فاطمه طاری بخش، خبرنگار:چند سالی می‌شود که دیوان عدالت اداری با صدور برخی از احکام مرتبط با حوزه آموزش عالی توانسته تاثیرگذاری جدی در این حوزه داشته باشد. اتفاقی که شاید مهم‌ترین آنها را بتوان آرای این دیوان برای انفصال از خدمت برخی روسای دانشگاه‌ها که در موضوع دانشجویان بورسیه حاضر به استخدام آنها نشده بودند‌ دانست. البته آرای دیوان عدالت اداری تنها به این ختم نشده و از آن دسته می‌توان به صدور حکم برای رساله‌های دکتری و مجاز شدن دانشجویان این مقطع برای دفاع به صرف ارائه گواهی پذیرش مقاله در نشریات علمی-پژوهشی هم اشاره کرد، البته پای این دیوان به نقل و انتقال فرزندان اعضای هیات‌علمی هم باز شد و دیوان هم با رای پر‌سر‌وصدای‌ خود به‌ ابطال این دستورالعمل حکم داد. با این حال روز گذشته جدیدترین رای این دیوان هم رسانه‌ای شد که براساس آن محاسبه مردودی در میانگین نیمسال تحصیلی و میانگین کل در دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی باطل شد، رایی که باز هم به نفع دانشجویان تمام شد و  دیگر دانشجویان نگران لحاظ شدن نمرات مردودی در میانگین نمره کل‌شان نخواهند بود. به بهانه آخرین رای صادر‌شده از سوی این دیوان به بررسی 10 رای صادره آن در سال پیش پرداخته‌ایم.

1- برداشته شدن محدودیت استفاده از سهمیه ایثارگران پس از انصراف
اولین رای که در این گزارش نگاهی به آن می‌اندازیم رای شماره 62 هیات عمومی دیوان عدالت اداری است. این رای مبنی‌بر ابطال بند 5 قسمت «تذکرات مهم» ذیل بند (ب) مندرج در صفحه 7 دفترچه راهنمای ثبت‌نام در آزمون ورودی دوره‌های کارشناسی‌ارشد ناپیوسته در سال 1399 که براساس آن پذیرفته‌شدگان با استفاده از سهمیه ایثارگران در صورت انصراف از رشته قبولی خود فقط یک بار دیگر مجاز به استفاده مجدد از سهمیه‌های مربوط در آزمون‌های سال بعد در همان مقطع خواهد بود، در تاریخ 1401/1/16 صادر شد.  این رای با شکایت شاکی حقیقی صادر شده و بخشی از آن به این شرح است: بنابر این بند ۵ قسمت «تذکرات مهم» ذیل بند «ب» با عنوان سهمیه ایثارگران مندرج در صفحه ۷ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون ورودی دوره‌های کارشناسی‌ارشد ناپیوسته سال ۱۳۹۹، خارج از حدود اختیار مرجع تصویب‌کننده آن و مغایر با قانون است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود. 

۲- جلوگیری از فروش اموال متعلق به دولت در دانشگاه شهید چمران اهواز
رای شماره ۷۴۸ هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع «اطلاق ماده ۶۰ آیین‌نامه مالی و معاملاتی دانشگاه شهید چمران اهواز و تبصره ۱ ذیل آن با اصلاحات و الحاقات بعدی در حدی که متضمن فـروش اموال متعلق به دولت بدون کسب مجوز از هیات وزیران است، از تاریخ تصویب ابطال شد.» در تاریخ ۱۴۰۱/۰۴/۲۱ توسط معاون قضایی دیوان عدالت اداری ابلاغ شد. در بخشی از این رای آمده است: اطلاق این ماده و تبصره ذیل آن با اصلاحات و الحاقات بعدی، در حدی که متضمن فروش اموال متعلق به دولت بدون کسب مجوز از هیات‌وزیران است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود. 

۳-  رد ممنوعیت اشتغال دانشجویان دکتری وزارت بهداشت
رای شماره 1036، هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال اطلاق بند 50-1 ماده 50 آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی Ph.D مصوب شصت‌ونهمین جلسه شورای‌عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی در تاریخ 8/6/1401 ابلاغ شد، درحالی‌که آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری درباره تحصیل تمام‌وقت در این دوره صحبت می‌کند و براساس آن هرگونه اشتغال غیر از تحصیل را برای دانشجو ممنوع است. 
در پاسخ به این شکایت، مدیرکل حقوقی تنظیم مقررات وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به‌طور خلاصه به توضیح این مساله و راه‌های حل آن پرداخته است. هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 8/6/1401، با حضور رئیس دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آرا رای خود را صادر کرد. در بخشی از این رای آمده است: برمبنای اصل سوم و اصل سی‌ام قانون اساسی جمهوری اسلامی، حق بر اشتغال و حق بر داشتن شغل و آزادی انتخاب شغل به‌عنوان یکی دیگر از حقوق بنیادین شهروندان به‌صراحت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شناسایی شده است. 
بنابر این مراتب اطلاق بند 50-1 آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی مصوب شصت‌ونهمین جلسه شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی، صرفا از آن جهت که متضمن ممنوعیت اشتغال دانشجویان مقطع دکتری در اوقاتی است که موظف به حضور در دانشگاه نیستند و مانع از اشتغال آنها به مشاغلی می‌شود که تعارضی با تحصیل تمام وقت آنها در مقطع دکتری ندارد، خارج از حدود اختیار مرجع تصویب‌کننده و خلاف قانون است. مستند به بند1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود. 

۴- ابطال آیین‌نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان به‌نفع دانشگاه‌های غیردولتی 
رای شماره 1255 هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال تبصره 1 ماده 1 آیین‌نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی دکتری مصوب 93/03/27 شورای هدایت استعدادهای درخشان درخصوص مجاز نبودن دانشگاه‌های پیام نور، آزاد اسلامی، غیردولتی/غیرانتفاعی و پردیس‌های بین‌الملل خودگردان از پذیرش استعدادهای درخشان دوره دکتری است. 
در واکنش به این شکایت مدیرکل دفتر حقوقی وزارت علوم، در نامه‌ای تقاضای رد دادخواست را مطرح می‌کند. همچنین قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان در پاسخ به این ادعا تشخیص قانونی بودن را بر عهده دیوان عدالت اداری می‌گذارد. پس از آن این پرونده به هیات تخصصی فرهنگی آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری ارجاع داده می‌شود که این هیات آیین‌نامه را قابل ابطال تشخیص نمی‌دهد و این رای به‌دلیل عدم اعتراض قطعیت یافت. 
درنهایت رسیدگی به تقاضای ابطال تبصره 1 ماده 1 آیین‌نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی شورای هدایت استعدادهای درخشان در دستور کار هیات عمومی دیوان قرار می‌گیرد. این دیوان در تاریخ 1401/07/12، با حضور رئیس و معاونان عدالت اداری تشکیل و پس از بحث و بررسی رای به مبادرت داد. در بخشی از این رای آمده است: نظر به اینکه براساس مقرره مورد اعتراض، دانشگاه‌های پیام نور، آزاد اسلامی، غیردولتی - غیرانتفاعی و پردیس‌های بین‌المللی (خودگردان) از پذیرش دانشجوی استعداد درخشان «(بدون آزمون) محروم شده‌اند و این درحالی است که ایجاد چنین محدودیتی برای دانشگاه‌های مذکور مستند و مبنای قانونی نداشته و از مصادیق تبعیض نارواست و ابطال می‌شود. 

۵- پذیرش دانشجویان دکتری حرفه‌ای در رشته علوم آزمایشگاهی بالینی
رای شماره 1475 هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال صورت جلسه نشست 28 گروه پزشکی شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی در تاریخ 1374/08/16درخصوص لغو و عدم پذیرش دانشجو دوره دکتری حرفه‌ای علوم آزمایشگاهی بالینی در تاریخ 1401/09/01 هم از دیگر رای صادر شده که در این تاریخ ابلاغ شد. هیات عمومی دیوان عدالت اداری در رای خود آورده است، هرچند حذف رشته می‌تواند متضمن حذف مقطع تحصیلی نیز باشد، لکن با فرض اینکه تبصره یادشده ناظر به حذف رشته‌های فعلی بوده و منصرف از حذف مقطع تحصیلی است، در این صورت شورای‌عالی برنامه‌ریزی درخصوص حذف مقطع تحصیلی صلاحیتی نداشته و برای گروه پزشکی نیز به‌عنوان یکی از گروه‌های شورای‌عالی برنامه‌ریزی به شرح مندرج در تبصره 2 ماده 9 و ماده 11 آیین‌نامه اخیرالذکر نمی‌توان چنین صلاحیتی قائل شد. 
بنابر مراتب فوق، صورتجلسه نشست 28 گروه پزشکی شورای‌عالی برنامه‌ریزی در تاریخ 1374/08/16مبنی‌بر لغو و عدم پذیرش دانشجو دوره دکتری حرفه‌ای علوم آزمایشگاهی بالینی خارج از حدود اختیار گروه پزشکی بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود. 

۶- ابطال مشروط بودن ظرفیت سهمیه ایثارگران  در دوره تحصیلات تکمیلی
رای شماره 2449 هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال بند 8 مصوبه دهمین جلسه شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی مورخ 1397/12/18، درخصوص اختصاص مشروط ظرفیت سهمیه ایثارگران 5 درصد و 25 درصد در هر کدرشته‌محل در تاریخ 1401/10/03 توسط معاون قضایی دیوان عدالت اداری ابلاغ شد. معاون وزیر علوم و رئیس سازمان سنجش آموزش کشور نسبت به این شکایت واکنش نشان می‌دهند و در خواست صدور قرار رد شکایت می‌کند. 
در بخشی از رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری آمده است بند 8 مصوبه دهمین جلسه شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی مورخ 1397/12/18 خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود. 

۷- کاهش اختیارات هیات‌های امنا برای تعیین شهریه سنوات مازاد 
رای شماره 2448 هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال اطلاق تبصره ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دکتری تخصصی درخصوص اعطای صلاحیت به هیات‌های امنای دانشگاه‌‌ها برای تعیین شهریه سنوات مازاد بر 9 نیمسال بدون توجه به تفکیک بین عذرموجه و غیرموجه در تاریخ 1401/10/03توسط معاون قضایی دیوان عدالت اداری ابلاغ شد. 
علی‌رغم اینکه این دادخواست و ضمائم آن برای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ابلاغ شده، اما تا زمان رسیدگی به پرونده در هیات عمومی پاسخی از سمت این وزارتخانه داده نشد. درنهایت هیات عمومی پس از بحث و بررسی با اکثریت آرا به صدور رای مبادرت کرده است. بخشی از این رای به این شرح است: اطلاق تبصره ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی در حدی که متضمن اعطای صلاحیت به هیات‌های امنای دانشگاه‌ها برای تعیین شهریه برای سنوات مازاد بر 9 نیمسال بدون توجه به تفکیک بین عذرموجه و غیرموجه است، خارج از حدود اختیار شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود. 

۸- رای به عدم افزایش شهریه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی استان گلستان
رای شماره 1999 هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال بند ۳ مصوبه شماره ۱۶۳۸۳۱ مورخ ۱۳۹۴/۰۷/۲۶، بند ۴ مصوبه شماره ۱۱۴۲۹ مورخ ۱۳۹۵/۰۲/۰۴، بند ۶ مصوبه شماره ۱۴۲۹۱۸ مورخ ۱۳۹۶/۰۶/۰۴ و بند ۳ مصوبه شماره ۱۵۴۲۸۳ مورخ ۱۳۹۷/۰۵/۲۸ شورای عالی پردیس بین‌المللی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان گلستان درخصوص افزایش شهریه دانشجویان در تاریخ ۱۴۰۱/۰۹/۲۲ توسط رئیس هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابلاغ شد. بخشی از رای دیوان به این شرح است: بند 3 مصوبه شماره 163831 مورخ 94/027/26، بند 4 مصوبه شماره 11429 مورخ 95/02/04، بند 6 مصوبه شماره 142918 مورخ 96/06/04 و بند 3 مصوبه شماره 154283 مورخ 97/05/28 شورای عالی پردیس بین‌الملل دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان گلستان که متضمن اتخاذ تصمیم درخصوص افزایش شهریه دانشجویان است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود. 

۹- قوانین دست و پا گیر برای معلولان کنار گذاشته شد
رای شماره 2423 الی 2425 هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ۱ـ بندهای (الف) و (ج) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان که ساعات کاری معلولان شدید و عضو مرد دارای فرزند و همسر معلول شدید یا مبتلا به بیماری صعب‌العلاج را به میزانی کمتر از ساعات مقرر در قانون کاهش داده، ابطال شد. ۲ـ حکم مقرر در بند (ب) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیرهیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان که صرفا عضو (زن) دارای همسر یا فرزند معلول شدید را مشمول تقلیل ساعت قرار داده و تقلیل ساعت مزبور را نیز به میزان ۴ ساعت کار در هفته محدود کرده، ابطال شد.» در تاریخ 1401/09/29 توسط معاون قضایی دیوان عدالت اداری ابلاغ شد. در این پرونده شاکی به دلیل معلولیت شدید همسر درخواست تقلیل ساعت کاری بیشتر از 10 ساعت در هفته را داشته است. 
در پاسخ به این شکایت، مدیرکل امور حقوقی املاک و قراردادها و رسیدگی به شکایات دانشگاه فرهنگیان توضیحاتی را ارائه کرد اما در پایان تصمیم‌گیری را برعهده مقامات مسئول گذاشت. بخشی از رای هیات عمومی به این شرح است: و حکم مقرر در بند (ب) ماده 39 آیین‌نامه استخدامی اعضای غیرهیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان که صرفا عضو (زن) دارای همسر یا فرزند معلول شدید را مشمول تقلیل ساعت قرار داده و تقلیل ساعت مزبور را نیز به میزان 4 ساعت کار در هفته محدود کرده، مغایر با ماده 27 قانون حمایت از حقوق معلولان است و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود. 

۱۰- نمرات مردودی دانشجویان در میانگین کل نمرات لحاظ نخواهد شد
رای شماره ۱۴۳۴ هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال بخشی از تبصره ۵ ماده ۱۴ آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی‌ارشد ناپیوسته دانشجویان ورودی سال ۱۳۹۷ و مابعد مصوب ۱۳۹۷/۰۵/۳۰ دانشگاه شهید بهشتی درخصوص محاسبه نمرات مردودی دانشجویان در میانگین کل نمرات در تاریخ ۱۴۰۱/۰۸/۱۷ توسط رئیس هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابلاغ شد. 
در بخشی از حکم صادر شده آمده است: «نظر به اینکه آیین‌نامه یادشده فاقد هرگونه حکمی دایر بر محاسبه نمره‌های مردودی در میانگین کل نمرات است، لذا آن قسمت از تبصره 5 ماده 14 آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی‌ارشد ناپیوسته دانشجویان ورودی سال 1397 و مابعد مصوب 97/05/03 دانشگاه شهید بهشتی که متضمن محاسبه نمرات مردودی دانشجویان در میانگین کل نمرات است، خارج از حدود اختیار بوده و مستند بر بند یک ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.»