ندا اظهری، خبرنگار:فناوری نانو به‌عنوان یکی از پررونق‌ترین حوزه‌های فناوری در ایران از حدود 20 سال پیش تاکنون رشد قابل‌توجهی داشته و این حرکت رو‌به‌رشد با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که ستاد فناوری نانو در حوزه‌های مختلف انجام می‌دهد، ملموس‌تر می‌شود. صنعت فناوری نانو در سال‌های اخیر توانسته بخش چشمگیری از حجم بازار را از آن خود کند و از این‌رو جایگاه قابل‌قبولی را در عرصه‌های جهانی کسب کرده است و به جرات می‌توان گفت بازار محصولات نانویی ایران در دنیا از اعتبار خاصی به‌ویژه در منطقه خاورمیانه و آسیا و نیز سایر کشورهای اروپایی برخوردار شده است. برای رشد این جایگاه نمی‌توان شکل‌گیری پایگاه‌های صادراتی را که در ابتدا با هدف صادرات محصولات نانویی آغاز به کار کردند، نادیده گرفت و حالا فعالیت این مراکز، کل فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان‌ها و محصولات آنها را برای صادرات و مبادله با سایر کشورهای منطقه و آسیایی شامل می‌شود. تاکنون پایگاه‌های صادراتی نانو در کشورهای چین، اندونزی، هند، سوریه، عراق و ترکیه راه‌اندازی شده که کریدوری برای ورود محصولات و خدمات نانویی ایران به بازارهای جهانی را فراهم می‌کند. به لطف حضور این پایگاه‌ها و تلاش‌های مقامات نانویی در ایران، محصولات نانوساخت ایران در 49 کشور از 5 قاره جهان صادر شده است. 

  بازار 203 هزار و 462 میلیارد ریالی نانو در 1400
طبق آخرین آماری که ستاد فناوری نانو منتشر کرده، کل بازار فناوری نانو تولید داخل رقمی بالغ بر 203 هزار و 462 میلیارد ریال تا پایان سال 1400 بوده که در مقایسه با بازار 115 هزار و 453 میلیارد دلاری در سال 99، با 88 هزار میلیارد ریال افزایش 76 درصد رشد داشته است. کل بازار فناوری‌های نانویی در سال 98 به 44 هزار و 487 میلیارد ریال رسید و نمودارها حکایت از رشد چشمگیر 160 درصدی این بازار در سال 99 داشت. اما به‌رغم روند رو‌به‌رشد بازار نانو بین سال‌های 99 تا 1400، میزان رشد بازار فناوری‌های نانو در سال 1400 نسبت میانگین رشد بازار نانویی بین سال‌های 92 تا 99 نیز کمتر گزارش شده است. به‌گونه‌ای که میانگین رشد 92 تا 99 به‌طور متوسط سالیانه 104 درصد رشد داشته است که این میزان 28 درصد نسبت به رشد بازار در سال 1400 بالاتر بوده است. 

  سهم بازار صادراتی فقط 7 درصد
با توجه به بازار 203 هزار و 462 میلیارد ریالی در سال 1400، حدود 7 درصد از کل این بازار یعنی 14 هزار و 195 میلیارد ریال را بازار صادراتی فناوری‌های نانویی به خود اختصاص داده‌اند در‌حالی‌که بخش اعظمی از این بازار یعنی 93 درصد معادل 189 هزار و 266 میلیارد ریال، بازار داخلی فناوری‌های نانویی را تشکیل می‌دهند. ارزش دلاری حجم فروش محصولات نانوساخت ایران در سال 1400 بالغ بر 888.5 میلیون دلار برآورده شده است. 

  رشد 30 درصدی تعداد شرکت‌های نانویی در 1401
آمار کل شرکت‌های نانویی در سال 1400 حدود 263 شرکت بوده که طبق گزارش‌هایی که تا آخر دی ماه 1401 منتشر شده، با 80 شرکت بیشتر نسبت به سال گذشته و رشد 30 درصدی، درمجموع 343 شرکت در حوزه فناوری نانو در ایران فعالیت می‌کنند که از این بین، 65 شرکت که حدود 19 درصد از کل این شرکت‌ها را تشکیل می‌دهند تولیدکننده تجهیزات نانویی و 278 شرکت که 81 درصد از کل شرکت‌های نانویی را شامل می‌شوند، جزء شرکت‌های تولیدکننده محصول در سال 1400 هستند. 

  تولیدات نانویی 25 درصد رشد کرد
در آخرین نمودارهای منتشر‌شده از کل آمار تولیدات نانویی در کشور تا پایان دی ماه امسال به رشد فزاینده این فناوری در داخل اشاره شده است. کل تولیدات نانویی در سال 99 حدود 750 بوده که در مقایسه با 1111 تولید نانویی در سال 1400 رشد 38 درصدی داشته و نیز در مقایسه با 1427 تولید نانویی در سال 1401، نسبت به سال 1400 با رشد 25 درصد روبه‌رو شده است که در مقایسه با سال گذشته 316 تولید نانویی افزایش یافته است. در سال 1401، از جمع 1427 تولید نانویی، 241 مورد مربوط به تجهیزات نانویی و 1186 مورد مربوط به محصولات نانویی گزارش شده است که به ترتیب 17 درصد سهم تجهیزات و 83 درصد سهم محصولات نانویی بوده‌اند.
   صنعت حمل‌ونقل بالاترین سهم از تولیدات نانویی
از کل تولیدات نانویی در کشور، سهم حوزه‌های صنعتی مختلف است به‌طوری‌که صنعت حمل‌ونقل با 22 درصد، بیشترین سهم از تولیدات را به خود اختصاص داده و بعد از مواد اولیه با 20 درصد، تجهیزات 17 درصد، عمران و ساختمان 9 درصد، خدمات و ملزومات صنعتی 8 درصد، دارو و بهداشت و سلامت 7 درصد، انرژی و نفت و صنایع وابسته و نیز کالای خانگی 5 درصد، نساجی و پوشاک 3 درصد، آب و کشاورزی و بسته‌بندی 2 درصد، آموزش یک درصد و اپتیک نیز یک درصد را به خود اختصاص داده‌اند. 

  نانوپوشش بزرگ‌ترین حوزه فعالیت شرکت‌ها
آمارها حکایت از آن دارد که بیشترین تعداد شرکت‌های نانویی ایران در حوزه نانومواد، نانوکامپوزیت و نانوپوشش‌ها فعالیت می‌کنند که طبیعتا بیشترین حجم تولید بازار داخل و بازار صادراتی را به خود اختصاص می‌دهند. اما اگر باز هم دقیق‌تر شویم، حوزه نانوپوشش‌ها با 72 شرکت فعال در این حوزه، حجم فروش یک میلیارد ریالی و حجم صادرات 100 میلیون دلاری بیشترین حجم فروش داخل و فروش صادراتی و نیز بیشترین تعداد شرکت‌های تولیدکننده محصولات نانویی را شامل می‌شوند. نانومواد با 69 شرکت فعال، حجم فروش 100 هزار میلیارد ریالی و حجم صادرات یک میلیارد تا 10 میلیارد دلاری و نانوکامپوزیت‌ها با 32 شرکت فعال در این حوزه با 10 هزار میلیارد دلار حجم فروش و حجم صادرات یک میلیارد تا 10 میلیارد دلاری به ترتیب رده‌های دوم و سوم پرفروش‌ترین محصولات نانویی را در بازار داخل و بازار صادراتی و نیز شمار شرکت‌های تولیدکننده از‌آن خود کرده‌اند. اما در مقایسه با نمودارهای سال 99 باید به این نکته توجه داشت که تعداد شرکت‌های فعال در حوزه نانوپوشش‌ها 86 شرکت بوده که در سال 1400 حدود 14 شرکت از گردونه فعالیت در این حوزه خارج شده‌اند. حجم صادرات نانوپوشش‌ها نیز در مقایسه با بیش از 10 میلیون دلار سال 99 به بیش از 100 میلیون دلار در 1400 رسیده است. 

  بیشترین رشد شرکت‌ها مربوط به نانوموادی‌هاست
در حوزه نانومواد در سال 99 که 53 شرکت فعالیت می‌کرد با افزایش 16 شرکت به 69 شرکت رسید که با رشد فزاینده‌ای در تولید روبه‌رو بوده است و همچنین از نظر حجم فروش نیز از 10 هزار میلیارد ریال در سال 99 به 100 هزار میلیارد ریال در سال 1400 افزایش یافت. این حوزه از نظر حجم صادرات نیز از بیش از 100 هزار دلار در سال 99 به بیش از 10 میلیون دلار در سال 1400 رسید که رشد چشمگیری داشته است. حوزه نانوکامپوزیت‌ها نیز که در سال 99 در 28 شرکت تولید می‌شد، در سال 1400 با 4 شرکت بیشتر و 32 شرکت شروع به تولید کرد که رشد قابل‌توجهی را شامل می‌شد. نانوکامپوزیت‌ها که آمار حجم‌فروشی بیش از 10 هزار میلیارد ریال را شامل می‌شدند، در سال 1400 بدون تغییر نسبت به سال قبل باقی ماند. اما از نظر حجم صادرات رقمی حدود یک میلیون دلار را به خود اختصاص داده بود که تا مرز 10 میلیون دلار رشد داشته است. 
در نقطه مقابل، امواج فراصوت، طیف‌سنجی، تصویربرداری و جداسازی جزء حوزه‌هایی هستند که هم شرکت‌های تولیدکننده محدودی دارند و هم سهم قابل توجهی از بازار صادراتی را در اختیار ندارند. درست است که نانوکاتالیست‌ها و حامل‌های دارویی حجم بالایی از بازار فناوری‌های نانویی را به خود اختصاص می‌دهند اما شرکت‌های محدودی در این حوزه‌ها فعالیت می‌کنند که با تمام قوا در تامین بازار فعالیت می‌کنند.