حسین پاکدل، خبرنگار: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ایران، شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در دی‌ماه 1401 را منتشر کرد. شاخص تولید صنعتی بیش از ۲۸۰ شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس که به صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند، بیش از نیمی از تولید کشور را در اختیار دارند. لذا با توجه به بررسی آمار این شرکت‌ها می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شاخص مستخرج از داده‌های این شرکت‌ها، همراستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است؛ لذا این شاخص در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد. براساس این گزارش، شاخص تولید صنعتی نسبت به مدت مشابه سال قبل 7.7 درصد رشد کرد. شاخص تولید صنعت محصولات شیمیایی بعد از سه ماه رشد منفی در پاییز (نسبت به مدت مشابه سال قبل)، در دی‌ماه مثبت شد. در دی‌ماه نیز همچون ماه‌های قبل صنعت خودروسازی و قطعات بیشترین رشد و صنعت محصولات غذایی بیشترین کاهش در شاخص تولید صنایع را داشتند. مقایسه رشد شاخص تولید گروه‌های مختلف نشان می‌دهد که در دی ماه شرکت‌های کوچک‌تر، واردات‌محور و تولیدکنندگان کالاهای نهایی(مصرفی و سرمایه‌ای) رشد تولید بیشتری داشتند. 

  روند صعودی شاخص تولید صنعتی
بر اساس این آمار، بعد از کاهش قابل توجه تولید صنعتی در نیمه دوم سال ۱۳۹۷ و ابتدای سال ۱۳۹۸، رشد تولید این بخش از فصل چهارم ۱۳۹۸ روند صعودی به خود گرفت و این روند صعودی تا خردادماه ۱۴۰۰ ادامه داشت. در سه فصل تابستان پاییز و زمستان سال ۱۴۰۰ روند رشد شاخص تولید صنعتی، یک روند بدون نوسان در حول‌وحوش صفر بود اما بهار سال ۱۴۰۱ با رشد مثبت شاخص تولید صنعتی آغاز شد و رشد این شاخص در دو ماه اردیبهشت و خرداد روند صعودی داشت. این روند مثبت در ماه‌های تابستان نیز ادامه پیدا کرد و شاخص تولید صنعتی در ماه‌های تابستان ۱۴۰۱ بین ۵ تا ۷ درصد رشد کرد. شاخص تولید صنعتی در اولین ماه پاییز 7.2 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد کرد که بیشترین نرخ رشد در یک سال اخیر بوده است در آبان ماه رشد شاخص تولید صنعتی اندکی کاهش یافت و به 6.5 درصد رسید و در آذر ماه رشد این شاخص به 6.9 درصد رسید. در دی ماه رشد شاخص افزایش پیدا کرد و نسبت به مدت مشابه سال قبل 7.7 درصد رشد کرد.

  وضعیت موجودی انبار
برای اینکه تحلیل جامعی از چرایی تغییرات در تولید داشته باشیم بررسی آمار تولید به تنهایی اکتفا نمی‌کند. بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات علاوه بر اینکه تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه می‌دهد چون شاهدی از وضعیت بازار و تقاضا ارائه می‌کند، می‌تواند در پیش‌بینی روند آتی تولید نیز کمک کند. منظور از تغییر در موجودی انبار در اینجا تفاوت رشد تولید و فروش است. اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد موجودی انبار در آن دوره افزایش یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش داشته است.
در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا وجود دارد و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم خواهد بود. به این معنی که تغییرات رشد تولید ریشه در تغییرات تقاضا دارد و به عنوان مثال تولیدکننده در مواجهه با افزایش تقاضا از طریق کاهش موجودی انبار و افزایش رشد تولید واکنش نشان می‌دهد. زمانی که شوکی منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت تاثیر قرار دهد، در دوره‌های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می‌دهد، رشد فروش را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد و همین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می‌شود. از این‌رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد می‌توان گفت که شوک وارد شده از بخش عرضه است و عامل اصلی متوقف کننده رشد را باید از سمت عرضه جستجو کرد.
بررسی ها نشان می‌دهد تغییرات شاخص موجودی انبار در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ مثبت بوده که نشان دهنده افزایش در موجودی انبار صنایع بوده است. از ابتدای سال ۱۴۰۱ ورق برگشت و تغییرات موجودی انبار صنایع منفی شد. به عبارت دیگر رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولید آنها بوده است. در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ اگرچه تولید با اندکی اغماض تقریبا مشابه مدت مشابه سال گذشته بوده ولی فروش شرکت‌های صنعتی نسبت به مدت مشابه سال قبل اندکی (زیر ۳ درصد) رشد داشته است و همین امر باعث شده که موجودی انبار صنایع در این ماه کاهش داشته باشد. در تابستان ۱۴۰۱ در ادامه روند کاهش موجودی انبار صنایع، رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولیدشان بوده و همین امر باعث کاهش قابل توجه موجودی انبار شده است. البته لازم به ذکر است که بخش قابل‌توجهی از کاهش در موجودی انبار در سه ماه تابستان مربوط به کاهش قابل توجه موجودی انبار شرکت‌های خودروسازی است و چه‌بسا موجودی انبار صنایع به غیر از خودروسازی در تابستان افزایش نیز داشته است. در ماه‌های اخیر رشد فروش شرکت‌های خودروسازی به طور قابل توجهی از رشد تولیدشان پیشی گرفته و همین امر باعث کاهش در موجودی انبار این شرکت‌ها شده است که در سال‌های قبلی تجمیع شده بودند. در سه ماهه پاییز ۱۴۰۱ نیز شاخص موجودی انبار صنایع به خاطر افزایش قابل ملاحظه موجودی انبار در صنعت خودروسازی افزایش داشته است. اما در سایر صنایع وضعیت موجودی انبار متفاوت بوده است. در دی ماه نیز متوسط شاخص موجودی انبار، کاهش در موجودی انبار را نشان می‌داد.

  کاهش تعداد شرکت‌های زیان‌ده
 اگرچه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع مساله مالی به حساب می‌آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به شمار می‌آید. بر اساس گزارش‌های دوازده ماه، سود اسمی ۴۸۴ شرکت بورسی در سال ۱۴۰۰ حدود 43 درصد بیشتر از سال قبل بوده است. در سه‌ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ رشد سود اسمی شرکت‌ها نسبت به سال قبل به 45 درصد رسیده است اما در شش‌ماهه ۱۴۰۱ سود اسمی شرکت‌ها نسبت به سال قبل تنها 20.3 درصد رشد داشته است. در ۹ماهه ۱۴۰۱ نیز رشد سود شرکت‌ها به حدود 14درصد رسیده است. مقایسه رشد اسمی سود شرکت‌ها نشان می‌دهد که رشد سود شرکت‌ها در سال ۱۴۰۱ روند نزولی داشته و اگرچه رشد سودها مثبت بوده اما کمتر از رشد قیمت‌ها رشد کرده است. بررسی تعداد شرکت‌های با سود منفی و زیان‌ده نیز نشان می‌دهد در دوازده‌ماهه ۱۴۰۰ تنها ۳۴ شرکت زیان‌ده شناسایی شده است. در سه‌ماهه بهار ۱۴۰۱ تعداد شرکت‌های زیان‌ده ۶۸ شرکت بودند که نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر تعداد تغییری نکرده‌اند. در شش‌ماهه ۱۴۰۱ تعداد شرکت‌های زیان‌ده به ۵۴ شرکت رسید که این تعداد ۱۰ واحد کمتر از تعداد شرکت‌های زیان‌ده در مدت مشابه سال قبل بوده است. تعداد شرکت‌های زیان‌ده در 9ماهه ۱۴۰۱ نیز ۵ واحد نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش داشته است. طی 9ماهه از 375 شرکت مورد بررسی، 36 شرکت زیان‌ده بوده‌اند. به عبارت دیگر اگرچه روند صعودی رشد سودها متوقف شده است اما از طرف دیگر تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز کاهش داشته است.