ایده‌ها چگونه فیلم شدند؟

فرهیختگان: امسال کنار ویژه‌نامه‌های هرروزه‌ روزنامه «فرهیختگان» برای جشنواره فیلم فجر، کتابچه تاریخ سینما را هم می‌خوانید. این کتابچه سینمایی تحت عنوان«تاریخ سینمای ایران، ایده‌ها چگونه فیلم شدند؟» به قلم میلاد جلیل‌زاده از منتقدان و نویسندگان روزنامه «فرهیختگان» منتشر شده است.
تاریخ سینمای ایران را می‌شد به روش‌های مختلفی روایت کرد اما آنچه اکنون پیش روی شماست، تمرکز ویژه‌اش روی ایده‌ای است که سینما را پدید می‌آورد. این روایتی است که به افق‌های هر زمانه نگاه می‌کند و به آن ریلی که ذهن فیلمسازان هر دوره روی آن می‌افتد و به معماران سینما. نه صرفا آنها که اولین فیلم را ساختند، اولین فیلم ناطق یا رنگی یا بدون دوبله را ساختند. اینجا به آنهایی هم پرداخته می‌شود که برنامه‌ای برای سینما داشتند. سینمای ایران در این سال‌ها از تونل جنگ و کودتا و انقلاب و هزار بار رنگ‌به‌رنگ شدن دولت‌ها گذشت تا به امروز رسید. تأثیر چنین وقایعی بر سینمای ایران را نمی‌توان از نظر دور داشت. اینکه رضاخان می‌خواست با سینما چه چیزی را توی سر مردم ایران فرو کند، اینکه محمدرضا پهلوی از فیلمفارسی چطور برای تبلیغ انقلاب سفید استفاده کرد، فرح دیبا چرا سراغ تأسیس جایی مثل کانون پرورش رفت، انقلاب با سینما چه کرد، طیف‌های چپ و راست سیاسی در ایران که یکی طرفدار عامه‌پسندی و فیلمفارسی حلال بود و دیگری در جستجوی سینمای روشنفکری اروپاپسند، چطور رودرروی هم قرار گرفتند و در هر مرحله‌ای از این نزاع کدام برنده شدند، بخش‌هایی از این روایت است. وقتی که قطار روایت از چنین مسیر پیچیده‌ای بگذرد، چرا مسافران ستاره‌های بالای سر را نشمرند؛ فیلم‌های درخشانی که در این ۷۰ سال ساخته شد و چرا از شب‌بوهای کنار مسیر گیج و مست نشوند؛ همان تحلیل‌های درخشان هر دوره که فیلم‌های سینمای ما را تاریخی کرد و به حافظه‌ها سپرد. این روایت را بخوانید و یک بار هم سال‌های دو انقلاب و دو جنگ و دو کودتا را همراه با سینما سیر کنید، نه صرفا مردها و گاهی زنان سیاست. از آن‌سو سینما را یک‌بار هم که شده فراتر از روایت‌های مرورگرانه‌ای که به کات و شات و بازی زشت و زیبا یا قصه خنده‌دار و گریه‌دار می‌پردازند ببینید. سینما تحت‌تأثیر جامعه و سیاست و مذهب و چیزهای دیگر هم بوده است.