ندا اظهری، مترجم:بودجه‌های دانشگاهی را به جرات می‌توان مهم‌ترین اهرم برای پیشرفت مراکز آموزشی در دنیا تلقی کرد به‌طوری که بروز کوچک‌ترین نوسان در این بودجه‌ها تاثیر جبران‌ناپذیری را برای دانشگاه‌ها به‌وجود می‌آورد. دانشگاه‌های دنیا برای پیشرفت در حوزه‌های آموزشی و مدیریتی نیازمند اختصاص بودجه‌هایی هستند که بتوانند آن را در زمینه‌های مختلف هزینه کنند. هر‌ساله در کنار کل بودجه‌ای که برای هر کشوری تعیین می‌شود، بخشی از آن بودجه به بخش آموزش اختصاص می‌یابد که دانشگاه‌ها می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. بودجه‌های بیشتر، دست دانشگاه‌ها را برای استفاده از آن در بخش‌های پژوهشی، فناوری و سایر بخش‌ها باز می‌گذارد که همین امر باعث رشد و توسعه هر چه بیشتر دانشگاه‌ها می‌شود.  به‌عنوان نمونه از اهمیت بودجه‌های دانشگاهی می‌توان به اقتصاد ناپایدار آمریکا در سال‌های اخیر به دنبال همه‌گیری کرونا اشاره کرد که دولت‌ها را با مشکلات اقتصادی فراوانی روبه‌رو کرد که نتیجه آن را می‌توان در کاهش بودجه‌های دانشگاهی مشاهده کرد. به‌رغم ایجاد چالش‌های مالی، هیات‌های آموزش عالی در قبال سلامت مالی موسسات آموزشی پاسخگو هستند. آمریکا برترین دانشگاه‌های دنیا را در اختیار دارد، از سال 1980 میلادی با افزایش شهریه‌های دانشگاهی روبه‌رو بوده که همزمان با بالا رفتن تورم پیش رفته است. همین واقعیت ممکن است برخی را به این باور برساند که بودجه شهریه‌ای نیروی محرکه بودجه برای موسسات آموزش عالی است اما در واقع اینگونه نیست. هزینه‌های شهریه‌ای تنها 20 درصد از موسسات دولتی و 32 درصد از هزینه‌های دانشکده‌های خصوصی غیرانتفاعی را تشکیل می‌دهند. البته موسسات آموزش عالی خصوصی غیرانتفاعی وضعیت بهتری دارند باوجود این، هزینه‌های شهریه‌ای تنها 91 درصد از کل هزینه‌های دانشکده‌ها را شامل می‌شوند. موسسات آموزش عالی آمریکا همواره در تلاش برای برقراری تعادل میان درآمدها و هزینه‌ها هستند.  به گزارش boardeffect مدل‌های بودجه‌بندی آموزش عالی به ندرت ساده است و از این رو، اغلب هیات‌ها به دنبال مدلی هیبریدی و ساده هستند که راه‌هایی را برای اختصاص بودجه برای منابع مختلف درآمد و هزینه‌ها ارائه دهند. بودجه‌بندی برای موسسات آموزش عالی راهی را پیش‌روی هیات‌های دانشگاهی قرار می‌دهند تا از این طریق بتوانند منابع خود را با اولویت‌ها تطبیق دهند. بودجه‌های اختصاص‌یافته، کل درآمدها و هزینه‌ها را در نقطه‌ای مرکزی قرار می‌دهد تا دامنه کامل درآمدها و هزینه‌ها را ارائه دهد. درواقع، مدل‌های بودجه‌بندی آموزش عالی چگونگی سازمان‌دهی هزینه‌ها و درآمدهای موسسات را دسته‌بندی می‌کند. بودجه‌بندی‌ها امکان محاسبه مخارج کلی را ایجاد کرده تا از این طریق بودجه اختصاص‌یافته را به نسبت هزینه‌ها تقسیم‌بندی کنند. به‌طورکلی، بودجه‌ریزی دانشگاه‌های دنیا براساس مدل‌های مختلفی انجام می‌شود که معمول‌ترین آنها عبارتند از:
بودجه‌ریزی متمرکز: مدیران سطوح بالا در این مدل بودجه‌ریزی، قدرت تصمیم‌گیری بالایی دارند. معمولا هیات‌مدیره دانشگاهی از بودجه‌ریزی متمرکز همراه با بودجه‌ریزی غیرمتمرکز استفاده می‌کنند. از جمله مزایای این مدل بودجه‌ریزی این است که هیات‌مدیره راحت‌تر به شرایط سخت مالی رسیدگی می‌کند. این سیستم، برای مدیریت هزینه‌های مشخص به‌منظور تامین هزینه‌های ضروری به کار می‌آید. به‌عنوان مثال می‌توان به استفاده از بودجه برای کنترل هزینه‌های خرید تجهیزات کامپیوتری، نرم‌افزار، پرینترها و... اشاره کرد که جزء هزینه‌های مشخص قرار می‌گیرند. جنبه منفی بودجه‌ریزی متمرکز این است که برخی از بخش‌ها ممکن است انگیزه کمتری برای ایجاد درآمد از طریق کمک‌های بلاعوض و سایر درآمدها برای پوشش برخی از هزینه‌های خود داشته باشند. 
بودجه‌ریزی مبتنی‌بر عملکرد: به دانشکده‌ها و دانشگاه‌هایی که از این مدل بودجه‌ریزی استفاده می‌کنند، طبق عملکرد بودجه تعلق می‌گیرد. این نوع بودجه چگونگی تخصیص وظایف و فعالیت‌های روزانه توسط آن موسسه را مشخص می‌کند. در این طرح توضیح داده می‌شود که فعالیت‌ها و عملکردهای دانشگاه‌ها باید چگونه باشد تا نتایج مورد انتظار برای دریافت بودجه را داشته باشند. مزیت این مدل شفافیت آن است. باوجود این، برخی از هیات‌مدیره‌ها ممکن است آن را رد کرده و از آنها می‌خواهد زمان زیادی را صرف بررسی معیارهای عملکردی کنند. 
بودجه‌ریزی افزایشی: این مدل، یکی از مدل‌های قدیمی بودجه‌ریزی دانشگاه‌ها به شمار می‌رود که هیات‌مدیره براساس نمودارها و آمارهای سال قبل نسبت به اختصاص بودجه سال آینده تصمیم‌گیری می‌کند و درآمد را از منابع جدید تخصیص می‌دهد. زمانی که کاهش بودجه اتفاق می‌افتد، کمیته‌های هیات‌مدیره معمولا کاهش بودجه را در تمام بخش‌ها توصیه می‌کنند. از آنجایی که این مدل بودجه‌ریزی، قابل پیش‌بینی است، بسیاری از هیات‌مدیره‌ها این مدل را برای تعیین بودجه سال بعد انتخاب و برنامه‌ریزی می‌کنند. چنانچه بودجه‌ریزی افزایش جنبه منفی داشته باشد، اجرا و شناسایی منبع هزینه‌ها دشوار می‌شود. 
بودجه‌ریزی مبتنی‌بر صفر: این مدل بودجه‌ریزی شباهت زیادی به اسم آن دارد. هیات‌مدیره دانشگاه پیش از برنامه‌ریزی برای بودجه سال جدید، بودجه سال قبل را پاک می‌کند. هر‌ساله، تمام گروه‌های دانشگاهی نیازهای مالی خود را پیشنهاد می‌دهند و از آنها خواسته می‌شود دلایلی را برای هزینه‌های خود عنوان کنند. یکی از بزرگ‌ترین نکات مثبت بودجه مبتنی‌بر صفر این است که هیات‌مدیره کمک می‌کند تا هزینه‌های غیرضروری را کنترل کند. گروه‌های دانشگاهی باید در مورد هزینه‌های خود آگاهانه برخورد کنند و تا حد امکان از هدر رفتن بودجه جلوگیری کنند. یکی از نکات منفی این است که آماده‌سازی بودجه‌های مبتنی‌بر صفر زمان‌بر بوده و ممکن است اجرای آن بسیار دشوار باشد. 
بودجه‌های مبتنی‌بر فعالیت: هدف از بودجه‌هایی که بر این اساس تعیین می‌شوند، این است که هیات‌مدیره بیشترین بازدهی را برای موسسات به دست آورند. این مدل برای جداسازی برخی از هزینه‌های غیرمستقیم از هزینه‌های مستقیم موثر است. هزینه‌های غیرمستقیم به فعالیت‌های آموزش عالی پایه مانند خدمات کتابخانه، فناوری آموزشی، مشاوره و... اشاره دارد. این رویکرد می‌تواند تخصیص بودجه را برای فعالیت‌های عمومی مانند امنیت، خدمات معلولیت و... دشوار کند. جنبه مثبت این مدل بودجه‌ریزی این است که هیات‌مدیره برای همسوسازی استراتژیک منابع با اهداف کلی خود از آن استفاده می‌کند. از نکات منفی آن هم می‌توان به این مورد اشاره کرد که مدل مبتنی‌بر فعالیت نیاز به اطلاعات دریافت شده از مدیران و موسسان دانشگاه‌ها داشته و حجم قابل‌توجهی از زمان و منابع هیات‌مدیره را می‌گیرد. این مسائل، جذابیت این مدل را نسبت به سایر مدل‌های بودجه‌ریزی برای برخی اعضای هیات‌مدیره کمتر می‌کند. 
بودجه‌ریزی مدیریت مرکز مسئولیت: از برخی جهات، این شیوه بودجه‌ریزی شباهت بیشتری به فلسفه مدیریت دارد تا استراتژی بودجه. طبق طرحی که در این مدل در نظر گرفته می‌شود، مدل مدیریت مرکز مسئولیت باعث پیشرفت تحصیلی در یک موسسه می‌شود. بودجه تعیین‌شده برای حمایت از این هدف طراحی شده است. این مدل به گروه‌ها، دانشکده‌ها یا سایر واحدهای مختلف یک موسسه اختیارات عملیاتی داده و آنها را موظف می‌کند اهداف تحصیلی خود را اولویت‌بندی کنند. هر واحد، درآمد و شهریه خود را دریافت کرده و آن را قادر می‌کند برای ثبت‌نام دانشجو با یکدیگر رقابت کنند. همچنین هر واحد موظف است هزینه‌های خود را بپردازد و بخشی از درآمد خود را به هزینه‌های عملیاتی عمومی دانشگاه اختصاص دهد. از آنجایی که هر واحد دانشگاهی در امر بودجه‌ریزی وارد می‌شود، برخی با طرفداری از این مدل، ‌انگیزه لازم را در مدیران ایجاد می‌کنند تا منابع جدید درآمد را جست‌وجو کنند که به‌طورکلی به موسسه کمک می‌کند.