زهرا رمضانی، خبرنگار:22 آبان ماه امسال وزارت بهداشت بخشنامه‌ای را با قید محرمانه برای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ می‌کند. براساس آن بحث تعهد خدمت آموزش رایگان برای دانشجویان پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، کاردانی، کارشناسی و کارشناسی‌ارشد دستخوش تغییرات جدی می‌شود. بخشنامه‌ای که خیلی هم محرمانه نماند و کمتر از دو ماه بعد، یعنی در 19 دی ماه، بخشنامه‌ای دیگر بندهایی از آن را علنی کرد. شاید مهم‌ترین بخش آن را باید اعلام میزان هزینه‌ دریافتی بابت آزادسازی دانشنامه این دانش‌آموختگان قلمداد کرد. البته این بخشنامه بندهای دیگری هم دارد که به نظر می‌رسد قرار است تغییر جدی در حوزه تعهد خدمت دانشجویانی که مشمول آموزش رایگان می‌شوند، ایجاد کند. به عبارت دیگر دانشجویان پزشکی مجبور به گذراندن 2 سال دوره طرح در مناطق محروم هستند و حالا آنچه از این بخشنامه به چشم می‌آید، این است که عملا حضور پزشکان در مناطق محروم بیش از 2 سال طول خواهد کشید. 

  وضعیت برای دانشجویان سهمیه مناطق 2 و 3 سخت‌تر شد!
بخشنامه اخیر وزارت بهداشت توجه ویژه‌ای به سهمیه مناطق مختلف کرده است، توجهی که البته در عمل به‌نفع دانشجویان سهیمه یک، آزاد، شاهد، ایثارگر و رزمنده شده و درمقابل کار را برای آزادسازی مدرک دانشجویان سهمیه مناطق 2 و 3 سخت کرده است؛ یعنی دانشجویان دسته اول در صورتی که به هر دلیلی تمایلی به انجام تعهد خدمت ندارند، می‌توانند از همان ابتدا خودشان را از زیر بار این مسئولیت رها کرده و مانند دانشجویان شهریه‌پرداز، قلمداد شوند. البته شهریه آنها طبق آنچه در این بخشنامه آمده هرساله به تصویب هیات‌امنای دانشگاه محل تحصیل آنها رسیده و این دانشجویان نیز موظف هستند تا پایان دوره تحصیلی، آن را بپردازند و در غیر این صورت اگر از آموزش رایگان استفاده کنند، موظف به انجام تعهدات خدمت یا پرداخت هزینه مربوط به تعهدات خدمت آموزش رایگان می‌شوند. درمقابل اما شرایط برای دانشجویانی که در زمره سهمیه مناطق 2 و 3 تعریف می‌شوند، کاملا متفاوت است، به‌طوری‌که دانش‌آموختگان این مناطق باید به میزان یک برابر مدت تحصیل در استان مورد تعهد یا مناطق محروم‌تر خدمت کرده و برخلاف گذشته دیگر امکان صدور گواهینامه عدم نیاز ایفای تعهدات آموزش رایگان از سوی دانشگاه‌ها برای آنها وجود ندارد. 
این بخشنامه تفاوت‌هایی هم برای دانشجویانی که در حال حاضر پرونده خرید تعهدات‌شان و مستندات مربوط به آن کامل بوده با دیگر دانشجویان قائل است، به‌طوری‌که طبق بند هفتم بخشنامه، آن دسته از دانشجویانی که پرونده آنها کامل بوده و تنها منتظر تایید برای پرداخت هستند، امکان خرید تعهدات خدمت آموزش رایگان‌شان با مبالغ قبلی را خواهند داشت. بند بعدی هم تاکید می‌کند که ادامه فرآیند خرید تعهدات افراد تا اول آبان ماه امسال هم با همان مبالغ قبلی وجود دارد. 

  آزادسازی مدرک برای دانش‌آموخته پزشکی چقدر تمام می‌شود؟
نگاهی به هزینه‌های درج‌شده در این بخشنامه هم موضوع مهم دیگری است که قطعا برای دانشجویان مشمول اهمیت ویژه‌ای است. براساس اعلام جدید وزارت بهداشت، دانشجویانی که خواهان آزادسازی دانشنامه خود هستند، در رشته پزشکی باید سالی 30 میلیون تومان و به عبارت دیگر برای هر نیمسال 15 میلیون تومان هزینه کنند. این مبلغ برای رشته دندانپزشکی سالی 24 میلیون و داروسازی نیز 28 میلیون تومان تعیین شده است. وضعیت برای دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی‌ارشد نیز 24 میلیون، کارشناسی 15 میلیون و کاردانی 14 میلیون تومان تعیین شده است؛ قطعا با درنظر گرفتن مدت تحصیل برای دانشجویان رشته پزشکی، این رقم مبلغ بالایی محسوب می‌شود. 
یکی از بندهای جالب این بخشنامه هم تاکید محاسبه سالانه هزینه برای خرید تعهدات آموزش رایگان است. در بند دوم این بخشنامه آمده، محاسبه مبالغ و هزینه اعلام‌شده برای خرید این تعهدات برای افرادی که از نظر قانونی امکان خرید دارند، مطابق نامه 22 آبان‌ماه، به‌صورت سالانه محاسبه خواهد شد. هزینه‌هایی که براساس بند ششم بخشنامه قرار است به حسابی نزد خزانه‌داری کشور واریز شود؛ حسابی که در آن هزینه‌های ناظر به انصراف و اخراج دانشجویان داخل کشور هم واریز می‌شود. 

عضو مجمع عمومی نظام پزشکی:
بخشنامه جدید نکات ابهام‌آمیز زیادی دارد

امین زکی‌زاده، عضو مجمع عمومی نظام پزشکی کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «تا پیش از این بخشنامه اگر دانش‌آموخته‌ای قصد آزادسازی دانشنامه‌اش را داشت، باید هزینه آن را پرداخت می‌کرد و این مبلغ هم به مراتب کمتر از هزینه‌ای که دولت برای تحصیل شخص انجام می‌داد، بود. اما اخیرا شاهد افزایش بسیار زیاد هزینه‌ها برای آزادسازی مدرک چه ارتباط با رشته‌های پزشکی و وزارت علوم هستیم. برای پزشکی‌ها شاهد اعمال آیتم‌هایی هستیم که عملا دانشجو را محدود می‌کند و این را باید نقطه ضعف این بخشنامه دانست. به عبارت دقیق‌تر در گذشته روند به این صورت بود که اگر کسی با سهمیه منطقه 2 و 3 دانشجو می‌شد، می‌توانست بعد از اتمام دوره طرحش، با پرداخت هزینه دانشنامه‌اش را آزاد کند و دیگر نیازی نبود که خدمت تعهدش را انجام دهد.»  او ادامه داد: «تعهد خدمت به این معنی آن است که هر فردی که به‌صورت رایگان تحصیل کرده موظف است تا به میزان تعیین‌شده در کشور در‌قالب شغل دولتی یا به‌صورت آزاد کار کند؛ البته میزان کار رایگان هم بنا به سهمیه‌ها متفاوت بود؛ یعنی دانش‌آموخته‌ای که سهمیه منطقه 2 و 3 بود، دو برابر و آنهایی که منطقه یک به شمار می‌رفتند، باید یک برابر مدت تحصیل کار کنند. از طرفی هم تا مهرماه امسال براساس ضوابط اگر دانش‌آموخته شامل حال سهمیه منطقه 2 می‌شد و طرحش را هم گذرانده بود با توجه به اینکه پزشکی به‌طور متوسط 7 سال زمان می‌برد، براساس تعهد باید 14 سال تعهد خدمت را می‌گذراند؛ اما از آنجایی که دوره طرح از تعهد خدمت کسر می‌شد، در عمل برای فرد 12 سال تعهد خدمت لحاظ می‌شد که دانش‌آموخته به ازای هر‌سال باید یک میلیون تومان پرداخت می‌کرد، یعنی با پرداخت 12 میلیون تومان امکان دریافت مدرکش وجود داشت، اما مصوبه جدید عملا اعلام کرده تا وقتی که فرد نیمی از تعهدش را نرفته باشد، اصلا امکان آزادسازی مدرک وجود ندارد، یعنی فرد حداقل باید 5 سال کار کرده باشد.» 
زکی‌زاده به افزایش عجیب‌وغریب هزینه آزادسازی دانشنامه اشاره و تصریح کرد: «براساس بخشنامه جدید این رقم به 30 میلیون تومان رسیده است. یعنی در عمل فرد برای اینکه تنها بخش دوم تعهد خدمتش را بخرد، باید 210 میلیون تومان بپردازد که این رقم کمی نیست و به آسانی نمی‌توان آن را پرداخت. موضوع دیگر این است که در بخشنامه آمده جایی که فرد تعهد خدمتش را انجام می‌دهد یا باید همان منطقه سهمیه کنکوری‌اش باشد یا محروم‌تر از آن؛ اینجا سوالی که پیش می‌آید این است که تعریف وزارت بهداشت از منطقه محروم‌تر بر چه اساسی است؟ یعنی منظور ضریب‌های وزارت کشور است یا ضریب‌های منطقه محروم از نگاه خود وزارت بهداشت یا درنهایت همان ضریب‌های منطقه یک، دو و سه‌ای که در کنکور آمده، ملاک تعیین منطقه محروم‌تر قرار می‌گیرد؟ در‌حالی‌که هر‌کدام از این مناطق شرایط متفاوتی دارند.»  عضو مجمع عمومی نظام پزشکی کل کشور در همین زمینه افزود: «یکی دیگر از مسائل این است که به‌طور مثال فردی در اهواز دیپلم گرفته اما سربازی‌اش را در تهران می‌گذراند، سربازی این شخص برای او به‌عنوان سابقه‌ کار در‌نظر گرفته می‌شود یا خیر؟ ابهام دیگر این است که تا مهر امسال دوره تخصص به‌عنوان کار برای فرد در‌نظر گرفته می‌شد، اما الان باز این سوال پیش می‌آید که اگر فردی دیپلمش را در اهواز گرفته باشد اما برای تخصص به دانشگاه شهید بهشتی تهران آمده، حضورش در تهران او را جزء سهمیه منطقه یک قلمداد می‌کند یا خیر؟ نباید فراموش کرد که ما یک سهمیه کنکور داریم و یک سهمیه قبولی و اینکه در بخشنامه جدید کدام ملاک عمل قرار گرفته، مشخص نیست. متاسفانه ابهامات این بخشنامه زیاد است تا جایی که باید یک کتابچه سوال و جواب پیرامون آن منتشر شود.»  او با تاکید بر اینکه قطعا هزینه گرفتن از دانشجوی آموزش رایگان موضوع عجیبی نیست، اما مشکل اینجاست که افراد دیگر حق انتخاب ندارند، اظهار داشت: «یعنی فردی که می‌گوید ساکن اهوازم هستم تا قبل از این بخشنامه، اگر علوم پزشکی تهران قبول می‌شد شامل سهمیه مناطق می‌شد، اما اگر بخواهد در همان شهر خود تحصیل کند دیگر شامل حال سهمیه نمی‌شود. حالا شاید فرد بگوید به‌جای اینکه دانشگاه تهران را برای تحصیل انتخاب کنم که براساس آن باید دو برابر تعهد خدمت هم برود، ترجیح دهد به دانشگاهی با سطح پایین رفته یا دانشجوی شهریه‌پرداز شود صرفا برای اینکه نمی‌خواهد دو برابر تعهد خدمت را ایفا کند. این بخشنامه شامل حال دانشجویان فعلی هم می‌شود و قطعا باعث سردرگمی آنها نیز شده است. در‌حالی‌که باید اعلام می‌شد این بخشنامه از مهرماه سال آینده اجرایی می‌شود تا از این طریق دانشجو حق انتخاب داشته باشد؛ در‌حالی‌که امروز دانشجویان دچار سردرگمی شده‌اند.» 

  تاثیر منفی بخشنامه جدید بر ورودی‌های آینده دانشگاه‌های برتر
زکی‌زاده افزود: «مشکل دیگر این بخشنامه آن است که دانشگاه‌ها از رتبه‌های برتر خالی می‌شوند؛ چراکه رتبه برتر می‌گوید اصلا چرا به دانشگاه دولتی بروم که مدرکش هم به‌نوعی در گرو دانشگاه بماند. از طرفی رشته‌هایی مانند پزشکی، داروسازی و... از تعهد خدمت، بار گذراندن طرح را در مناطق محروم روی دوش‌شان دارند و اینکه باز بگوییم حالا برای آزادسازی مدرک باید حتما تعهد خدمت‌شان را انجام دهند، ناجوانمردانه محسوب می‌شود.» 
عضو مجمع عمومی نظام پزشکی کل کشور به تفاوت میان دانشجویان سهمیه مناطق اشاره کرد و گفت: «این بخشنامه تصریح کرده دانشجویانی که شامل سهمیه منطقه یک می‌شوند علاوه‌بر اینکه یک برابر دوره تحصیل باید تعهد خدمت را بگذرانند؛ اگر بخواهند می‌توانند از همان ابتدا از ذیل آموزش رایگان خارج شده و دیگر بحث قفل شدن تعهد خدمت برای آزادسازی مدرک را نخواهند داشت، در‌حالی‌که این بند شامل حال مناطق 2 و 3 نمی‌شود. این بخشنامه مشکلاتی را هم برای تسهیل کسب‌وکار پزشکان ایجاد می‌کند. در اصل یکی از مسائل خوبی که بحث تسهیل کسب‌وکار پزشکان داشت این بود که پزشک بعد از پایان طرحش می‌توانست در برخی شهرها مطب راه‌اندازی کند، اما امروز می‌گویند فردی که با استفاده از سهمیه مناطق قبول شده و تنها گواهی کاری از او قبول است که در منطقه محروم باشد، این مهم باعث می‌شود تا پزشک به‌خاطر اینکه سابقه کاری برای آزادسازی عادی دانشنامه‌اش داشته باشد، مجبور شود تا باز در منطقه محروم بماند.» 

  بخشنامه جدید باعث دور زدن قانون تسهیل کسب‌وکار پزشکان می‌شود
او در همین زمینه افزود: «این بخشنامه با تسهیل کسب‌وکار هم در تضاد است. تصور کنید فردی 7 سال پزشکی خوانده و به او می‌گویند باید حداقل 7 سال کار کند تا بتواند تعهد خدمت 7 سال دوم را بخرد، حالا او پایان طرح گرفته و با خود می‌گوید 5 سال دیگر باید کار کند و این هم باید در منطقه محروم باشد و اگر در شهری مانند اصفهان مطب بزند سابقه کار او برای آزادسازی دانشنامه‌اش مفید نیست و این مساله باعث می‌شود تا فرد باز در منطقه محروم بماند؛ در چنین شرایطی طبیعی است که برخی از افراد به دور زدن این بخش روی بیاورند. یعنی صرفا به درمانگاهی رفته و برای خود شیفت بنویسد اما در عمل طبابتی انجام ندهد؛ در‌حالی‌که می‌توانست بعد از گذراندن دوره طرح به شهری مانند اصفهان برود و در آنجا مطب بزند. نباید این را هم فراموش کرد که قانون تسهیل کسب‌وکار پزشکان برای جلوگیری از تخلف بوده، اما حالا این بخشنامه اجرای آن را با مشکل روبه‌رو می‌کند.» 
زکی‌زاده با تاکید بر اینکه این بخشنامه باعث می‌شود تا خرید و فروش گواهی طبابت در کشور راه بیفتد، گفت: «شاید فردی بخواهد به هر دلیلی از کشور برود اما چون سابقه کار ندارد، مجبور شود به سمت دور زدن قوانین حرکت کند، از سوی دیگر هم بعد از مدتی برای کشور مقصد مشخص می‌شود که به‌طور مثال این فردی طبابتی نداشته و اگر چند مورد از این دور زدن برای دیگر کشورها احصا شود، آبروی سازمان تامین اجتماعی، نظام پزشکی و وزارت بهداشت کشور از بین می‌رود. یکی دیگر از بندهای این بخشنامه این است که صدور گواهی عدم‌نیاز از سمت دانشگاه‌ها برای دانش‌آموختگان ملغی شده و عملا دانش‌آموخته نمی‌تواند از این بند برای خرید تعهد خدمت استفاده کند؛ یعنی عملا باید نیمی از تعهد خدمت را انجام داده و برای مابقی یا هزینه بپردازد یا باز همان را بگذراند که این خود هم مشکل‌ساز خواهد بود.» 
عضو مجمع عمومی نظام پزشکی کل کشور خاطرنشان کرد: «این بخشنامه‌ها با هدف جلوگیری از خروج پزشکان دنبال می‌شود، اما واقعیت این است که با چنین اقداماتی آینده پزشکی در کشور اصلاح نخواهد شد؛ چراکه ما باید مشکلات این حوزه را ریشه‌یابی کنیم که اصلا چرا پزشکان ما به‌دنبال گرفتن دانشنامه و رفتن از کشور هستند. چنین کارهایی تنها راه‌های دور زدن را باز می‌کند.»