آداب شهرت

مجتبی اردشیری، خبرنگار:این روزها نام علی نصیریان برای نقش‌آفرینی در فیلم «هفت بهارنارنج»، باردیگر بر سر زبان‌ها افتاد. بازیگری که در ۸۸‌‌سالگی، یک‌ داستان عاشقانه را یک‌تنه به جلو پیش برد. این ‌اتفاق اگرچه برای کسی که ۷۱ سال از عمر خود را به شکلی حرفه‌ای در هنر این‌ مملکت مشغول بوده، امری معمول محسوب می‌شود اما تاریخ فرهنگ و هنر این‌ کشور، کمتر کسی را در تراز علی نصیریان دیده که تا این اندازه ممارست را در سینما، تلویزیون و تئاتر به ثبت رسانده باشد و کارنامه او مملو از نام‌ها و موفقیت‌های بزرگ است. 
علاقه‌مندی نصیریان به مقوله هنر، به شکلی فطری در او کشف شد. وقتی که در نوجوانی، به هنر تعزیه و خیمه‌شب‌بازی علاقه‌مند شده و همین زمینه‌ آشنایی او با فعالان این حوزه را پدید آورد. در ادامه با استعدادهایی چون مهدی فتحی، جمشید لایق و اسماعیل داورفر همکلاسی می‌شود تا نخستین جرقه‌های انجام فعالیت حرفه‌ای زده شود. 
نصیریان در دهه ۳۰، دوران تجربی فشرده‌ای را طی می‌کند. از فعالیت در صداوسیمای آن سالیان و تولید برنامه‌هایی با محوریت تئاتر تا نمایش‌هایی که در‌قالب نویسنده، کارگردان و بازیگر روی صحنه می‌برد. این ‌شکل فعالیت، حدود ۱۵ سال به‌طول انجامید تا در اوایل دهه ۴۰، نصیریان با تشکیل یک ‌گروه حرفه‌ای، گامی بلند در مسیر تمرکز بر خلاقیت‌های فردی و تولیدات مستقل بردارد. ضمن اینکه فعالیت ۱۵‌ساله ابتدایی نصیریان، این امکان را برای این بازیگر فراهم کرد تا با فعالان این حوزه، امکانات و مراکز فعال آشنا شده و با دستی پر، وارد حیطه فعالیت مستقل شود. 

  ورود به سینما
تا اواسط دهه ۴۰، نصیریان به برندی برجسته در حوزه هنر کشور تبدل شده بود. عمده شهرت نصیریان دایر بر جریان نواندیشی بود که وی به همراه تنی چند از هنرمندان به عرصه هنر کشور وارد آورده بود. اینکه هنرمندی در تراز نصیریان بتواند خود را از فیلمفارسی آن سالیان مصون‌ نگه‌داشته و در تمام آن سال‌ها، خود را به جریان حرفه‌ای سنجاق کند، نکته‌ای بود که از چشم جریان روشنفکرانه‌ای که در میانه‌های دهه ۴۰ سینمای ایران شکل گرفت، پنهان نماند. 
با همین رویکرد، طبیعی بود که نصیریان در فیلم «گاو» مهرجویی حضور داشته باشد. فیلمی که به طلایه‌دار جریان روشنفکری سینمای ایران تبدیل شد و چهره و نام ‌نصیریان را پس از تئاتر و تلویزیون، برای سینمادوستان نیز برجسته کرد. 
گاو، آغاز جریان نواندیشی نصیریان در سینمای ملی است که با فعالیت‌های بعدی این کارگردان تداوم‌ پیدا کرد و نام‌ نصیریان را به جریان حرفه‌ای بازیگری در سینمای ایران افزود. 
«آقای هالو»، «ستارخان»، «پستچی»، «دایره مینا»، «مهر گیاه» و «سرایدار»، دیگر فیلم‌های نصیریان تا پیش از انقلاب بود. آثاری به کارگردانی داریوش مهرجویی، فریدون گله، خسرو هریتاش و علی حاتمی که‌ تمامی منسوب به جریان روشنفکری سینمای پیش از انقلاب بودند. 
نصیریان در تمام این‌ سال‌ها، فعالیت خود را در تلویزیون و تئاتر تعطیل نکرد تا مقتدرانه در جایگاهی بایستد که هیچ هنرمندی در سال‌های پیش از انقلاب به‌لحاظ تولیداتی و جریان‌ هنرمند مولف، به پای او نرسد. 

 جریانی که پس از انقلاب نیز ادامه یافت
در سال‌های پس از انقلاب، نصیریان همچنان چهره مورد وثوق مجامع هنری و مدیریت سینمایی جدید کشور بود. 
نصیریان همچنان به همکاری با جریان نواندیش آن سالیان ادامه داد و در تئاتر نیز حضوری جدی داشت. با این ‌تفاوت که در عمده کارهای نمایش پس از انقلاب، در مقام ‌بازیگر حضور داشت و ترجیح داد که تمرکز اصلی فعالیت خود را روی سینما و بازیگری قرار دهد. 
شاید موردی که سبب می‌شد تا نصیریان در سال‌های آغازین‌ پس از انقلاب، در تعارض با سینمای جدید قرار بگیرد، به ورود نسل جدیدی از فیلمسازان‌ مربوط می‌شد که به‌ظاهر سنخیتی با تفکر و جریان هنری متعلق به این بازیگر نداشتند. اما چون خاستگاه نصیریان تئاتر بود، این مشکل در همان ماه‌های ابتدایی، مرتفع شد و ملاک، فیلمنامه قرار گرفت تا شخصیت کارگردان. 
به ‌همین دلیل است که نصیریان در تمام این‌ سال‌ها به چهره مورد وثوق کارگردانانی با گرایش‌های مختلف سیاسی و هنری تبدیل شد؛ چراکه وی با تشخیصی درست، ملاک را از تفکر سیاسی و اجتماعی هنرمندان، به فیلمنامه‌ای که به دستش می‌رسید، تفویض داد و همین نکته سبب شد تا وی همچنان بر مدار موفقیت و فعالیت باشد و روحیه منعطف و همه‌پسندی را از خود متبادر کند. 
این روحیه همچنین سبب شده تا نصیریان در یک رکورد قابل‌توجه، تجربه همکاری با بسیاری از کارگردانان صاحب‌نام سینمای ایران را داشته باشد. رکوردی که از داریوش مهرجویی، خسرو هریتاش، علی حاتمی، فریدون گله و ناصر تقوایی تا بهمن فرمان‌آرا، علیرضا داوودنژاد، مسعود جعفری‌جوزانی، ابراهیم حاتمی‌کیا، کیانوش عیاری، رخشان بنی‌اعتماد و... را دربرگرفت و در این مسیر، تجربه حضور مقابل دوربین کارگردانان اول را نیز از سر گذراند. 

تنها اسطوره باقی‌مانده از نسل طلایی
آنها ۵ نفر بودند که به اساطیر طلایی بازیگری ایران مشهور شدند: نصیریان، انتظامی، کشاورز، مشایخی و رشیدی. در میان این ۵ نفر، نصیریان رزومه پر و پیمان‌تری در حوزه بازیگری و کارگردانی داشت. 
هرچند در این فهرست، نصیریان به همراه انتظامی و کشاورز، دقت‌عمل بیشتری در انتخاب‌های سینمایی خود داشتند و توانستند آثار درخشان پرتعدادی را در کارنامه خود به ثبت برسانند. 
نصیریان سبک خاصی در اجرا داشت. چندان متمایل به بروز هیجانات بیرونی در نقش نداشت ولی فحوا را با تکنیک خاص خود به مخاطب منتقل می‌کرد. همچنان‌که از بارقه‌های احساسی بیشتری به نسبت ۴ اسطوره دیگر در نقش‌آفرینی‌هایش برخوردار بود. 
با نگاهی به کارنامه حرفه‌ای نصیریان مشخص می‌شود که وی در کارهای مهم سینمایی حضور داشته و کمتر فیلمی را در این کارنامه مشاهده می‌کنیم که از تراز کیفی و اهمیت چندانی برخوردار نباشد. به همین دلیل یکی از ویژگی‌های مهم سبک کاری نصیریان، دقت‌عمل بسیار زیاد در نحوه انتخاب فیلمنامه بوده است؛ نکته‌ای که حتی تا به امروز نیز در کارنامه این بازیگر دیده می‌شود. 
نصیریان البته در تمامی این سال‌ها، از تئاتر فاصله نگرفت و در هر دهه‌ای، در چند نمایش مهم حضور پیدا کرد. این حضور حتی در پروژه‌های تلویزیونی نیز دیده می‌شود تا نصیریان در این زمینه نیز به رکورد چشم‌گیری دست پیدا کند. 
نصیریان در شرایطی قدم در ۸۹‌‌‌سالگی گذاشته که‌ نه‌تنها چیزی از اعتبار حرفه‌ای او در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ کاسته نشده، بلکه بر غنای این ا‌همیت نیز افزوده شده است. به‌طوری‌که وی برای جشنواره امسال، فیلم‌ هفت بهارنارنج را دارد که یک‌تنه از پس یک نقش دشوار و احساسی برآمده است. 
این میزان کنش‌مندی در کارنامه بازیگری که همچنان مشتاقانه، ایده‌های مبتکرانه‌ای را برای پرداخت بهتر کاراکتر ارائه می‌دهد، از نصیریان بازیگر‌ ماندگاری ساخته که هیچ‌گاه از سیر تطور تاریخی این سینما پاک نخواهد شد و همواره بر تارک این سینما خواهد درخشید.