محمد عسکریان، مدیر‌کل دفتر امور کمیسیون‌های تخصصی ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به رشد 4 برابری مهاجرت دانشجویان ایرانی طی 20 سال گفت: «موضوع اول اینکه مهاجرت تنها مختص ایران نیست و مهاجرت در دیگر کشورها هم افزایش پیدا کرده و کشورهایی مانند هند، چین، آمریکا و... هم اینچنین شرایطی دارند، اما در داخل کشور برخی از مباحث باعث تشدید نرخ مهاجرت شده که مهم‌ترین آن ناامیدی دانشجویان از آینده است. یعنی دانشجویان چشم‌انداز روشنی از آینده شغلی و تحصیلی‌شان نمی‌بینند و به فکر مهاجرت می‌افتند.  او با بیان اینکه وضعیت اقتصادی هم دلیل دیگری برای افزایش مهاجرت دانشجویان به شمار می‌رود، افزود: «درآمد در کشور ما به نسبت کشورهای دیگر پایین است؛ هر‌چند طبیعتا هزینه‌ها هم به همان میزان پایین است، اما پایین بودن درآمد بسیار به چشم می‌آید. یعنی دانشجویان خودشان را با آن دسته از دانشجویانی که مهاجرت کرده و الان وضعیت تحصیلی و درآمدی خوبی دارند، مقایسه می‌کنند و تصورشان این است دانشجویانی که از ایران رفته‌اند، بیشتر موفق شده‌اند. از طرفی هم وضعیت اقتصادی کسب‌وکارها در جامعه هم باعث می‌شود تا دانشجویان بیشتر به مهاجرت فکر کنند. مدیر‌کل دفتر امور کمیسیون‌های تخصصی ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: «اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هم یکی از دیگر مولفه‌هایی است که باعث بالا رفتن نرخ مهاجرت شده است، یعنی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان احساس می‌کنند که شأن‌شان رعایت نمی‌شود و سخنان و نظرات‌شان شنیده نمی‌شود، همین مساله باعث می‌شود تا حس سرخوردگی پیدا کنند. از طرفی هم عدم‌شایسته‌سالاری که نخبگان در کشور مشاهده می‌کنند، به‌نوعی باعث ایجاد حس تبعیض میان آنها می‌شود.»  عسکریان با بیان اینکه الگوهایی که در داخل کشور وجود دارد هم دانشجویان را راضی نمی‌کند و تصور می‌کنند که الگوهای داخلی چندان موفق نیستند که بخواهند برای رسیدن به آن جایگاه تلاش کنند، تصریح کرد: «متاسفانه دانشجویان و نخبگان خیلی علقه‌ای به کشور ندارند و وقتی کسی علاقه‌ای به وطن نداشته باشد، حاضر نیست سختی هم بکشد و به‌اصطلاح با نگاه اقتصادی و به‌دنبال کسب درآمد بیشتر از ایران می‌رود. یکی دیگر از موضوعات تبلیغات موسسات تبلیغاتی و البته سیاه‌نمایی رسانه‌ای نسبت به کشور است. به عبارت دقیق‌تر حسی که رسانه به جوانان القا می‌کند، پمپاژ سیاه‌نمایی و القای حس ناامیدی به آینده است که این مساله به‌شدت اثرگذار است. تصویری که از غرب ساخته شده هم در افزایش میل مهاجرت دانشجویان اثرگذار است، یعنی امروز یک تصویر مدینه فاضله‌ای از غرب ساخته‌ایم که هر‌کس به آنجا برود، موفق می‌شود.»  او به راهکارهای نگه‌داشت نخبگان اشاره و اظهار داشت: «شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال 66 درباره شناسایی و جذب نخبگان و جلوگیری از مهاجرت آنها، مصوبه داشته است و در سال 82، سیاست‌های کاهش مهاجرت نخبگان هم تصویب شد و راهکارهای مختلفی که باید حاکمیت در قبال مساله نخبگان در پیش بگیرد را تقسیم‌بندی کرده است. همچنین در سال 84 اساسنامه بنیاد نخبگان و سال 91 نیز راهکارهای بهبود وضعیت نخبگان تدوین می‌شود و درحقیقت در لایه سیاستگذاری کشور اقدامات خوبی انجام داده است. از طرفی هم امروز حاکمیت باید هم راهکارهای ضربتی و هم بلندمدت را مدنظر قرار دهد. عده‌ای معتقدند باید با پرداخت‌های درست، وضعیت معیشتی نخبگان را اصلاح کرد تا در کشور بمانند، این راهکار ساده‌ای است و معتقدم چندان هم اثرگذار نخواهد بود.»   مدیر‌کل دفتر امور کمیسیون‌های تخصصی ستاد علم و فناوری در همین زمینه بیان داشت: «در شرایط اقتصادی کشور، به‌ اندازه‌ای منابع نداریم که بخواهیم نخبگان را از طریق اقتصادی حفظ کنیم، از این رو اقدام حاکمیت در کوتاه‌مدت باید بحث افزایش سرمایه اجتماعی و برگرداندن بخشی از اعتماد جامعه به حاکمیت باشد. این اقدامی است که به ظاهر هزینه زیادی ندارد، اما در مهاجرت نخبگان اثرگذار خواهد بود.  همچنین باید شرایط را برای نوآوری، رشد و پیشرفت در حوزه کسب‌و‌کارهای اقتصادی فراهم کنیم تا از این طریق میل به ماندن در کشور افزایش پیدا کند.»

  در‌حال از دست دادن نسل نخبگانی کشور هستیم
عسکریان به آسیب‌های افزایش میل مهاجرت در میان دانشجویان اشاره کرد و گفت: «اینکه فردی به کشور دیگری برود و به‌اصطلاح جهان‌دیده شود، موضوع بدی نیست، اما اینکه نخبه و دانشجو از کشورش رانده و به‌علت ناامیدی اقدام به مهاجرت کند، موضوع بدی خواهد بود و قطعا مهم‌ترین آسیب افزایش مهاجرت این است که ما این سرمایه‌ها را از دست می‌دهیم. البته منظور این نیست که تنها این قشر را از دست می‌دهیم، بلکه وقتی یک فردی جزء نخبه جامعه محسوب می‌شود، قطعا ژن و نسل او می‌تواند در خدمت جامعه باشد و در‌حقیقت ما ژن و نسل نخبگان را هم از دست می‌دهیم. همچنین برای تربیت یک دانشجو هزینه‌هایی در آموزش‌های ابتدایی و عالی می‌شود که قطعا با مهاجرت او، تمام این هزینه‌ها هم از دست می‌رود و این هم یکی دیگر از آسیب‌هایی است که از مهاجرت دانشجویان متوجه کشور می‌شود.»  او درباره افزایش جذب دانشجوی خارجی گفت: «افزایش رشد دانشجویان خارجی در کشورمان چند دلیل مختلف دارد که یکی از آنها همه‌گیری کرونا است. یعنی کرونا باعث شد تا بخشی از دانشجویان به‌صورت مجازی، به‌عنوان دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های کشور جذب شوند و علی‌رغم اینکه آنها برای کشور ارزآوری داشته‌اند، اما هیچ‌گاه پایشان به ایران نرسیده است. یکی از مباحث مهم در جذب دانشجوی خارجی، مباحث فرهنگی است که قطعا از مقوله ارزآوری اهمیت بیشتری دارد، اما در این زمینه موفق عمل نکرده‌ایم. موضوع دیگر اینکه با شروع جنگ در کشورهای همسایه مانند سوریه، عراق و افغانستان بخشی از دانشجویان آنها به ایران آمدند. همچنین با کاهش ارزش پول ملی، هزینه‌های تحصیل در ایران به نسبت کشورهای همسایه کمتر شده و به همین دلیل ایران به‌عنوان یکی از مقاصد دانشجویان انتخاب می‌شود.»  او خاطرنشان کرد: «سیاستگذاری جدی برای جذب دانشجویان خارجی نداشته‌ایم، البته ما سند جامع روابط علمی بین‌المللی را داریم که در سال 96 توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده و هدف آن ساماندهی این حوزه است. البته اجرای این سند در طول سال‌های اخیر به‌خوبی دنبال نشده و قطعا درصورت اجرای آن، شاهد ساماندهی این حوزه خواهیم بود.»