زلزله در حاتای، پس‌لرزه در آنکارا

 10 استان ترکیه در ساعت 4 بامداد روز دوشنبه 17 بهمن‌ماه با قدرت 7.6 لرزیده و سپس در ساعت 14 همان روز، این زلزله با قدرت 7.4 ریشتر تکرار شد. شدت زلزله 17 بهمن ترکیه به میزانی بود که در سوریه، عراق و فلسطین‌اشغالی نیز احساس شد. گفته می‌شود انرژی تخلیه‌شده در این حادثه معادل 500 بمب اتمی است. 
براساس آخرین آمارها تا روز 23 بهمن 24 هزار و 617 نفر در ترکیه کشته شده و بیش از ۸۰ هزار نفر دیگر زخمی شده‌اند. تلفات در سوریه نیز به 4 هزار و 548 نفر رسیده و تعداد زخمی‌ها بیش از هفت هزار نفر است. 
در دریای خونین زلزله اما پس‌لرزه‌های اقتصادی و سیاسی در شرف جریان گرفتن هستند؛ پس‌لرزهایی که می‌تواند در انتخابات ریاست‌جمهوری سه ماه بعد قربانی بزرگی به نام «رجب طیب اردوغان» داشته باشند. اردوغان به همین دلیل در دیدارهای خود از مناطق زلزله‌زده به اپوزیسیون دولتش تاخته و از آنها خواسته تا از وضعیت بحرانی ناشی از زلزله برای مقاصد سیاسی خود استفاده نکنند؛ توصیه‌ای که مخالفان هیچ اجباری برای رعایت آن ندارند. 

  تبعات زلزله
هدف از این بخش شناسایی و تعیین نسبی عمق تبعاتی است که زلزله گریبان‌گیر ترکیه خواهد کرد. با‌این‌حال عمق شاخه‌های شناسایی‌شده به‌درستی قابل تعیین نیستند و نمی‌توان به صرف آگاهی نسبت به وجود‌شان، از آنها اثراتی قاطع و حداکثری را انتظار داشت. 

1- مشکلات اقتصادی 
ابعاد زلزله ترکیه به دلیل وسعت آن همچنان نامشخص است. در این وضعیت صحبت از ابعاد تخریب‌های اقتصادی این زلزله کمی زود به نظر می‌رسد اما دولت ترکیه و نهادهای بین‌المللی چاره‌ای جز پیش‌بینی‌های زودهنگام ندارند تا قادر باشند بهتر به بحران پیش رو پاسخ دهند. در میان تمام ناشناخته‌ها اما می‌توان حدس زد زلزله به دلیل تحت‌تاثیر قرار دادن موضوعات اقتصادی فراوانی می‌تواند اثراتی بزرگ بر آن داشته باشد. 
10 استانی که درگیر زلزله شده‌اند 13.5 میلیون جمعیت دارند که تقریبا 16 درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهد. سازمان بهداشت جهانی اما جمعیت تحت تاثیر قرار گرفته را 23 میلیون نفر تخمین می‌زند. 10 استان زلزله‌زده 9.3 درصد از تولید ناخالص داخلی، 8.5 درصد صادرات و 6.7 درصد واردات و 14 درصد تولید محصولات کشاورزی ترکیه را در اختیار دارند. 
اقتصاددانان می‌گوید طبق یک سناریوی فرضی اگر 50 درصد از تولید منطقه آسیب‌دیده کاهش یابد و بین 6 تا یک سال زمان برای بهبود اوضاع نیاز باشد، تولید ناخالص داخلی بین 0.6 تا 2 درصد کاهش می‌یابد. آنکارا برای سال 2023 رشد اقتصادی 5 درصدی را هدف‌گذاری کرده بود که با زلزله سقف این رشد تقریبا نصف می‌شود. 
گفته می‌شود بین 7 تا 8 هزار خانه تخریب شده‌اند که هزینه بازسازی آنها یک میلیارد دلار برآورد می‌شود. این تخریب‌ها جدای از آسیب‌دیدگی‌هایی است که برخی از آنها با تخریب تفاوت چندانی ندارند. این آسیب‌ها گریبانگیر هزاران کارخانه و کارگاه نیز شده است. تنها در یک منطقه تعداد کارخانه‌ها به 1500 واحد می‌رسد. به غیر از آسیب به ساختمان و تجهیزات صنعتی، نیروی کار هم دچار آسیب شده و کمبودهایی برای تامین انرژی این واحدها وجود دارد. تامین مواد اولیه و سپس فروش کالای ساخته‌شده نیز به دلیل مشغول بودن وسایل حمل‌ونقل، آسیب به جاده‌ها و بنادر دچار مشکل است. 
در چنین شرایطی بودجه اولیه برای بازسازی 2 تا 4 میلیارد دلار تخمین زده شده است که از هزینه‌های فوری مورد نیاز، جداست. دولت ترکیه به صورت فوری بودجه‌ای 100 میلیارد‌لیره‌ای (5 میلیارد دلار) برای بازسازی‌ها در نظر گرفته است اما به نظر نمی‌رسد حجم زیان‌ها تا این میزان کوچک باشد زیرا برخی از تخمین‌های حداکثری، میزان آسیب‌ها در ترکیه و سوریه را تا 100 میلیارد دلار برآورد می‌کنند.  برخلاف برداشت‌ها آسیب‌های اقتصادی تنها به محدوده حادثه‌دیده محدود نمی‌شود. این مناطق تنها یک‌دوازدهم صادرات ترکیه را تشکیل می‌دهند اما با افزایش نیاز آسیب‌دیدگان به کالا، از میزان صادرات کل کشور برای تامین این نیازها کاسته خواهد شد. 
این تخریب‌ها و پیامدهای منفی آن می‌تواند به کاهش سرمایه‌گذاری در ترکیه منجر شود زیرا قبل از فرارسیدن تبعات زلزله، آنچه می‌تواند سرمایه‌گذاران را گریزان کند، نامشخص بودن وضعیت است. شرایطی که هم‌اکنون بر ترکیه زلزله‌زده به‌ویژه در سایه انتخابات چند ماه آینده حاکم شده است. 
حوزه اقتصادی دیگری که باید مورد بررسی قرار گیرد صنعت گردشگری است. از آنجا که مناطق آسیب‌دیده تنها یک درصد از بازار گردشگری را تشکیل می‌دهند و مناطق گردشگر‌پذیر غربی از تخریب مصون مانده‌اند، تاکید می‌شود که این صنعت از زلزله آسیبی نخواهد دید اما باید منتظر ماند و دید تبعاتی مانند آوارگی و افزایش جرم و جنایت باعث سرایت بحران به دیگر مناطق خواهد شد یا نه. 

2-سیاست‌‌فروشی ترکیه 
ترکیه اگر بخواهد برای بازسازی آسیب‌ها و کوچک شدن اقتصاد خود چاره‌جویی کند، راهی جز تامین منابع مالی خارجی ندارد. آنکارا برای جذب این منابع که شامل مبالغ کلان و تزریق فوری هستند، باید شرایط ویژه‌تری را نیز بپذیرد. 
با توجه به نیازهای همه‌جانبه ترکیه و تقسیم تامین آنها میان کشورهای مختلف، آنکارا نیازمند بازیگران متعددی از غرب گرفته تا کشورهای عربی و شرقی خواهد شد. 
اگر غرب سرمایه‌ها را تامین کند ترکیه در مسائلی مانند عضویت فنلاند و سوئد و همچنین مناقشه بر سر جزایر یونانی باید دست به عقب‌نشینی بزند. اگر منابع مالی اعراب قابل توجه باشد، ترکیه باید حمایت از جریان اخوان‌المسلمین و قضیه فلسطین را بیشتر از شرایط فعلی کاهش دهد. کشورهای عربی می‌توانند در حوزه انرژی و مجوزهای سرمایه‌گذاری و تامین بودجه‌های بازسازی و سرپرستی آسیب‌دیدگان نقش ایفا کنند. در کنار غرب و کشورهای عربی، کشورهای دیگری ازجمله چین، هند، روسیه و ایران نیز قادر به تامین برخی نیازهای ترکیه هستند. چین می‌تواند در حوزه تامین منابع مالی و بازسازی به ترکیه کمک کند. ایران و روسیه نیز قادر به تامین انرژی بیشتری برای این کشور هستند. 
با توجه به ابعاد خسارت‌ها و لزوم کمک جهانی برای بازسازی، این زلزله می‌تواند از قدرت ترکیه به‌طور کلی بکاهد مگر آنکه آنکارا هنرمندانه دست به بازیگری بزند. هرچند این بازیگری می‌تواند صرفا باعث حفظ ژست بین‌المللی در میان افکار عمومی شود، زیرا قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای از آنچه در ترکیه رخ داده و گریبانگیر این کشور است باخبرند. 
وقتی ترکیه نیازمند شد آنکه این دستان نیازمند را بگیرد، قدرت بیشتری در آنکارا خواهد داشت. در اینجا نیز جنگ محورها بر سر ترکیه آغاز شده و آنکارا نیز برای کاهش زیان‌ها و افزایش منافع دست به بازیگری زیگزاگی خواهد زد. هرچند با بازگشت بلوک‌بندی‌ها به عرصه جهانی به‌ویژه در اروپا و اطراف آن، وسط‌بازی کمتر مقدور است اما ترکیه به دلیل وزن و جایگاه ویژه‌اش کماکان قدرت بازیگری در میانه میدان را دارد. 
اردوغان در هر صورت حتی با وجود مانورها چاره‌ای جز سیاست‌فروشی برای بازسازی اقتصادی و حفظ حکومت خود ندارد. سیاست‌هایی که با توجه به روحیه اردوغان مشخص است که کوتاه‌مدت هستند اما می‌توانند به جای آن، پرقدرت باشند. 

3- افزایش مهاجرت به اروپا
استان ادلب پیش از بحران سوریه یک میلیون جمعیت داشت که با رشد مهاجرت‌ها به آن به دلیل جنگ، جمعیت آن به بیش از 3 میلیون نفر رسید. این مساله برای مناطق شمالی استان حلب نیز صادق است. 
انفجار جمعیت در مناطق شمالی سوریه که تحت سلطه ترکیه و تروریست‌های نزدیک به آن قرار دارد، نمی‌تواند با سکونت در شهرک‌ها و ساختمان‌های استاندارد همراه باشد. این جمعیت میلیونی احتمالا در ساختمان‌های غیراستانداردی که به سرعت و با هزینه کم ایجاد شده‌اند، سکونت دارند. با توجه به نزدیکی چنین مناطقی به کانون زلزله، میزان تخریب در این مناطق پرتراکم و غیراستاندارد زیاد است. در چنین شرایطی با توجه به وضع بحرانی سوریه و تحریم‌ها علیه آن، آسیب‌دیدگان شمال سوریه چاره‌ای جز حرکت به سمت ترکیه و از آنجا به اروپا نخواهند داشت. 
تا پیش از زلزله 4 میلیون مهاجر سوری وارد ترکیه شده‌اند که در سال‌های اخیر به دلیل سخت شدن معیشت در اثر بحران کرونا و تورم، با واکنش‌هایی جدی در جامعه ترکیه مواجه بودند. شهروندان ترکیه در شرایط سخت بیکاری یا کاهش درآمدها، کارگران سوری را عامل بیکاری خود، درآمدهای کم یا کمبود کالا و گرانی مسکن می‌دانستند. 
در سایه تشدید وضعیت بغرنج اقتصادی در ترکیه به دلیل زلزله، با رشد جمعیت این مهاجران به دلیل تخریب‌های زلزله در شمال سوریه، جایی که تحت تسلط ترکیه قرار دارد، بر اختلافات میان مهاجران سوری و مردم ترکیه افزوده خواهد شد. سوری‌ها هنگامی که نتوانند در سوریه و ترکیه بمانند قطعا به سمت اردن یا عراق نخواهند رفت بلکه مسیر اروپا را در پی خواهند گرفت. 

4- فعال شدن گروه‌های تروریستی 
با بروز هرج‌و‌مرج در مناطق مرزی ترکیه و سوریه، گروه‌های تروریست در سایه این هرج و مرج و عبور و مرور مهاجران زلزله، می‌توانند بهتر از گذشته دست به تحرک بزنند. از سوی دیگر ناامنی موجود در مناطق زلزله‌زده می‌تواند امکان فعالیت برای آنها را فراهم‌تر کند؛ چه اینکه به دلیل بحران موجود فقر در ترکیه نیز تشدید می‌شود تا جذب عناصر برای گروه‌های تبهکار آسان‌تر شود. در اینجا داعش خطرناک‌ترین گروهی‌ست که ترکیه باید خود را برای مواجهه با آن آماده کند. 

5 -ناتوانی در دخالت منطقه‌ای
میزان تخریب‌ها در مناطق مرزی با عراق و سوریه بالاست و از سوی دیگر مناطق تحت نفوذ ترکیه در سوریه نیز دچار آسیب‌هایی جدی شده است. آنکارا قادر به تامین تمامی نیازهای این مناطق نیست و از سوی دیگر به دلیل گرفتاری دولت در داخل، از میزان توجهات به آذربایجان نیز در سطحی کاسته خواهد شد. 

6- انتخابات
زلزله در ترکیه برای اردوغان دولت‌ساز بوده است. شاید این‌بار بخواهد دولت را از او بگیرد. زلزله 1999 ازمیت که 17 هزار کشته و نیم میلیون آواره برجای گذاشت یکی از عوامل پیروزی حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در انتخابات 2001 تلقی می‌گردد. 
ترکیه در 14 می‌(24 اردیبهشت 1402)، سه ماه دیگر، شاهد برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد بود. زلزله برای دولت ترکیه که سطح قابل‌قبولی از کارآمدی دارد شمشیری دولبه است. مشکل بزرگ آنجاست که با توجه به ابعاد مشکلاتی که زلزله آفریده، دولت اردوغان هرچه تلاش کند در قیاس با مشکلات، این فعالیت‌ها کوچک دیده می‌شوند. با‌این‌حال نباید تبلیغات حزب عدالت و توسعه را نیز نادیده گرفت، آنها نه‌تنها در این حوزه قابلیت‌هایی دارند بلکه در مسدود ساختن آنچه می‌تواند برای آنها خطرساز باشد، مانند توییتر، دریغ نمی‌کنند. 

  نقش سدها در زلزله
800 آبگیر مصنوعی بزرگ و کوچک در ترکیه، در محدوده‌ای کوچک ایجاد شده است. 22 سد در پروژه گاپ پیش‌بینی شده که تنها یکی از آنها به نام آتاتورک با گنجایش 50 میلیارد متر مکعب، از تمام 650 سد ایران ظرفیت بیشتری دارد. این میزان آب ضمن حبس گازهای خروجی زمین، خود نیز با توجه به وزن حجم آب، فشار زیادی به پوسته زمین وارد می‌سازد. شهر قهرمان مرعش که یکی از اصلی‌ترین کانون‌های زلزله بود و در محاصره این سدها و آبگیرها قرار داشت. 
گفته می‌شود زلزله 7.9 ریشتری سیچوان چین در سال 2008 نیز به دلیل سدسازی‌های دولت این کشور رخ داد. در این زلزله 87 هزار تن کشته شده، 373 هزار نفر زخمی، 5 میلیون نفر آواره و 4.7 میلیون خانه نیز آسیب دیدند.