اثر را نمایش دادیم که با استقبال خوبی همراه شد. در زمان اکران در جشنواره عمار هم از سوی مخاطبان استقبال شد.»
مطالب پیشنهادی
