پله پله تا ملاقات خدا

سیامک خاجی، دبیرگروه ورزش:در ماه‌های اخیر پله، مهم‌ترین اسطوره تاریخ فوتبال برزیل بارها به‌دلیل ابتلا به سرطان و  برایدرمان آن راهی بیمارستان شده بود اما در روزهای آغازین جام‌جهانی وقتی اخباری مبنی‌بر ناامیدی پزشکان از ادامه درمان او منتشر شد مشخص بود که ستاره سال‌های دور سلسائو زمان زیادی ندارد و احتمالا به‌زودی تسلیم این بیماری خواهد شد. بالاخره این اتفاق عصر پنجشنبه رخ داد و پله در 82 سالگی درگذشت. مردی که در 17 سالگی نامش را به‌عنوان یکی از ستارگان دنیای فوتبال مطرح کرد و به‌قدری خوش درخشید که لقب مروارید سیاه به او داده شد. پله شاید اگر در عصر کنونی به فوتبال معرفی می‌شد با رقمی نجومی به باشگاه‌های بزرگ اروپایی نقل مکان می‌کرد و بدون تردید قیمتی بیشتر از نیمار، گرانترین بازیکن تاریخ فوتبال داشت، اما او ترجیح داد در کشورش به فوتبال ادامه دهد و تنها در برهه‌ای کوتاه راهی تیم کاسموس آمریکا شد تا مردم این کشور به لطف تماشای جادوی پله با این ورزش آشنا شوند. اتفاقی که باعث شد تا او در آمریکا به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل علاقه مردم این کشور به فوتبال معرفی شود؛ هرچند هنوز هم این ورزش رشته اصلی در این کشور نیست. با این حال عملکرد درخشان پله و تکنیک ناب و نمایش کم‌نظیرش در زمین چمن باعث شد تا بسیاری از مردم جهان به سمت این ورزش جذب شوند. شاید اگر او دیرتر وارد دنیای فوتبال می‌شد یا در همان زمان به لیگ‌های اروپایی نقل مکان می‌کرد تصاویر بیشتری از لحظات درخشش او در مستطیل سبز موجود بود و بهتر می‌شد درباره این نظریه که هوادارانش او را بهترین بازیکن تاریخ فوتبال می‌نامند اظهارنظر کرد. جام‌جهانی 1958 نقطه شروع درخشش او در فوتبال و معرفی‌اش به این ورزش بود. ادسون آرانتس دوناسیمنتو خیلی زود نشان داد که اتفاقی مهم در فوتبال دنیا درحال وقوع است و به‌تدریج نامش را به‌عنوان یکی از بهترین‌های دنیا مطرح کرد. فتح سه جام‌جهانی یکی از مهم‌ترین دستاوردهای او در لباس تیم ملی برزیل بود که تاکنون هیچ بازیکنی نتوانسته آن را تکرار کند و بعید است این رکورد تا مدت‌ها شکسته شود. 
در سال‌های بعد نفراتی چون مارادونا، کرویف، زیدان، مسی و رونالدو به‌عنوان بازیکنانی کم‌نظیر وارد دنیای فوتبال شدند و همیشه این بحث در بین هواداران آنها وجود داشته که چه کسی برترین بازیکن تاریخ است. این بحث البته بعید است درنهایت به نتیجه برسد و هرکس براساس سلیقه خود یکی از این نفرات را انتخاب می‌کند اما نباید فراموش کرد که بسیاری از تکنیک‌ها و دریبل‌های زیبا را پله در زمان اوج فوتبالش ابداع یا اجرا کرد و به همین دلیل است که کارشناسان به‌نوعی او را زمینه‌ساز رشد این رشته ورزشی و جذب مخاطبان می‌دانند. 
پله یکی از نخستین سوپراستارهای فوتبال و حتی ورزش جهان بود که در کنار نفراتی چون محمدعلی کلی ورزش دنیا را تحت تاثیر قرار دادند. از طرف دیگر او به‌عنوان یک ستاره سیاه‌پوست تا حد زیادی در تغییر نگرش مردم دنیا در زمینه نژادپرستی نقش داشت و اگرچه در آن دوران بحث اختلاف نژادی بسیار واضح بود اما عملکرد او و سایر ستاره‌های سیاه‌پوست دنیای ورزش نقش زیادی در تغییر این نگرش ایفا کرد. پله نه‌تنها در زمین مسابقه کم‌حاشیه بود بلکه در سال‌های بعد هم برخلاف برخی از ستاره‌های دنیای فوتبال که با حواشی مختلف مواجه شدند، تلاش کرد تا چهره‌ای مثبت از خود به یادگار بگذارد که تا حد زیادی هم موفق بود. 

ظهور ستاره
پله در زمانی در فوتبال دنیا ظهور کرد که پخش زنده و حتی فیلمبرداری از مسابقات به‌شکل امروزی متداول نبود و به همین دلیل فیلمی از بسیاری از مسابقات باشگاهی او در دست نیست. با این حال او با درخشش در برخی از دیدارهای تیم ملی کشورش و البته باشگاه سانتوس نامش را جاودانه کرد. یکی از نخستین درخشش‌های او در زمین فوتبال به سال 1958 و اولین حضورش در جام‌جهانی برمی‌گردد. در آن زمان او در یکی از دیدارهای غیررسمی سانتوس 4 گل زد و نشان داد که بازیکنی مستعد درحال ورود به فوتبال است. همچنین در اولین بازی رسمی خود با این تیم هم گل زد و به این ترتیب پله‌های ترقی را به‌سرعت طی کرد. برزیل در مرحله گروهی جام‌جهانی 1958 پس از برتری برابر اتریش، مقابل انگلیس به تساوی بدون گل رسید تا برای نخستین بار آنها در یک بازی خود در این تورنمنت موفق به گلزنی نشوند. همین اتفاق باعث شد تا ویسنته فئولا، سرمربی وقت سلسائو در مصاف با تیم ملی شوروی سابق پله و گارینشا را برای نخستین بار در ترکیب تیمش به زمین بفرستد. آنها تا دقیقه 3 بازی دو بار توپ را به تیرک دروازه حریف زدند و درنهایت توسط واوا دروازه شوروی که پیش از آغاز تورنمنت یکی از شانس‌های اصلی قهرمانی بود را گشودند. پله در این بازی عملکردی خوب داشت و همین نمایش درخشان باعث شد تا به ترکیب اصلی تیم برسد. 
پله در مرحله یک‌چهارم نهایی تنها گل تیمش برابر ولز را زد. در بازی با فرانسه در نیمه‌نهایی هت‌تریک کرد تا تیمش با برتری 5 بر 2 راهی فینال شود و حالا باید برابر سوئد که در آن زمان جزء قدرت‌های فوتبال دنیا بود تیمش را به نخستین قهرمانی جهان می‌رساند. در فینال هم این پله 17 ساله بود که با لباس طلایی‌پوشان درخشید و دو گل زد تا باز هم یک برد 5 بر 2 دیگر برای تیمش رقم خورده و برزیل برای نخستین بار جام‌جهانی را فتح کند. اگر ضربه او در دقایق آخر بازی به تیر دروازه نمی‌خورد یک هت‌تریک دیگر برای او که 17 سال و 249 روز داشت رقم می‌خورد. او هنوز هم جوان‌ترین بازیکنی است که در فینال جام‌جهانی گلزنی کرده و فاتح این تورنمنت شده است. 

از دست دادن جام‌جهانی
4 سال بعد در جام‌جهانی 1962 او پخته‌تر و باتجربه‌تر از قبل شده بود و در همان بازی نخست هم برابر مکزیک پس از پشت سر گذاشتن 6 بازیکن این تیم و گلر آنها نخستین گلش را زد اما مصدومیت باعث شد تا ادامه تورنمنت را از دست بدهد و نقش زیادی در دومین قهرمانی سلسائو نداشت. با این حال او در سال 1962 هم یکی از نمایش‌های خوب تاریخ فوتبالش را به نمایش گذاشت. در جام بین‌قاره‌ای که در آن زمان بین قهرمان اروپا و آمریکای جنوبی برگزار می‌شد بازی رفت را سانتوس با دبل پله با نتیجه 3 بر 2 برد اما بنفیکا که در آن زمان اوزه‌بیو، یکی از ستاره‌های دنیای فوتبال را در ترکیب خود داشت امید زیادی داشت تا در بازی برگشت در لیسبون این نتیجه را جبران کند. اما باز هم این پله بود که مرد اول این بازی لقب گرفت و این بار در زمین حریف هت‌تریک کرد تا در همان نیمه نخست کار برای میزبان به پایان برسد. پله با سانتوس این بازی را هم 5 بر 2 برد و مقتدرانه جام قهرمانی را بالای سر بردند. 
در جام‌جهانی 1966 برزیل در همان مرحله گروهی حذف شد و در کمال شگفتی نتوانست به دور حذفی راه پیدا کند. شاید مهم‌ترین دلیل آن مصدومیت پله در بازی آخر برابر پرتغال بود که با خطای خشن ژوائو مورایس مجبور به ترک زمین شد و حتی از فوتبال ملی هم خداحافظی کرد. برزیلی‌ها معتقد بودند که رقبا به‌ عمد تلاش دارند تا ستاره‌های این تیم به‌خصوص پله را مصدوم کرده و به این طریق آنها را متوقف کنند. درنهایت پله بدون دستاوردی لندن را ترک کرد و این نگرانی در بین برزیلی‌ها وجود داشت که این آخرین جام‌جهانی اسطوره باشد اما چنین نبود. 
در 1970 مکزیک، دوباره پله ستاره اول فوتبال دنیا بود و بازگشت او به تیم ملی با نمایشی فوق‌العاده و درخشان همراه بود. پیش از جام‌جهانی ژوائو سالدانیا هدایت سلسائو را برعهده داشت و یکی از جنجالی‌ترین تصمیماتش این بود که پله را از تیمش کنار بگذارد، اما اتفاقاتی رقم خورد که ماریو زاگالو هدایت تیم ملی برزیل را برعهده گرفت و به این ترتیب یکی از بهترین جام‌های جهانی برای هواداران فوتبال این کشور رقم خورد. برزیل کارش را با سه برد مقتدرانه در دور گروهی آغاز کرد و پله هم نمایش خوبی داشت. در ادامه و در یک‌چهارم نهایی آنها برابر پرو هم برد خوبی کسب کردند و 4 بر 2 به برتری رسیدند. حریف نیمه‌نهایی آنها هم تیمی دیگر از آمریکای جنوبی بود و این بار یاران پله 3 بر یک اروگوئه را شکست دادند. به این ترتیب آنها حریف ایتالیا در فینال ورزشگاه آزتک شدند. در دقیقه 18 پله که خیلی هم بلندقد نبود با پروازی تماشایی و تاریخی دروازه آتزوری را باز کرد و زمینه‌ساز برتری 4 بر یک تیمش در این فینال به‌یادماندنی شد. به این ترتیب برزیلی‌ها توانستند برد دلچسبی برابر تیمی از قاره اروپا که در آغاز دوران تغییرات فوتبالش بود کسب کنند. پله با این برد به رکورد تاریخی سه قهرمانی در جام‌های جهانی رسید و نامش را به‌عنوان یکی از بهترین‌های تاریخ مطرح کرد. این آخرین حضور او در این تورنمنت بود و پس از آن تمرکزش را روی دیدارهای باشگاهی گذاشت. 

خروج از برزیل
در سال 1975 او برای نخستین بار از برزیل خارج شد و راهی آمریکا شد تا برای نیویورک کاسموس بازی کند. دو سال بعد این ستاره محبوب دنیای فوتبال موفق شد به همراه این تیم قهرمان لیگ آمریکا شود تا یکی از آخرین قاب‌های به یادماندنی از او در زمین فوتبال و به همراه جام رقم بخورد. به این ترتیب پله با پیراهن این تیم آمریکایی کفش‌هایش را آویخت و یکی دیگر از نوابغ دنیای فوتبال بازنشسته شد تا در مسئولیت‌های دیگر در کنار فوتبال باشد. او حتی مدتی هم به‌عنوان وزیر ورزش برزیل انتخاب شد اما کمتر توانست در کارهای سیاسی موفق باشد. اما در کمپین برزیلی‌ها برای کسب میزبانی المپیک ریو و همچنین جام‌جهانی 2014 نقشی مهم و تعیین‌کننده داشت تا این کشور در عرض دو سال دو تورنمنت مهم دنیای ورزش را برگزار کند که این دو اتفاق نقش بسیار مهمی در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی این کشور ایفا کرد. 
او در سال‌های اخیر کمتر در فعالیت‌های ورزشی حاضر بود و به‌دلیل بیماری‌اش بیشتر به‌ دنبال مداوای سرطانش و بهبود این بیماری بود اما درنهایت نتوانست بر آن غلبه کند و با توجه به اینکه درمان‌های مرسوم ازجمله شیمی‌درمانی روی او جواب نداد نهایتا در بیمارستان آلبرت انیشتین شهر سائوپائولو چشم از جهان فروبست.