میلاد جلیل‌زاده؛ خبرنگار گروه فرهنگ: هزار و یک‌ چیز برای وضعیتی که سینمای جهان در سال ۲۰۲۲ پیدا کرد و چشم‌اندازی که از این به بعد می‌توان برایش در نظر گرفت تاثیرگذار بودند. شاید بعضی از این عوامل تاثیر‌گذار، بر بستری تاریخی طرح قابل بررسی باشند. مثل فروپاشی بلوک شرق در دهه ۹۰ میلادی و تسلط کامل سینمای آمریکا بر بازارهای جهان که به مرور باعث فروپاشی سینماهای پررونق اروپایی شد. از ایتالیا و فرانسه گرفته تا لهستان و خود سینمای شوروی. سپس گردش ساختاری سینمای آمریکا از لابی‌های جمهوری‌خواه به دموکرات در ابتدای قرن ۲۱، نه‌تنها روی مضامین فیلم‌ها بلکه روی ساختار جمعیتی تماشاگران هم تاثیر گذاشت. بعد از آن نوبت به سر بلند کردن رقبای جدید برای سینمای آمریکا بود. از کره جنوبی گرفته تا نیجریه و چین. سینمای هند هم در این سال‌ها تحولاتی را از سر گذراند و انیمیشن‌های ژاپنی با اینکه از قبل وجود داشتند، از بازار تلویزیون به‌طور جدی‌تری پا در گردونه اکران سینمایی گذاشتند. بازار چین هم روی نوع تولیدات آمریکا تاثیر جدی گذاشت. سینما را می‌توان در بین تمام شاخه‌های فعالیت اقتصادی بهترین نمونه و شاخصی در نظر گرفت که یک کشور شرقی، با بازار مصرف خود روی کشورهای غربی تاثیر می‌گذارد. همه این تحولات روی داده بود و به‌طور تدریجی در حال پیش رفتن بود که ناگهان جهان در یک کابوس بزرگ فرورفت؛ ویروس کرونا. کرونا بزرگ‌ترین صدمه را به اجتماعاتی مثل سالن سینما می‌زد و بیشترین خدمت را به جریان‌های پخش خانگی می‌کرد. موج علاقه به سریال‌ها شتابی چندین برابر گرفت و مصرف خانگی فیلم‌ها بالاتر رفت و دیگر سیستم اکران که به ستاره‌های بزرگ برای برانگیختن شوق مخاطبان نیازمند بود، جایش را به پلتفرم‌هایی داد که می‌توانستند با خرج کمتر و با تعداد انبوه‌تر، به تولید آثار نمایشی بپردازند. در همین ایام چین که در مهار کرونا نسبت به اروپا و آمریکا موفق‌تر عمل کرده بود، نه‌تنها توانست تراز تجاری‌اش را پس از دو قرن نسبت به کشورهای غربی در سطح بالاتری قرار دهد، بلکه رکوردهای ریز و درشت دیگری را هم شکست که یکی‌شان مربوط به سینما بود. برای دو سال پیاپی پرفروش‌ترین فیلم‌های جهان چینی شدند و در جدول ده اثر پرفروش سال هم تنها یکی-دو مورد آمریکایی به چشم می‌خورد. حتی انیمه‌های ژاپنی هم توانستند به این فهرست ده‌تایی بیایند و پای هندوستان هم به این جدول باز شد. به سال ۲۰۲۲ که رسیدیم، کرونا تقریبا مهار شد یا لااقل با وجود آن کنار آمدند. گیشه‌های آمریکا و اروپا و سایر نقاط جهان دوباره وضعیت عادی پیدا کردند و حالا این باید مشخص می‌شد که آیا سینما به وضعیت سال ۲۰۱۹ باز خواهد گشت یا نه. چند ماه که از ابتدای ۲۰۲۲ گذشت، آمریکا دوباره به جدول پرفروش‌ها برگشت، رکوردها دوباره آمریکایی شدند و تصویر ستاره‌های آمریکایی باز در کنار پرسودترین پروژه‌ها قرار گرفت. از آن سو در خود آمریکا جریان‌های پخش خانگی مثل نتفلیکس با ورشکستگی‌های فاحش مواجه شدند. شاید اگر اوج‌گیری غیرطبیعی آنها در ایام کرونا نبود، در دوران پساکرونا هم چنین سقوطی را تجربه نمی‌کردند. با این حال همه‌چیز کاملا به حالت قبل برنگشته است، چین هنوز هم در میان ۱۰ فیلم پرفروش سال جای دارد، هرچند تمام فروش آن داخلی است. انیمه‌های ژاپنی از یک سو و فیلم‌های غیربالیوودی هندی از سوی دیگر در رده‌های بعدی به فروش‌های بالایی دست پیدا کرده‌اند. در خود آمریکا بررسی‌هایی که روی رفتار مصرفی مخاطبان صورت گرفته، نشان می‌دهند وضعیت به فروش‌های سال ۲۰۱۹ نزدیک شده اما همچنان با آن ایام فاصله دارد. یک پژوهش که با تکیه بر تحلیل سفرهای شهری و برون‌شهری مردم آمریکا صورت گرفته نشان می‌دهد که آنها در سال ۲۰۲۲، به سفرهای دورتر علاقه بیشتری نشان می‌دهند تا سفرهای داخل شهری که مقصد آن یک سالن سینما باشد. در عوض آمار فیلم دیدن‌های تصادفی که بدون برنامه‌ریزی قبلی صورت می‌گیرند، به‌طور محسوس‌تری بهتر شده است. مقداری از مخاطبان سینمای آمریکا نسبت به سال ۲۰۱۹ کاسته شده اما افزایش قیمت بلیت‌ها این شکاف را جبران می‌کند. افزایش تورم در آمریکا و گران شدن قیمت بنزین هم روی سفرهای شهری و هزینه‌کرد برای بلیت سینما موثر بودند. فیلم‌هایی که رتبه‌های اول تا هشتم جدول فروش جهانی را تشکیل دادند، همه آمریکایی هستند و فیلم نهم چینی است. پرفروش‌ترین فیلم آمریکایی که پرفروش‌ترین فیلم جهان هم هست، یک اثر جنگی است و پرفروش‌ترین فیلم چینی هم همین‌طور. در رده‌های میانی می‌توان مثل سابق آثار ابرقهرمانی یا کودک را دید. فیلم دهم این جدول هم یک فیلم چینی است که موضوعی علمی‌تخیلی دارد و داستانش خارج از زمین می‌گذرد. تقریبا ژانرها همه سر جای خودشان هستند و مقداری بالا و پایین شده‌اند و تنها چیزی که در این سه سال‌ اخیر جلب توجه می‌کند، فروش بالای فیلم‌های جنگی است. همان‌طور که در سال ۲۰۱۹ توجه سینمای جهان به نقد سرمایه‌داری و انواع جنبش‌هایی که ضد آن به راه می‌افتند، قابل توجه بود و در سینمای اروپا هم می‌شد وحشت از فاشیسم را دید. در سینمای سال‌های 20۲۰ تا ۲۰۲۲ میلادی توجهات چشمگیرتری به مساله جنگ دیده می‌شود چنانکه گویی با پروپاگاندای وسط معرکه نبرد طرف هستیم. این روند سه ساله، در ۲۰۲۲ میلادی با جنگ اوکراین و تحریک چین توسط آمریکا برای تقابل بر سر تایوان به سمت نمودهای بیرون سینما هم رفت. صنایع فرهنگی و خلاق، سه درصد از تولید ناخالص ملی جهان را به خودشان اختصاص داده‌اند درحالی‌که سهم عمده‌ای از این مبلغ، در اختیار کشورهای محدودی قرار دارد. مثلا سهم آسیا و خاورمیانه از کل این مبلغ سه درصد است. در حال حاضر همین صنعت محدود فیلم در آفریقا ۵ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی چند کشوری که در این زمینه فعال هستند کمک کرده و ۵ میلیون شغل ایجاد کرده است. هرچند ظرفیت آن به سادگی آماده افزایش به ۲۰ میلیارد دلار و ایجاد ۲۰ میلیون شغل است.
در ادامه جدول‌ها و نمودارهایی آمده که هر کدام به نحوی وضعیت فعلی سینمای جهان را عمدتا به لحاظ نوع استقبال مخاطبان توضیح داده‌اند. یکی از این جداول ده فیلم پرفروش امسال را به همراه میزان فروش و شرکت توزیع‌کننده آن معرفی می‌کند. در جدولی دیگر فیلم‌های پرفروش ۱۲ سال گذشته با هم مقایسه شده‌اند. به دنبال آن در یک نمودار، تعداد بلیت‌های فروخته‌شده و فروش دلاری فیلم‌ها از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۲ مقایسه شده‌اند که نشان می‌دهد از سال‌های ۲۰۰۴ به بعد، قیمت بلیت رشد قابل‌توجهی داشته و کاهش مخاطبان سینما از همان زمان شروع شده است؛ هرچند میزان فروش عددی بالاتر رفته و با کرونا یک سکته را تجربه می‌کند. در جدولی دیگر به بررسی ژانرهای مخاطب‌پسند سینما در این سال‌ها پرداخته شده که نشان می‌دهد در ۲۷ سال گذشته ژانرهای درام، ماجراجویی، کمدی و اکشن بیشترین میزان استقبال را دریافت کرده‌اند.