ندا اظهری، خبرنگار:صنعت داروسازی و صنایع شیمیایی ازجمله کلیدی‌ترین و راهبردی‌ترین صنایع داخلی و جزء مهم‌ترین ارکان نظام سلامت کشور به شمار می‌روند. به دلیل تحریم‌هایی که سال‌هاست از سوی جوامع بین‌المللی بر کشور وارد شده، واردات بسیاری از مواد اولیه تولید دارو و نیز دستگاه‌ها و تجهیزات ساخت انواع دارو و آنزیم در شرکت‌های داروسازی و صنایع شیمیایی با مشکل مواجه شده است. از این رو، محققان و دانشمندان کشور با اتکا به توانمندی‌های خود موفق به تولید دستگاه آلات ساخت ایران شده‌اند که نه‌تنها چیزی از نمونه‌های مشابه خارجی کم ندارند بلکه در برخی موارد حتی مزیت‌های بیشتری هم شامل حال آنها می‌شود. نکته قابل‌توجه این است که بیشتر دستگاه‌های تولید داخل با قیمتی چندبرابر کمتر از مشابه خارجی به شرکت‌های داخلی عرضه می‌شود تا نیاز داخل تامین شده و نیاز به محصولات خارجی به‌طور کامل قطع شود. در ادامه با مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده تنها دستگاه تمام‌اتومات رومیزی تولید آنزیم در کشور  گفت‌وگو کرده‌ایم که نمونه‌هایی موفق از دستگاه‌های ساخت داخل را به شرکت‌های داخلی ارائه کرده‌اند.

 علی ترکاشوند، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «کارین فرآیند سینا» در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «ما از سال 97 تصمیم گرفتیم دستگاه «فرمانتور» را برای شرکت تولید کنیم. شرکت ما تولیدکننده آنزیم‌هایی چون آنزیم‌های سلولاز، آمیلاز و... است که برای اینکه بتوانیم خودمان آنزیم‌های موردنیاز خود را تولید کنیم، 14 روز زمان می‌برد و سه نفر باید در همین 14 روز با دستگاه‌های فرمانتور، فرآیند را کنترل می‌کردند و بسیار نسبت به این دستگاه احساس نیاز می‌کردیم. زمانی به این نتیجه رسیدیم که قادر به خرید این دستگاه نیستیم دست به کار شدیم تا خودمان آن را تولید کنیم. درنهایت موفق به تولید این دستگاه به‌صورت تمام‌اتوماتیک شدیم که نخستین دستگاه فرمانتور ایرانی رومیزی تمام‌اتومات است که نیاز به نیروی انسانی و کاربر برای کنترل ندارد.»
به گفته ترکاشوند «داخل این دستگاه، مخمر، ویروس و باکتری قابل‌کشت هستند و واکسن و داروهای نوترکیب تولید می‌شوند. به جرأت می‌توان گفت که این دستگاه در مقایسه با نمونه‌های مشابه خارجی عملکردی بسیار پیشرفته‌تر دارد و مجهز به سیستم MFC (کنترل‌کننده دوبی جرمی) هم برای اکسیژن و هم برای هواست که اگر میزان اکسیژن موجود در داخل کاهش یابد، باکتری‌ها و مخمرها مصرف بالایی از اکسیژن را داشته باشند، به‌طور خودکار دور همزن را افزایش می‌دهد تا هوادهی افزایش پیدا کند. اگر این اتفاق رخ ندهد، باز هم میزان هوادهی را به‌طور اتوماتیک افزایش داده و چنانچه باز هم این اتفاق نیفتد، اکسیژن خالص را وارد محفظه می‌کند.»

 علاوه‌بر نیاز خود، نیاز شرکت‌های دیگر را هم برآورده می‌کنیم
او ادامه می‌دهد: «داخل این دستگاه، علاوه‌بر اکسیژن، میزان PH هم کنترل می‌شود به‌طوری که با توجه به پمپ‌های اسید و بازی که در هر سمت دستگاه وجود دارد و تعبیه شده، با تزریق اسید و باز، PH را در محدوده موردنظر نگه می‌داریم. در این دستگاه، دما نیز قابل‌کنترل است به‌طوری که این محفظه دوجداره است. به این معنا که در جداره بیرونی آب گرم یا سرد توسط چیلر و هیتری که داخل دستگاه است، کنترل می‌شود، دما به محدوده موردنظر می‌رسد. مخمرها و باکتری‌ها قادرند در محدوده دمایی خاصی زندگی کنند به‌طوری که اگر دمای محل زیست آنها یک درجه بالاتر یا پایین‌تر برود، رشد خود را از دست داده و می‌میرند. به همین دلیل، برای نیاز شرکت خودمان تصمیم گرفتیم این دستگاه را تولید کنیم و این‌گونه نبود که سازنده و فروشنده این دستگاه باشیم اما بعد از ساخت چند نمونه از این دستگاه و استفاده آن داخل شرکت، شرکت‌های دیگر هم احساس نیاز کردند و تعداد ساخت این دستگاه را افزایش دادیم تا بتوانیم نیاز شرکت‌های متقاضی را نیز برآورده کنیم.»

 امکان انجام تغییرات دستگاه از راه دور
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان عنوان می‌کند: «درحال حاضر سه سالی است که وارد فرآیند فروش دستگاه به سایر شرکت‌ها شده‌ایم و حدود چهار شرکت داروسازی و یک شرکت آنزیم‌سازی خریدار این دستگاه بوده‌اند و این شرکت‌های داروسازی با کمک دستگاه تولید آنزیمی که ما در اختیار آنها قرار داده‌ایم مشغول تولید دارو و آنزیم هستند. درواقع، دستگاه رومیزی ما تنها نمونه تمام‌اتومات در داخل کشور است. نمونه‌هایی از این دستگاه هم در داخل کشور وجود دارد که تمام‌اتومات نیست یا نرم‌افزار قابلیت برنامه‌ریزی طولانی‌مدت را ندارد. به‌طور مثال، می‌توانید دما را به‌صورت فعلی و PH را تنظیم کنید اما نمی‌توان دما را در شرایط کاهش اکسیژن به‌طور خودکار تغییر داد و تنظیم کرد بلکه تنها با این دستگاه تمام‌اتوماتیک تولید شرکت ماست که می‌توان این تنظیمات را به‌طور کاملا خودکار انجام داد. دارندگان این دستگاه می‌توانند با خیال راحت حتی اگر یک هفته دسترسی به دستگاه نداشتند، هر اتفاقی افتاد، دستگاه واکنش نشان دهد، به کاربر اطلاع داده و شرایطی را به‌صورت نرم‌افزاری فراهم کند که کاربر از طریق گوشی هوشمند خود از خانه یا هر نقطه دیگری که هست بتواند تغییرات را روی دستگاه اعمال کند.»

 دستگاه «فرمانتور» کجا به کار می‌آید؟
ترکاشوند درباره کاربردهای این دستگاه فرمانتور به «فرهیختگان» می‌گوید: «درواقع، مصرف اصلی این دستگاه در صنایع دارویی است اما برای صنایع آنزیم هم قابل‌استفاده است. به‌عنوان مثال، صنایعی که آنزیم‌های آمیلاز، پروتئاز و سلولاز تولید می‌کنند و نیز آنزیم‌هایی که کاربرد انسانی دارند نیز می‌توان با کمک این دستگاه تولید کرد. نمونه‌های ضعیف‌تر این دستگاه را می‌توان در صنایع شیمی به کار برد اما کاربرد اصلی آن بیولوژی است به این دلیل که قابلیت اتوکلاو دارد. تمام قطعاتی که در این دستگاه به کار رفته، از جنس استیل 316 و شیشه‌ها هم دوجداره بروسیلیکات آلمان است. به همین دلیل، به‌راحتی می‌تواند داخل محفظه اتوکلاو قرار گیرد و از آنجایی که موجودات زنده قرار است داخل محفظه آن رشد کنند کاملا «سیل» یا آب‌بندی و نیز استریل‌شده و بعد از آن قابلیت کشت را پیدا می‌کنند. این محفظه‌ها نسبت به اسید و باز مقاومند.»

 کشورهای تولیدکننده اجازه واردات نمی‌دهند
به گفته او «بدنه این دستگاه استیل است؛ در‌حالی‌که سایر دستگاه‌هایی که بدنه فلز آهن رنگ‌شده دارند بر اثر شست‌وشو با اسید دچار ریزش رنگ می‌شوند. نمی‌توان از دستگاه‌های غیر‌استیل در clean room استفاده کرد و از آنجایی که باید این دستگاه را در clean room برای تولید دارو به کار برد از این رو جنس بدنه آن اهمیت بالایی دارد. کشورهای آلمان، آمریکا، اسپانیا و انگلیس تولیدکنندگان این دستگاه در دنیا هستند. واردات این دستگاه به داخل کشور به سختی انجام می‌شود اما به دلیل تحریم‌ها و استفاده‌های دوگانه‌ای که این دستگاه دارد و برای بمب‌های بیولوژیک و تولید مواد بیولوژیک به کار می‌رود که چند قطره از آن می‌تواند محل تصفیه آب یک شهر را آلوده کند و به دلیل کاربرد دوگانه‌ای که دارد، معمولا کشورهای تولیدکننده این محصول را نمی‌فروشند، حتی اگر فردی ساکن ترکیه هم باشد، نمی‌تواند این دستگاه را خریداری کند. نمونه وارداتی از این دستگاه در داخل کشور وجود دارد اما به روش‌های خاصی وارد می‌شود، به‌طوری‌که یا دستگاه را چند تکه کرده و وارد می‌کنند، یا از چند کشور آن را وارد می‌کنند و هزینه آن تا رسیدن به کشور سه برابر می‌شود. اما اگر بخواهید این دستگاه را به‌طور مستقیم از خارج از کشور وارد کنید و تحریم هم نباشید، قیمت دستگاه چیزی حدود دو‌ و ‌نیم برابر دستگاه تولید شرکت ما تمام می‌شود. هزینه نمونه خارجی این دستگاه فرمانتور بیش از 3 میلیارد تومان است در‌حالی‌که قیمت تمام شده نمونه داخلی حدود یک و نیم میلیارد تومان است.» 
مدیرعامل این شرکت تولید آنزیم درباره عملکرد این دستگاه به «فرهیختگان» می‌گوید: «این دستگاه مجهز به چهار پمپ، کنترل همزن و تنظیم PH است. شما تنظیم PH را در این قسمت انجام می‌دهید تا PH دستگاه به نقطه موردنظر برسد. فرآیند به این صورت انجام می‌شود که دستگاه از پمپ اسید و باز استفاده می‌کند. در این مرحله نمی‌توان از پمپ‌های ساده استفاده کرد چراکه موادی که قرار است وارد رآکتور شوند، باید کاملا استریل باشند. اگر از پمپ‌های عادی استفاده شود، پره‌های موتور در تماس با مایع قرار گرفته و آن را از استریل خارج می‌کند. در اینجا، تنها شیلنگی از روی پمپ عبور کرده و در بسته شده و شیلنگ وارد رآکتور می‌شود؛ مایع را به روش مکش (به دلیل مکش ایجاد‌شده) از محفظه خارج کرده و وارد رآکتور می‌کند؛ هیچ تماس خارجی با قطعات دیگر نخواهد داشت و تمام مواد استریل باقی می‌مانند. دو مخزنی که در اطراف دستگاه قرار دارند، محلی است که کشت در آن اتفاق می‌افتد و درواقع همان رآکتور دستگاه هستند. رآکتور، محلی است که تمام این فرآیند داخل آن اتفاق می‌افتد، همزن داخل آن قرار می‌گیرد و اسپارژری (توزیع‌کننده گاز) که هوا و اکسیژن را وارد می‌کند در آن قرار گرفته است. همچنین کنترل ورود اسید، باز و... نیز در همین رآکتورها انجام می‌شود. این دو مخزن 7 لیتری هستند که 5 لیتر آن در فرآیند کشت مورد‌استفاده قرار می‌گیرد و کاملا جداگانه عمل می‌کنند به‌طوری‌که گویی دو دستگاه به‌طور مجزا در حال کار هستند و می‌توان هر‌کدام از آنها را جداگانه برنامه‌ریزی تعریف و تنظیم کرد و حتی مواد متفاوتی را در هر کدام از این رآکتورها تولید کرد.»