سارا طاهری، خبرنگار:یکی از چالشهای بسیار مهمی که در دوره آموزش عمومی و آموزش عالی در کشور ما و سایر کشورها وجود دارد، چالش اثربخشی نظامهای آموزشی است. به همین دلیل است که دانشگاه آزاد از حدود دو سال پیش برگزاری دورههای مهارتآموزی و کارآفرینی را در دستور کار قرار داد تا از طریق این دورهها بتواند فاصله بین آموزش و بازار کار را کاهش دهد. راه اندازی دانشکدههای مهارت و کارآفرینی همان راه حلی بود که به ذهن مسئولان دانشگاه رسید و حالا آن طور که معاون آموزشهای عمومی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی به «فرهیختگان» گفته است 114 دانشکده مهارت و کارآفرینی در دانشگاه آزاد فعالند که در این دانشکدهها 350 عضو هیات علمی مشغول به فعالیت هستند که به گفته او توسعه این دانشکدهها در سال تحصیلی جدید به صورت جدی دنبال میشود.
سیدمحمد بطحایی، معاون آموزشهای عمومی و مهارتی دانشگاه آزاد همچنین میگوید در این دانشگاه قرار است دورهای با عنوان دوره مهارتیار برگزار شود. دورههایی که مشابه طرح پویش و البته با اندکی تفاوت است و در حال حاضر نیز در استان یزد به صورت آزمایشی در حال اجرا است. آن طور که او میگوید در دوره مهارتیار، توافقی با بنگاه اقتصادی صورت میگیرد و آن بنگاه آموزشهای نظری هم ارائه میدهد. یعنی به نوعی دانشکده مهارت و کارآفرینی در خود بنگاه اقتصادی یا مجاور آن بنگاه تأسیس میشود و طبق سرفصلهایی که بنگاه اقتصادی به آن نیاز دارد، همان آموزشها را در دورههای مهارتیار میدهد. اقدام دیگری که دانشگاه آزاد قرار است در سال تحصیلی جدید انجام دهد راهاندازی مراکزی برای سنجش صلاحیت حرفهای افراد است. بطحایی میگوید بر اساس مذاکرات و جلسات متعددی که با سازمان آموزش فنی و حرفهای و دبیرخانه «شورای عالی آموزش و تربیت فنی، حرفهای و مهارتی» انجام شده قرار است یکی از این مراکز در دانشگاه آزاد راهاندازی شود تا افراد دارای تجارب حرفهای پایش شوند. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
دانشکده مهارت دروازه ورود دانشگاههای سنتی به دانشگاه پیشرفته
دورههای مهارتآموزی و کارآفرینی دانشگاه آزاد در سالهای اخیر به شکل جدیتری دنبال شده است و بهعنوان یکی از محورهای اصلی فعالیتهای دانشگاه در دوره جدید قلمداد میشود. وضعیت فعلی اجرای این دورهها چگونه است؟
دانشگاه آزاد از دو سال پیش شروع به کار کرده تا دورههای مهارتآموزی و کارآفرینی را با هدف کاهش فاصله بین آموزش و بازار کار از طریق دانشکدههای مهارت و کارآفرینی برگزار کند. این دانشکدهها کانون اصلی برای اجرای همه دورههای مهارتآموزی دانشگاه هستند. خوشبختانه این دورههای رسمی و همچنین کوتاهمدت با همت همکاران من در استانهای مختلف به عمل آمد، شکل گرفت و راهاندازی شد. در همین مطلب برخی از آمارهای کمی را عرض خواهم کرد.
یادآوری میکنم دانشکده مهارت و کارآفرینی مثل بقیه دانشکدههایی که ما در استانها و واحدهای دانشگاهی داریم، یکی از دانشکدههای تابعه واحد دانشگاهی است. از این طریق به دنبالش هستیم فاصلهای که پیش از این بین سایر دانشکدهها با آموزشکدههای فنی و حرفهای سابق وجود داشت، کاهش پیدا کند. خوشبختانه گزارشها نیز حاکی از موفقیت در این زمینه است.
به عبارت دیگر بین دانشکدههای مهارت و کارآفرینی با سایر دانشکدههای تابعه واحد دانشگاهی، تفاوتی از حیث اعضای هیاتعلمی، ارتقا، شرایط پذیرش و سایر زمینههایی که در دانشکدههای واحد دانشگاهی هست، وجود ندارد. در حال حاضر در دانشکدههای مهارت و کارآفرینی هم دورههای آموزش رسمی داریم که بیشتر در مقطع کاردانی است. تعداد اندکی را هم از سال تحصیلی جدید و مهر سال 1401 شروع کردهایم و افراد در مقطع کارشناسی حوزههای مهارتی وارد شدهاند. دانشکدههای مهارت و کارآفرینی مسیری را پیدا کردند که آن مسیر هرچند باریک و کمعمق است اما اگر بتوانیم این مسیر را تقویت کنیم همان مسیری است که میتواند حوزه مهارتی و اشتغال در کشور را نجات دهد. یعنی دانشکدههای مهارت و کارآفرینی دقیقا متناسب با نیاز بازار کار و حوزه اشتغال برنامهریزی میکنند. دانشکده مهارت دروازه ورود دانشگاههای سنتی به دانشگاه پیشرفته بوده؛ دانشگاهی که دقیقا مطابق با نیازهای جامعه در بیرون از دانشگاه، زمینه پرورش جوانان را فراهم میکند.
چه دورههای دیگری را نیز بهطور موازی در دانشگاه آزاد پیش میبرید؟
علاوهبر دورههای رسمی، ما دورههای آموزشهای شایستگیمحور و کوتاهمدت را نیز در دانشکدههای مهارت و کارآفرینی برگزار میکنیم، منتها در دانشکدههای مهارت و کارآفرینی برای این دورههای کوتاهمدت، مدارس عالی مهارت تشکیل شده است. در ادامه خواهم گفت تشکیل و راهاندازی مدارس عالی مهارت با چه مسائل و مشکلاتی روبهرو است اما علیرغم چالشهای فراوانی که این مدارس عالی مهارت فراروی خودشان داشتهاند، خوشبختانه تاکنون و در سال تحصیلی جاری، توانستهایم مدارس موفقی را در واحدهای دانشگاهی تشکیل بدهیم.
اجرای طرح مهارتیار به صورت آزمایشی در استان یزد
ماموریت معاونت آموزشهای عمومی و مهارتی دانشگاه آزاد صرفا در حوزه آموزشهای مهارتی خلاصه نشده و مسئولیتهای متعدد دیگری نیز برای این معاونت تعریف شده است. درخصوص دیگر حوزههای فعالیت معاونت بگویید.
بله همانطور که گفتید کنار مدارس عالی مهارت، فعالیتهای کاربنیان را داریم. طرح پویش هم یکی از طرحهایی است که ما در دانشگاه آزاد شروع کردهایم. طرح مهارتیار نیز به صورت آزمایشی در یکی از استانهای ما (استان یزد) در حال اجرا است و کمک میکند فاصله بین بازار کار و اشتغال با آموزشهای آکادمیک و نظری ما کاهش پیدا کند. دانشجویان ما بهجای اینکه صرفا در کلاسهای درس و دانشگاه به تحصیل علوم خودشان بپردازند، با مقتضیات بازار کار، کارگاهها و صنایع از طریق کاری که آنها انجام میدهند، آشنا میشوند و آمادگی و ورزیدگی کافی برای اشتغال پیدا میکنند.
به مراکز مدیریت مهارتآموزی و مشاوره شغلی هم اشاره کنم؛ این مراکز با هدف اینکه اطلاعات لازم در اختیار دانشجویان عزیز ما قرار بدهند و آنها را با شرایط کارگاهها و محیط کار و حوزه کسبوکار، بیشتر آشنا کنند، تشکیل شده است. خوشبختانه سازمان آمزش فنی و حرفهای در این زمینه کمکهای بسیار شایانتوجهی به ما کرده و همکاری و هماهنگی بسیار خوبی با ما داشته است. در اینجا از همکارانم در سازمان آموزش فنی و حرفهای کمال تشکر و امتنان را دارم.
به محض اینکه وارد این عرصه جدید شدیم، در ابتدا نظامنامه آموزشهای فنی و حرفهای را در شورای گسترش و برنامهریزی دانشگاه به تصویب رساندیم. در ادامه هم آییننامهای تهیه شد. برای هرکدام از موارد ذکرشده، آییننامههایی موجود است. از همکارانم در دانشگاه آزاد خواهش میکنم حتما آییننامههای مرتبط با هریک از این موارد را ملاحظه و مطالعه کنند. در این آییننامهها جزئیات و مختصات راهاندازی و گسترش هرکدام از این محورها را به تفصیل مورد اشاره قرار دادهایم. بهطور مثال در آییننامه مدارس عالی مهارت اشاره کردیم این مدارس با چه شرایطی باید راهاندازی شوند، چه امکانات و لوازمی لازم دارند، چگونه باید رشتههای مورد نیاز در هر منطقه و شهرستان مورد شناسایی قرار بگیرد و متناسب با آن رشتهها دورههای آموزش کوتاهمدت تحت عنوان مدارس عالی مهارت برگزار شود.
2 هزار رشته مهارتی تصویب و ابلاغ شده است
برای سایر موارد مثل طرح پویش، فعالیتهای کاربنیان و مراکز PMC یا همان مراکز مدیریت مهارتآموزی و مشاوره شغلی نیز در آییننامههایشان به تفصیل شرایط را مورد اشاره قرار دادهایم. بسیار خوشحال هستم که عرض کنم؛ امروز که با شما صحبت میکنم توانستهایم قریب به دو هزار رشته مهارتی را به تصویب برسانیم و ابلاغ کنیم. چنانکه عرض کردم تفاوت عمده رشتههای مهارتی با سایر رشتههایی که پیش از این در دانشگاه و مراکز آموزش عالی داشتیم، این است که چنین رشتههایی تلاش میکنند متناسب با نیاز مشاغل و حوزه اشتغال، واحدهای درسی را به دانشجویان ما ارائه کنند.
70 مدرسه عالی مهارت در سال تحصیلی جاری راهاندازی شده است
به عبارت دیگر دانشجویی که در این رشتههای مهارتی فارغالتحصیل میشود، همان مهارتهایی را تمرین و کسب کرده که دقیقا بنگاههای اقتصادی، کارگاهها و مشاغل مختلف حوزه کسبوکار به آن نیاز دارند. در این زمینه حدود 34 طرح کاربنیان را به تصویب رساندهایم. همچنین حدود 70 مدرسه عالی مهارت در زمینههای مختلف، در سال تحصیلی جاری راهاندازی شده است. همه این موارد نشان از پیشرفت دارد و امیدوار هستم برای سال تحصیلی آینده بتوانیم جهشی جدی در این زمینهها داشته باشیم.
براساس قانون جامع آموزشهای فنی و حرفهای مهارت افراد ارزیابی میشود
چه شیوهای برای گزینش دانشجویان و معرفی به واحدهای تولیدی و بنگاههای اقتصادی دارد؟
نکته بسیار مهم دیگر که شاید مناسب باشد در اینجا عرض کنم، سنجش صلاحیت حرفهای است. براساس قانون جامع آموزشهای فنی و حرفهای و مهارتی که حدود پنج سال پیش به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده، مهمترین ویژگیهایی که باید در آموزشهای فنی و حرفهای و مهارتی در نظام جدید مورد توجه قرار بگیرد، این است که افراد دارای تجارب حرفهای پایش شوند؛ افرادی که به صورت تجربی، مهارتی را به دست آوردهاند و این تجربه قابل اندازهگیری و تبدیل به یک دوره رسمی است. بهطور مثال من در رشته تراشکاری در کارگاه پدرم یا خودم تجاربی را به دست آوردهام و چهبسا بهعنوان یک تراشکار ماهر هم میتوانم امروز به ارائه خدمات در جامعه بپردازم اما فاقد مدرک تحصیلی رسمی هستم. در قانونی که عرض کردم، یعنی قانون جامع آموزشهای فنی و حرفهای پیشبینی شده اینگونه افراد به مراکزی مراجعه کنند، مهارتشان مورد سنجش و ارزیابی قرار بگیرد و بعد براساس گواهینامهای که در حوزه مهارت به دست میآورند، بتوانند یکسری دروس نظری را در مراکز دانشگاهی طی کنند. مجموع این دو، دروسی که به صورت نظری طی کردهاند و مهارتی که در مراکز سنجش صلاحیت حرفهای مورد ارزیابی قرار گرفته، یک مدرک رسمی دانشگاهی را تشکیل میدهد. به نظرم این اتفاق یکی از مترقیترین پیشبینیها و اقداماتی بوده که در قانون جامع آموزشهای فنی و حرفهای پیشبینی شده است.
راهاندازی مرکز سنجش صلاحیت حرفهای در دانشگاه آزاد
چنین مرکزی در دانشگاه آزاد وجود دارد یا قرار است تشکیل شود؟
دانشگاه آزاد اسلامی براساس مذاکرات و جلسات متعددی که با سازمان آموزش فنی و حرفهای و دبیرخانه «شورای عالی آموزش و تربیت فنی، حرفهای و مهارتی» داشته، در تلاش است که انشاءالله یکی از این مراکز را در دانشگاه آزاد اسلامی راهاندازی کند و این مرکز سنجش صلاحیت حرفهای بتواند چنین مأموریت بسیار مهمی را در دانشگاه آزاد انجام دهد. البته فرآیند بررسی و تصویب این مرکز مقداری طولانی است. اختیارش هم خارج از دانشگاه آزاد بوده و مراجع حاکمیتی از جمله وزارت کار، سازمان آموزش فنی و حرفهای و شورای عالی آموزش و تربیت فنی، حرفهای و مهارتی براساس اطلاعاتی که دریافت میکنند باید این مجوز را صادر کنند. ما در حال طی فرآیند مربوط هستیم و امیدوارم انشاءالله دانشگاه آزاد بتواند در این زمینه موفقیتهایی را به دست بیاورد و نقشی را در آموزشهای فنی و حرفهای کشور ایفا کند.
همکاری دانشکدههای مهارت با سازمان آموزشهای فنی و حرفهای در 17 رشته
چه برنامههایی برای ایجاد انگیزه میان دانشجویان دارید تا به حضور در این دورهها ترغیب شوند؟
خوشبختانه یکی از رویدادهای بسیار خوبی که با همت سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور اجرا میشود، مسابقه ملی مهارت است. این مسابقه در سطح کشور برگزار شده و برگزیدگان این مسابقه ملی به رقابتهای بینالمللی راه پیدا خواهند کرد. مسابقه ملی مهارت یکی ازانگیزههایی است که مهارتآموزان را تشویق میکند در حوزههای مهارتی با تبعیت از استانداردهای مهارت، مهارتهای خود را تطبیق داده و جلو بروند. با همکاری سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور در 17 رشته در مسابقه ملی مهارت، مشارکت فعال داشتهایم. یعنی دانشکدههای مهارت و کارآفرینی و دانشگاه آزاد بهطور اعم توانسته در 17 رشته همکاری موثری با سازمان آموزشهای فنی و حرفهای داشته باشد.
114 دانشکده مهارت و کارآفرینی در دانشگاه آزاد فعالند
در طی دو سال گذشته نیز خوشبختانه تعدادی از دانشجویان ما توانستهاند به مسابقات بینالمللی در این حوزه راه پیدا کنند که خودش انگیزه بسیار خوبی برای مهارتآموزان ما است تا انشاءالله در این زمینه بتوانند با اقدامات موثرتری وارد حوزه مهارتآموزی شوند و در نتیجه این حوزه گسترش پیدا کند. در حال حاضر حدود 114 دانشکده مهارت و کارآفرینی داریم و بخشی از اعضای هیاتعلمی و امکانات و تجهیزاتی که قبلا در آموزشکدهها بوده در این دانشکدهها ادغام و منتقل شده است.
به دنبال راهاندازی هنرستانهای جوار دانشکدههای مهارت هستیم
تمام تمرکز دانشگاه آزاد روی دانشکدهها است یا مراکزی با کارکردهای متفاوت برای همافزایی نیز مد نظر دارد؟
نکته دیگری که خیلی تلاش میکنیم پیش ببریم، بحث هنرستانهای جوار دانشکدههای مهارت است؛ هنرستانهایی که در دوره آموزش متوسطه به ارائه خدمات آموزشی میپردازند و بعد فارغالتحصیلان آن برای ادامه تحصیل در دورههای آموزش عالی وارد دانشکدههای مهارت و کارآفرینی میشوند. این موضوع نیز از همان اتفاقاتی است که اگر رقم بخورد، میتواند به گسترش مهارتآموزی در کشور خیلی کمک کند، بهویژه در دورههای آموزش متوسطه و مقاطع پایینتر از آموزش عالی.
فعالیت 350 عضو هیاتعلمی در دانشکدههای مهارت و کارآفرینی
یکی از نکات مهم، وجود استادانی است که علاوهبر داشتن مهارت و تخصص لازم، دانش انتقال مهارت به دانشجویان را نیز داشته باشند. چنین استادانی در دانشگاه آزاد وجود دارند؟
در حال حاضر حدود 350 نفر در دانشکدههای مهارت و کارآفرینی، عضو هیاتعلمی داریم. از این تعداد 36 نفر استادیار بوده و خوشبختانه بیش از 80 نفر از اعضای هیاتعلمی ما دانشجوی بورسیه در مقطع دکترا هستند. همه این موارد نشان میدهد که در آینده نزدیک میتوانیم از حیث اعضای هیاتعلمی خودکفا باشیم؛ استادانی که مهارتآموز باشند. یکی از نگرانیهایی که مراقب و به دنبال رفع آن هستیم تا خداینکرده ما را به انحراف نیندازد و دانشکدهها را به خطا نیندازد، این است که اعضای هیاتعلمی حاضر در دانشکدههای مهارت و کارآفرینی باید اعضای هیاتعلمی مهارتمحور باشند. آنها با اعضای هیاتعلمی دانشی که در دانشکدههای دیگر مشغول به خدمت هستند، تفاوتها و تمایزهایی دارند که باید مورد توجه قرار بگیرد.
مدارس عالی مهارت در 15 استان کشور شکل گرفتهاند
هماکنون چند مدرسه عالی مهارت در کشور وجود دارند؟
چنانکه عرض کردم امروز در 15 استان کشور، مدارس عالی مهارت شکل گرفتهاند و پیگیری میشوند. بیشترین تعداد در استان اصفهان قرار دارد که توانسته موفقیتهای خوبی را در این زمینه به دست بیاورد. البته استانهای دیگر هم تلاش میکنند تا انشاءالله برای سال تحصیلی آینده بتوانیم مدارس عالی مهارت که شاید اصلیترین بخش آموزشهای غیررسمی در مهارتآموزی است را گسترش بدهیم.
درباره طرح پویش نیز صحبت کنید.
در طرح پویش، براساس تفاهمنامهای که با بنگاههای اقتصادی و کارگاههای تولیدی منعقد میکنیم، دانشجویان دانشگاه آزاد به نوعی در این بنگاهها کارورزی میکنند، منتها به صورت تماموقت قراردادی با یک کارگاه امضا شده و تعدادی از دانشجویان علاقهمند متناسب با رشتهای که در دانشگاه تحصیل میکنند در آن کارگاه مشغول به کار میشوند. همزمان با تحصیل، دانشجویان در آن کارگاه تولیدی به کار میپردازند. پس از فارغالتحصیلی، آن بنگاه اقتصادی یا کارگاه تولیدی در صورتی که از عملکرد دانشجویان رضایت داشته باشد، آنها را به استخدام خود درمیآورد که از این جهت میتواند انگیزه خیلی خوبی برای دانشجویان ما فراهم کند تا بتوانند همزمان و توام با تحصیل مشغول به کار شوند؛ در همان رشتهای که در کلاس و دانشگاه، آموزش میبینند.
مشکل تامین اجتماعی دانشجویان پویشی مرتفع شد
فردی که مشغول به کار میشود طبیعتا بهجز حقوق، انتظارات دیگری مانند بیمه نیز دارد. از این نظر مشکلی وجود نداشته است؟
یکی دو مشکل جزئی بهویژه از حیث بیمه تامین اجتماعی وجود داشت که خوشبختانه باز هم با همکاری و عنایت سازمان آموزش فنی و حرفهای در این زمینه و همچنین وزارت اقتصاد و سازمان تامین اجتماعی، مشکلات برطرف شد. از جنبه بیمه و شرایط بیمهای دانشجویان نیز مانعی که وجود داشت، کنار رفت. امیدواریم طرح پویش که امروز در 13 استان اجرا میکنیم را سال تحصیلی آینده در استانهای بیشتری به اجرا درآوریم. اشاره کردم در استان یزد، طرح مشابهی مثل طرح پویش را تحت عنوان مهارتیار به اجرا درآوردهایم. این طرح یکسری از ویژگیهای طرح پویش و البته یکسری ویژگیهای خاص خود را دارد بنابراین در سال تحصیلی آینده، در این زمینه دو طرح به واحدهای دانشگاهی خود برای اجرا پیشنهاد خواهیم کرد تا با توجه به شرایط خودشان از این دو طرح استفاده کنند؛ طرح پویش و طرح مهارتیار. انشاءالله این طرحها بتواند قدمهای موثری در گسترش برنامههای مهارتی در کشور بردارد.
اگر بخواهید مهمترین نقاط ضعف این برنامهها را بیان کنید، به چه مواردی اشاره میکنید؟
البته نقاط ضعف و موانع اجرایی در مسیر اجرای برنامههای مهارتی داریم ولی تلاش میکنیم مشکلات را کاهش دهیم. خود دانشجویان و خانوادههای آنها و در مجموع جامعه نسبت به آموزشهای مهارتی، همچنان تلقی درستی ندارند. باید این فرهنگسازی صورت بگیرد و با قوت بیشتری به اجرا دربیاید. مدرکمحوری نباید اصل باشد. دانشجویان و خانوادههای ما نباید به این فکر کنند که بچههایشان فقط مدرکی به دست بیاورند چون چنین طرز فکری درست نیست. بسیاری از کسانی که این مدارج تحصیلی را طی میکنند فاقد مهارتهای لازم برای حوزه اشتغال هستند لذا شاهد هستیم فارغالتحصیلان ما پس از پایان دوران تحصیل، متاسفانه بیکار هستند و نمیتوانند کار مناسبی پیدا کنند.
بخش عمدهای از مساله به این نکته برمیگردد که آنها در دوران تحصیل، مهارتهای لازم برای اشتغال را کسب نکردهاند. این موضوع نیاز به فرهنگسازی دارد. نقش شما و دیگر رسانهها در این زمینه میتواند خیلی مهم باشد و باید به ما کمک کنید. برخورد جامعه با حوزه مهارتآموزی باید نسبت به گذشته متفاوت باشد و جامعه از برنامههای مهارتآموزی استقبال بیشتری کند.
رغبت به گسترش در حوزههای دانشی بیشتر است
چه تمهیداتی برای تغییر این نگرش اندیشیدهاید؟
همکاران من در دانشگاه آزاد نیز در این زمینه بیتقصیر نیستند. متاسفانه باید عرض کنم علیرغم تاکید مدیران ارشد دانشگاه بهویژه ریاست محترم دانشگاه بر گسترش آموزشهای مهارتی، همچنان شاهد هستم در برخی از واحدهای دانشگاهی، همکاران من آموزشهای مهارتی و دورههای مهارتآموزی را به نوعی در رتبه پایینتری قرار میدهند و بیشتر رغبت دارند گسترش در حوزههای دانشی صورت بگیرد تا مهارتی.
امکاناتی که اختصاص میدهند، فضاهایی که باید در نظر بگیرند و اعضای هیاتعلمی که باید انتخاب کنند، ناشی از این تلقی ناصحیح است. این موضوع باعث میشود در برخی از واحدهای دانشگاهی با مشکلاتی در این زمینهها مواجه باشیم. البته با توجه به برنامه نظارت متمرکزی که در حوزه معاونت آموزشهای عمومی و مهارتی داریم، تذکرات جدی به واحدهایی میدهیم که کوتاهیهایی در این زمینه داشتند یا خواهند داشت. تلاش میکنیم این خطاها کاهش پیدا کند تا بتوانیم برای سال تحصیلی آینده با جدیت بیشتری در حوزه مهارتآموزی فعالیت کنیم، کار را گسترش بدهیم و موفقیتهایی به دست آوریم.