شرط پیروزی در شطرنج پیچیده ۲۰۲۳

علی مزروعی، خبرنگار:تصویب متمم طرح تروریستی اعلام شدن سپاه در پارلمان اروپا که البته هنوز ضمانت اجرایی ندارد و تصمیم‌گیری قطعی در مورد آن قرار است امروز در شورای اتحادیه اروپا صورت گیرد در سوی مقابل با واکنش شدید مقامات ایرانی مواجه شده است. طرح اقدام متقابل با این مصوبه توسط کمیسیون امنیت ملی تدوین شده و با اعلام وصول توسط هیات‌رئیسه مجلس در مسیر تصویب قرار گرفته است. همزمان با این اقدام وزیر خارجه کشورمان نیز در اظهاراتی که تایید‌کننده موضع مجلس تلقی می‌شود گفت: «معتقدم با این اقدامی که مجلس (شورای اسلامی) امروز انجام داد و طرحی که دولت را ملزم می‌کند و در عین حال نیروهای نظامی اروپا را به‌عنوان ارتش تروریستی قلمداد خواهد کرد، یک اقدام مقابله‌ای خواهد بود و البته در منطقه و در شکل آرایش نیروهای نظامی در منطقه تغییرات عمیقی را خواهد گذاشت و تاثیرات مهمی را خواهد داشت.» امیر عبداللهیان همچنین در پاسخ به این سوال که احتمال خروج ایران از NPT یا ممانعت از حضور بازرسان آژانس در واکنش به قطعنامه اتحادیه اروپا وجود دارد، گفت: «تعداد اندکی از رهبران سیاسی اروپا که واقعا هیچ تجربه‌ای در دیپلماسی ندارند و امروز در دستگاه‌های دیپلماسی در برخی از کشورهای اروپایی در رأس این دستگاه‌ها قرار گرفته‌اند ازجمله وزیر خارجه آلمان، اگر در مسیر عقلانیت حرکت نکرده و مواضع خودشان را اصلاح نکنند هر احتمالی متصور است.» این مصوبه و واکنش‌های متقابل تهران نشان‌دهنده بالا رفتن سطح تنش بین طرفین است. تنشی که با توقف مذاکرات در اسفند 1400 آغاز شد و با نزدیک شدن به شهریور 1401 به اوج خود رسید. اگرچه مذاکرات بین ایران و طرف‌های اروپایی که از کنفرانس بغداد از سر گرفته شد نشانه‌هایی از فروکش کردن آشوب‌طلبی اروپا را بازنمایی می‌کرد اما اقدام اخیر نشان داد اروپا همچنان مصمم است مسیر تهدید و فشار را با هدف امتیاز‌گیری در مذاکرات ادامه دهد. تداوم استفاده از ابزار فشار تا حد زیادی مرتبط با اتفاقاتی است که در ماه‌های آتی سال 2023 قرار است رخ دهد. 

  اروپا به دنبال خنثی کردن بندهای غروب برجام
نبرد اوکراین بعد از حدود یک سال به لحظات حساس خودش رسیده است. درحالی‌که ورود پهپادها به جنگ به یک فاکتور مهم در پیشبرد معادلات میدانی به نفع روسیه تبدیل شده و پوتین اهداف روسیه از جنگ را تحقق‌یافته توصیف می‌کند، در سوی مقابل نیز توصیه استراتژیست‌هایی همچون کسینجر، وزیرخارجه اسبق آمریکا به اوکراین برای پذیرش صلح نشان می‌دهد که غرب از درپیش‌گرفتن یک رویکرد نظامی حداکثری علیه روسیه خود را ناتوان می‌بیند. این فضا باعث شده تا غربی‌ها نسبت به مساله پهپادی حساس شده و با جو‌سازی درمورد تعاملات نظامی ایران و روسیه مسیر فشار علیه تهران را درپیش بگیرند. شرایط مورد اشاره زمانی پیچیده‌تر خواهد شد که بدانیم سال 2023 موعد فرارسیدن بند دوم غروب برجام است. مطابق این بند در اکتبر 2023(‌مهر 1401) محدودیت سازمان ملل در مورد برنامه موشک‌های بالستیک ایران برداشته می‌شود. تحریم‌های نفتی، مالی و اشخاص مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران نیز برداشته می‌شود. با رسیدن موعد این بند طبعا اتحادیه اروپا که اکنون در برابر حملات پهپادی عاجز مانده نسبت به موشک‌های بالستیک نیز حساسیت نشان خواهد داد، همان‌طور که تاکنون نیز رسانه‌های غربی با طرح اتهاماتی در این رابطه سعی در پیوند زدن بین مساله پهپادی و موشکی ایران با جنگ اوکراین داشته تا بتوانند بهانه‌ای برای امتیاز‌گیری در مذاکرات برجامی به دست آورند. پایان یافتن محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی ایران باعث می‌شود تا اروپایی‌هایی که در جنگ اوکراین خود را شکست‌خورده می‌بینند، همه تلاش خود را به کار گیرند تا به طریقی در روند رفع این محدودیت‌ها خلل ایجاد کنند. 

  مسیر‌های اتحادیه اروپا برای اعمال محدودیت 
اروپا اگرچه تحریم پهپادی و موشکی ایران را مطلوب‌ترین گزینه پیش‌روی خود می‌داند اما در این راستا با چالشی اساسی مواجه شده؛ چراکه معاهده حقوقی برجام این محدودیت را لغو کرده و هرگونه اعمال محدودیت مستقیم در این رابطه خلاف برجام خواهد بود و این یعنی اگر اتحادیه اروپا بخواهد در زمینه تسلیحاتی تحریمی علیه تهران اعمال کند عملا همچون آمریکا برجام را زیر پا گذاشته و مذاکره بر سر احیای آن را به چالش خواهد کشید. به همین دلیل اروپا که از مذاکرات برجام محدودیت هسته‌ای ایران را هدف قرار داده به سمت راه‌های جایگزین خواهد رفت. طرف‌های غربی که پیش از این تلاش داشتند ضمن حفظ برجام با اعمال تغییراتی در محتوای آن انتفاع ایران را از بین ببرند، زمانی که با مقاومت تهران مواجه شدند، همزمان دو مسیر دیگر را در مقابل خود گشودند. ایجاد آشوب در داخل کشور مسیر اولی بود که طرف‌های غربی در دستور کار قرار دادند تا بلکه بتوانند تهران را تحت فشار پای میز مذاکره کشانده و خواسته‌های فرابرجامی را به متن اضافه کنند. با شکست پروژه آشوب و عدم امتیازدهی ایران، اروپا مسیر تروریستی اعلام کردن سپاه را درپیش گرفته است تا درنهایت بتواند هرگونه تبادل تسلیحاتی با این نهاد را محدود کرده و از این طریق مانع از تحقق بندهای غروب برجام شود. 

  ایران چگونه ایده مخرب اروپا را خنثی کند
با توجه به اینکه با فرارسیدن موعد بندهای غروب برجام روند اجرایی این پرونده به محصول‌دهی برای تهران رسیده است، راهبرد منطقی‌ای که ایران باید درپیش بگیرد این است که بر احیای هرچه سریع‌تر برجام اصرار ورزد. البته این احیا زمانی سودمند است که طرف‌های غربی قیود محدود‌کننده به توافق نیفزوده و انتفاع ایران را از بین نبرند. تهران تاکنون با پافشاری بر مواضع خود مانع از این امر شده و درحالی‌که پروژه آشوب نیز شکست خورده و اهرم فشاری باقی نمانده است باید همچنان به همین روند ادامه دهد. برای مهار راهبرد دوم یعنی تروریستی اعلام کردن نهاد امنیتی سپاه نیز تهران باید هوشمندانه عمل کرده و لااقل خود حلقه تحریم احتمالی را گسترده‌تر نکند. در گزارشی که با عنوان «جعبه سیاه رای ضدایرانی پارلمان اروپا» شنبه هفته جاری، اول بهمن در «فرهیختگان» منتشر شد به این موضوع پرداختیم که پیوستن بدون اخذ تضمین‌های سیاسی به لایحه CFT (قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم) چگونه منجر به خودتحریمی و درگیرشدن کشور با یک پرونده پیچیده بین‌المللی می‌شود. چنانچه ایران بدون گرفتن هیچ تضمینی به این لایحه بپیوندد، اولا الزامی برای خروج ایران از لیست سیاه FATF وجود نخواهد داشت و ثانیا این امکان برای طرف غربی ایجاد می‌شود که با تروریستی خواندن سپاه، ایران را برای تقابل با نهاد امنیتی خود تحت فشار قرار دهد. طبعا تن ندادن تهران به این فشارها باعث می‌شود که طرف غربی برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل توجیه پیدا کند. بازگشت تحریم‌های شورای امنیت نیز به این معنی است که برجام دیگر برای ایران کارکردی نخواهد داشت، آن‌هم درست در زمانی که بندهای غروب فرا رسیده و فصل برداشت محصول است. 

  تحریم برای آشوب، آشوب برای تحریم
طرف غربی که تمام ابزارهای خود را با هدف امتیاز‌گیری در مذاکرات  فعال کرده و آن را شکست‌خورده می‌بیند هم‌زمان در موضع‌گیری‌های رسانه‌ای مسیر حمایت از آشوب‌طلبان خیابانی را در پیش گرفته و اقدامات تحریمی را به عنوان علامت حمایت از آشوب معرفی می‌کند.  بنیاد دفاع از دموکراسی که در گزارشی مفصل به تدوین استراتژی جامع علیه جمهوری اسلامی ایران در سال 2023 پرداخته است، خود جمهوری اسلامی را در آستانه فروپاشی توصیف کرده و با اعلام حمایت از آشوب‌گران از آغاز پلن بی خبر داده است. این موضع درحالی اتخاذ شده است که همچنان مسیر مذاکره با اروپا فعال است. اگرچه امتیاز‌گیری از مذاکرات و براندازی دو هدف قابل جمع برای آشوب‌های اخیر محسوب می‌شوند اما اتفاقاتی که به دور از فضای جو‌زده رسانه‌های غربی در میدان واقعیت رخ می‌دهد نشان می‌دهد بیش از آنکه رویه تحریمی پشتوانه آشوب‌گران ارزیابی شود این اقدامات آشوب‌طلبانه است که طرف غربی را برای امتیاز‌گیری در مذاکرات یاری می‌دهد. در غیر این صورت صحبت از فروپاشی و همزمان حفظ حداقل بسترهای مذاکره اقدامی متناقض و غیر‌منطقی از جانب طرف غربی تلقی خواهد شد.