زهرا رمضانی – فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار:حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را باید تنها راهی معرفی کرد که می‌تواند بستر را برای رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان و فروش و صادرات محصولات فناورانه در بازار داخل و خارج از کشور فراهم کند. متولی اصلی حمایت از این حوزه در کشور معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهور شناخته می‌شود که شاید بتوان اصلی‌ترین بازوی مالی‌اش برای حمایت از فعالان دانش‌بنیانی را صندوق نوآوری و شکوفایی آن دانست؛ صندوقی که وظیفه دارد با ارائه تسهیلات مختلف در قالب‌هایی مانند سرمایه در گردش، خرید دین، فروش اقساطی، تولید صنعتی، قبل از تولید صنعتی و... بخشی از نیاز مالی فعالان دانش‌بنیان را برای تداوم فعالیت‌هایشان تامین می‌کرد. نکته مهم درباره این تسهیلات، نرخ بازپرداخت نسبتا پایین آنها بود. مزیتی که باعث می‌شد شرکت‌های دانش‌بنیان دیگر نیازی نداشته باشند برای دریافت سرمایه مورد نیازشان در صف دریافت وام از بانک‌ها قرار گیرند و تسهیلاتی با نرخ‌های بیش از 11 درصد دریافت کنند. 
هرچند نمی‌توان گفت این تسهیلات تمام مشکلات مالی این شرکت‌ها را حل می‌کرد اما با وجود این، مزیت اصلی تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی را باید نرخ آن معرفی کرد. طبق اطلاعاتی که به دست «فرهیختگان» رسیده، این صندوق در اقدامی قابل‌تامل نرخ تسهیلات خود را به‌جز در تسهیلات قرض‌الحسنه‌اش، 5 درصد افزایش داده و بعد از آن متقاضیان باید با نرخ پرداخت 16 درصدی، اقدام به دریافت این تسهیلات کنند.

 نرخ تسهیلات بالا رفت، رقم وام‌ها ثابت ماند

افزایش 5 درصدی نرخ تسهیلات این صندوق، بعد از مصوبه شورای‌عالی پول و اعتبار برای بالا بردن نرخ سود بانکی تا 22.5 درصد و نرخ تسهیلات بانکی تا 23 درصد در بهمن امسال، در دستور کار این صندوق قرار داده و به مرحله اجرا رسیده است. اتفاقی که به‌نظر می‌رسد توفیق اجباری برای این صندوق بوده است؛ چراکه براساس کسب اطلاع «فرهیختگان» براساس مقررات شورای پول و اعتبار، این صندوق اجازه ندارد تسهیلاتی را نرخ کمتر 6 درصد در مقایسه با نرخ تسهیلاتی که برای بانک‌ها لحاظ شده، برای خود در نظر بگیرد. هرچند همین حالا هم نرخ تسهیلات این صندوق 7 درصد کمتر از نرخ 23 درصدی است که به بانک‌ها برای ارائه تسهیلات ابلاغ شده است. 
درست است که هنوز هم متقاضیانی که به‌سمت استفاده از وام‌های صندوق نوآوری و شکوفایی می‌روند، می‌توانند تسهیلات‌شان را با نرخ کمتر از آنچه بانک‌ها اقدام به ارائه وام می‌کنند، دریافت می‌کنند، اما موضوع اصلی اینکه در شرایط اقتصادی فعلی که هر روز شاهد تغییر قیمت‌ها هستیم، طبیعتا انتظار از صندوق نوآوری و شکوفایی این است که بتواند شرایط ایمنی برای فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کنند. 
موضوع مهمی که بعد از افزایش نرخ تسهیلات این صندوق به چشم می‌آید، ثابت ماندن میزان تسهیلات ارائه شده، است. در اصل صندوق درحالی اقدام به افزایش نرخ تسهیلات خود کرده که هیچ افزایشی در میزان رقم تسهیلات ارائه‌شده خود نداده است، یعنی علی‌رغم افزایش هزینه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در شرایط امروز اقتصادی، آنها نه‌تنها نمی‌توانند از تسهیلات بیشتری برخوردار شوند، بلکه مجبورند همان تسهیلات قبلی را هم با نرخ بیشتری دریافت کنند. 

وقتی صندوق به‌جای دست‌گیری، سنگ‌اندازی می‌کند! 
حمایت از زیست‌بوم فناوری برای رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان و بالطبع بیشتر شدن قدرت اقتصادی در دنیای امروز، سیاست‌هایی است که کشورهای مهم دنیا ازجمله آمریکا و اروپا انجام می‌دهند. کشوری مانند آمریکا که هم در حوزه فناوری و هم در حوزه تبدیل آن به محصولات فناورانه جزء کشورهای پیش روی دنیا به‌شمار می‌رود، تلاش کرده با ارائه کمک‌هزینه رایگان برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای دانش‌بنیانی و استارتاپی بتواند بستر را برای حمایت از این شرکت‌ها فراهم کند، کمک‌های بلاعوضی که برخلاف وام حتی نیاز به بازپرداخت هم ندارند و تنها محدودیت‌شان نحوه خرج کردن آنهاست. از طرفی هم در دنیای امروز که همه کشورها خواسته و ناخواسته درگیر مسابقه‌ای برای رسیدن به محصولات فناورانه و نوآورانه شده‌اند، صندوق نوآوری و شکوفایی کشور تصمیم‌گرفته دقیقا در ماه‌های پایانی سالی که به نام «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» نامگذاری شده، به‌جای دست‌گیری از شرکت‌های دانش‌بنیان، جلوی پای آنها سنگ‌اندازی کند؛ اقدامی که طبیعتا اثراتش را در میان‌مدت و بلندمدت روی فعالیت بخش قابل‌توجهی از این شرکت‌ها خواهد گذاشت. 
بانک‌های کشور طبق مصوبه شورای‌عالی پول و اعتبار مکلف شده‌اند در شرایط اقتصادی امروز، نرخ سود تسهیلات خود را شکل چشم‌گیری بالا ببرند، اما نمی‌توان این مهم را هم نادیده گرفت که نظام بانکداری نرخ سود بانکی را هم افزایش داده است، درحالی‌که صندوق نوآوری و شکوفایی چنین مزیتی را ندارد و از طرف دیگر مخاطبان دریافت تسهیلات این صندوق هم قشر خاصی از جامعه هستند که می‌طلبد برنامه‌ریزی جدی‌تری برای حمایت از آنها صورت بگیرد. با نگاهی به ارائه تسهیلات 5 هزار و 982 میلیارد تومانی که در قالب هزار و 958 وام به شرکت‌های دانش‌بنیان تنها در سال‌جاری اعطا شده، باید عنوان کرد که این صندوق جزء مهم‌ترین حامیان مالی شرکت‌های دانش‌بنیان در شرایط امروز کشور به‌شمار می‌رود. البته این بدان معنی نیست که این شرکت‌ها نمی‌توانند سراغ دیگر تامین‌کنندگان مالی مانند بانک‌ها و موسسات مالی بروند، اما تمرکز صندوق نوآوری و شکوفایی به ارائه تسهیلات به فعالیت‌های دانش‌بنیانی باعث شده این صندوق چشم امید فعالان دانش‌بنیانی در کشور به‌شمار رود. موضوع دیگر اینکه شرکت‌هایی که ذیل دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی فعالیت می‌کنند، می‌توانند از تسهیلات اندک دانشگاه‌های دولتی هم بهره‌مند شوند، اما نمی‌توان این واقعیت را هم نادیده گرفت که سهم پژوهش در مراکز آموزش به حدی اندک است که حتی برخورداری از آن هم نمی‌تواند راهگشای این شرکت‌ها باشد؛ به همین دلیل است که صندوق نوآوری و شکوفایی را باید اصلی‌ترین حامی اصلی کشور از عرصه دانش‌بنیانی به‌شمار آورد. حامی که البته می‌توانست و باید بیش از این درکنار اکوسیستم فناوری قرار بگیرد. سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در افزایش نرخ پژوهش در تولیدناخالص ملی هم موضوعی است که نشان از اهمیت حمایت از این بخش دارد.

 ۳ چالش اصلی دانش‌بنیان‌ها برای دریافت تسهیلات صندوق
این صندوق درحالی نرخ تسهیلات خود را به بیش از 15 درصد رسانده که بخشی از شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا عملا امکان پرداخت حتی 10 درصد از نرخ این تسهیلات را هم نداشته‌اند؛ موضوعی که عارف دادگستر، مدیر شرکت دانش‌بنیان نانوحباب آن را مطرح می‌کند و می‌گوید: «شرکت‌های دانش‌بنیان از تسهیلات این صندوق برای توسعه کارشان حمایت نمی‌کنند؛ چراکه انتظارمان آن است، حداقل 6 تا 7 درصد کارمزد برای این نوع تسهیلات درنظر گرفته شود، اما اعداد بیشتر از آن است و نمی‌توان از آن بهره‌ای گرفت. از طرف دیگر هم با توجه به وضعیت اکوسیستم فناوری کشور، حجم شرکت‌هایی که می‌خواهند از وام‌های این صندوق بهره بگیرند، بالا رفته است، درحالی‌که میزان وام پرداختی قابل‌توجه نیست.» 
طولانی بودن روند ثبت تا تایید درخواست و همچنین در صف انتظار ماندن برای دریافت این تسهیلات را هم باید از دیگر مشکلاتی دانست که شرکت‌های دانش‌بنیان را درگیر پروسه طولانی می‌کند. مدیر این شرکت دانش‌بنیانی ادامه می‌دهد: «پروسه‌ای که برای این مساله درنظر گرفته شده که براساس آن در ابتدا باید درخواست را ثبت کرد و بعد از کارشناسی، ارزیابی مالی ازسوی صندوق صورت ‌گیرد، همچنین متقاضی باید وثیقه‌ها و تضامین مختلفی را ارائه دهد و همین بخش باعث می‌شود دریافت این تسهیلات برای شرکت‌های نوپا سودمند نباشد، یعنی بحث تامین تضامین برای این شرکت‌ها چالش‌برانگیز بوده و به همین دلیل بسیاری از آنها منصرف می‌شوند. نکته مهم اینکه ضامن‌هایی که صندوق اعلام می‌کند تفاوتی با گرفتن وام از بانک ندارد و متاسفانه این بخش حتی در مرور زمان هم تغییری نکرده است.» 
دریافت تضمین‌هایی مانند سند خانه و منزل که بسته به میزان وام برای متقاضی متفاوت می‌شود، یکی از همان چالش‌هایی است که فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان را با مشکل روبه‌رو کرده است. دادگستر با تایید این مساله می‌گوید: «این اتفاق برای دریافت وام از بانک‌ها هم وجود دارد، یعنی بانک وام 20 درصدی می‌دهد و چنین وثیقه‌هایی را هم مطالبه می‌کند، اما زمانی که با بانک ارتباط برقرار می‌کنیم، کار انجام می‌شود، درحالی‌که توقع از صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به‌مراتب بالاتر است. به‌عبارت دیگر علی‌رغم تعریفی که خود صندوق داشته و براساس آن باید شرایط برای فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیل شود، اما در ارائه تسهیلات تفاوتی با بانک ندارد.» 
نکته قابل‌توجه در صحبت‌های دادگستر سخت‌تر شدن شرایط ارائه تسهیلات صندوق طی 3 و 4 سال اخیر است، اتفاقی که باعث شده دیگر شرکت‌ها رغبتی به دریافت این وام‌ها نداشته باشند. او صحبت‌هایش را با گفتن این جمله که بازه تنفس این وام‌ها معمولا 6 ماهه و در شرایط خاص به یک‌سال هم می‌رسد و این‌طور نیست که بیش از یک‌سال برای آن تنفس درنظر گرفته شده باشد، به پایان می‌برد. 

کارمزد وام صندوق تنها 2 درصد با بانک‌ها تفاوت دارد!
افزایش 5 درصدی نرخ تسهیلات صندوق درحالی کام شرکت‌های دانش‌بنیان را در آستانه پایان سال تلخ کرده که به گفته سیدامیرحسین تقوی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان نانوفناوران خاور حتی همان نرخ 11 درصدی هم شرایط خوبی را پیش روی این شرکت‌ها نگذاشته بود. او در توضیح بیشتر این مساله می‌گوید: «با توجه به وضعیتی که اقتصاد صنعتی دارد، باید بگویم که این افزایش نرخ تسهیلات، اتفاق خوبی برای شرکت‌های دانش‌بنیان به‌شمار نمی‌رود. همین وام‌های 11 درصدی با توجه به توان و افزایش قیمت تمام‌شده برای شرکت‌هایی که تولیدی هستند بار سنگینی ایجاد کرده بود و قطعا امروز شرایط سخت‌تر هم شده است.» 
بالا بودن قیمت تمام‌شده محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به فناوری‌هایی که در آن به‌کار گرفته می‌شود از یک‌سو و پیدا کردن مشتری ثابت برای آنها که سختی‌های خاص به خودش را دارد، از سوی دیگر باعث شده این شرکت‌ها با مشکلات مالی زیادی دست‌وپنجه نرم کنند. موضوعی که به گفته تقوی آنها را مجبور به استفاده از تسهیلات صندوق کرده و بالا رفتن نرخ تسهیلات باعث می‌شود دوباره قیمت تمام‌شده این محصولات هم بالا برود. 
تقوی در ادامه درباره اینکه وام بانک‌ها تنها 2 درصد بیشتر از تسهیلات صندوق است، می‌گوید: «اگر حساب کنیم که این 11 درصد کارمزد افزایش داشته باشد، مشکلات شرکت‌ها بیشتر می‌شود، درحالی‌که قرار است حمایتی صورت بگیرد و تسهیلاتی به شرکت‌ها ارائه شود، اینکه بخواهیم این تسهیلات را تنها با چند درصد پایین‌تر از سود بانکی به شرکت‌ها بدهیم، اسمش حمایت نیست. نگاه کنید امروز نرخ تسهیلات به 16 درصد رسیده، درحالی‌که می‌توان از برخی بانک‌ها وام‌هایی با نرخ 18 درصد گرفت و این نشان می‌دهد تنها 2 درصد تفاوت میان این دو تسهیلات وجود دارد.» 
 او با طرح این مساله که برخی شرکت‌ها وام‌هایی را دریافت می‌کنند و بعد از خرید و انبار کردن محصولات، بعد از چندماه اقدام به فروش محصولات کرده و از این بابت سودهای کلانی به‌دست می‌آورند، درحالی‌که شرکت‌های دانش‌بنیان چنین کاری را انجام نمی‌دهند و به همین دلیل نیازمند سرمایه در گردش هستند. در چنین شرایطی قطعا چنین وام‌هایی که هم نرخ بالایی دارند و هم برای دریافت آنها انتظار کشید، نمی‌تواند در شرایط فعلی -که قیمت مواد اولیه هر روز تغییر می‌کند- چندان فایده‌ای برای شرکت‌های دانش‌بنیانی که برخلاف دیگر شرکت‌ها به‌جای انبار کردن مواد اولیه باید آن را به‌دست نیروی انسانی خود برسانند، مفید باشد. 
ارجاع دادن شرکت‌های دانش‌بنیان ازسوی صندوق نوآوری و شکوفایی به بانک‌ها برای دریافت وام هم از دیگر مشکلاتی است که تقوی درباره‌اش می‌گوید: «بانک‌ها براساس قوانین و ضوابط خودشان پرداخت می‌کنند، و در این صورت مشکلات زیادی به‌وجود می‌آید. اگر صندوق بخواهد وام را بدهد، مشکلات کمتر است. ما درموردی برای سرمایه در گردش نیاز به وام داشتیم و به بانک‌ ارجاع داده شد و نتیجه‌ای نگرفتیم؛ چراکه بانک‌ها شرایط خودشان را اعمال می‌کنند. البته این همه ماجرا نیست و بحث تنفسی هم که برای وام‌ها در نظر می‌گیرند، خود مشکلاتی را ایجاد کرده است. به‌عبارت دیگر زمانی که صندوق نوآوری وام را می‌دهد تنفس بیشتری می‌دهد اما زمانی که به‌سمت بانک می‌رود، تنفسی ندارد و به جای 24 ماه باید 12 ماهه تسهیلات را بازپرداخت کنیم.»