کتاب‌های صوتی جای آثار با خط بریل را می‌گیرند

حسین نقی پور، خبرنگار: مناسبت های تقویمی در کشورمان کم نیستند و یکی از آنها مختص نابینایان و کم بینایان است. قشری که 8 درصد از جامعه ایرانیان را  تشکیل می دهند و طبق آمار رسمی منتشر شده و هر سال 23 مهر ماه به آنها نامگذاری شده است. در حال حاضر 150 هزار نابینا و 650 هزار کم بینا در استان های مختلف ایران زندگی می کنند. افرادی که به دلیل شرایط خاص شان، با محدودیت های قابل توجهی در زندگی شان روبه رو هستند به طوری که فقط 30 درصد از کل این جامعه، در زمره شاغلان تلقی می شوند و 70 درصد نابینایان و کم بینایان ایرانی عملا امکان حضور در شغل های مختلف را ندارند. البته این همه داستان نیست؛ چرا که آنها حتی برای تحصیل و کتاب خواندن هم با چالش روبه رو هستند، قشری که قطعا نیازمند کتاب خاص به خودشان هستند، کتاب هایی که از آنها با نام «بریل» یاد می شود.

شاید در وهله اول تصور شود که به راحتی می توان کتاب های بریل را در موضوعات مختلف اعم از درسی و غیردرسی در همین راسته انقلاب خودمان پیدا کرد، اما واقعیت این است که با بالا رفتن هزینه های چاپ کتاب طی سال های اخیر، هزینه انتشار این دسته از آثار هم به مراتب افزایش پیدا کرده و دیگر همان تعداد ناشران خاصی که در حوزه چاپ آثار بریل فعالیت می کنند هم  رغبت چندانی برای چاپ آنها ندارند. کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان یکی از همان بخش هایی است که تا امروز توانسته 179 اثر به خط بریل را راهی بازار کتاب کند؛ کتاب هایی که در مجموع 53 هزار و 700 نسخه می شوند؛ اما این میزان قطعا نمی تواند پاسخگوی جامعه نابینایان و کم بینایان شود.

 فاطمه طارمی، مدیرکل نظارت بر انتشارات کانون پرورش فکری کودکان‌و نوجوانان درباره ورود این کانون به چاپ اثار مورد نیاز این قشر به «تسنیم» گفته بود: «فعالیت ما تنها به حوزه کتاب های بریل محدود نشده، بلکه تا امروز  55 عنوان کتاب‌آوا در تیراژ دو هزار نسخه از هر عنوان تولید کرده ایم که در مجموع 110 هزار نسخه کتاب صوتی می شود. همچنین همه کتاب های فیزیکی خط بریل مان نیز در تمام کشور توزیع شده و اینطور نیست که محدود به پایتخت باشد.»

شادکام، قائم‌مقام انجمن نابینایان هم کتاب های صوتی را راه حل بهتری برای دسترسی افراد نابینا و کم بینا به کتاب می داند. به گفته او تا 10 سال پیش، تنها 40 عنوان کتاب بریل در کتابخانه های عمومی که قطعا یکی از اصلی ترین محل ها برای به امانت گرفتن کتاب به شمار می رود، وجود داشت؛ آمار ناچیزی که باعث شد تا پیشنهاد تولید کتاب صوتی از همان سال مطرح شود و بالاخره تا خرداد ماه امسال، 2 هزار و 500 کتاب صوتی در سایت این انجمن بارگذاری شده است.

اما موضوعی زمانی اهمیت پیدا می کند که آمار 11 هزار نابینا و کم بینایی را مدنظر قرار دهیم که عضو بخش نابینایان کتابخانه های عمومی هستند؛ اما فقط 60 کتابخانه عمومی در کل کشور وجود دارد که به صورت ویژه ارائه خدمات مورد نیاز این قشر را انجام می دهند. کتابخانه هایی که از خود این قشر برای ارائه خدمات کمک گرفته اند و این را می توان مزیت قابل قبولی برشمرد. البته این بدان معنی نیست که دیگر کتابخانه های عمومی از ارائه خدمات به نابینایان و کم بینایان خودداری می کند، اما اگر بخواهیم کتابخانه های مختص این قشر را شمارش کنیم، همان 60 کتابخانه را باید نام برد که از بین آنها هم ، 15 باب کتابخانه عمومی مجهز به چاپگر بریل هستند با نگاهی جزئی تر باید گفت فقط 5 باب انها چاپگر بریل مدل دارکوب را دارند که می تواند اثار را در مقیاس بالا تولید کند.

با این حال نکته قابل این است که امروز نزدیک به 13 هزار عنوان کتاب در بخش خدمات مربوط به این قشر در کتابخانه های عمومی گویاسازی شده است. اما موضوع جالب این است که که براساس قانون، بهره‌برداری و تبدیل اثر به کتاب صوتی برای نابینایان به جهت استفاده در کتابخانه مشمول کپی‌رایت نمی‌شود و به همین دلیل برخی از استان های کشور با راه اندازی استودیوهایی، بستر لاز مبرای تبدیل کتاب ها به کتاب های صوتی را فراهم کرده اند تا از این طریق شرایط برای در دسترس قرار گرفتن کتاب های صوتی بسیاری از آثار منتشر شده، در کتابخانه ها فراهم شود. اما واقعیت این است که هنوز راه زیادی برای رسیدن به شرایط ایده ال در حوزه کتاب های بریل و یا اثار صوتی وجود دارد و می طلبد تا مسئولین امر نگاه ویژه تری به این قشر داشته باشند و بررسی چالش ها و وضعیت کشور در ارتباط با نابینایان و کم بینایان صرفا به مناسبت تقویمی محدود نشود.