مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: وجود منابع عظیم انرژی در منطقه خلیج‌فارس باعث‌شده یک رقابت بین چین و آمریکا به‌عنوان دو ابرقدرت اقتصادی شکل بگیرد. آمارها نشان می‌دهد درحالی‌که آمریکایی‌ها با اقتصادی‌تر شدن استخراج نفت شیل روابط تجاری خود را که عمدتا بر پایه نفت بود کاهش دهند، اما در همین مدت چینی‌ها برای رفع نیاز خود به انرژی که همراه با رشد فزاینده اقتصادی در دهه‌های اخیر بوده، جای آمریکایی‌ها در منطقه را گرفته‌اند. بر این اساس، طی یک‌دهه اخیر چینی‌ها مانند اغلب قدرت‌های صنعتی برای تضمین رشد اقتصادی خود و تضمین نیاز قابل‌توجه به منابع انرژی، به خلیج‌فارس به‌دلیل داشتن منابع عظیم انرژی توجهی ویژه نشان داده‌اند. آنها سعی دارد بتوانند جای پایی در جهت دسترسی مطمئن و مداوم به انرژی داشته باشد و انرژی خود را از طریق منابع خلیج‌فارس تامین کند. بنابراین چین درتلاش است روابط و همکاری‌های خود را با کشورهای منطقه توسعه دهد و شرکای نفتی مطمئنی را در بازار نفت خلیج‌فارس برای خود دست‌وپا کند. کارشناسان روابط بین‌الملل می‌گویند با تحولات رخ‌داده در عرصه تجارت خارجی، آنچه برای چین حائز اهمیت بوده، امنیت عرضه انرژی است. از این منظر، چین سعی می‌کند راهی برای دسترسی مستمر و مطمئن به انرژی داشته باشد و امنیت انرژی خود را با منابع خلیج‌فارس تامین کند. اما اینکه استراتژی‌های متفاوت این دو کشور آمریکا و چین چه تاثیری بر خلیج‌فارس خواهد گذاشت، سوالی است که نیازمند پاسخ‌های آینده نگرانه است. با این حساب، بدون درک تحولات جدید، نمی‌توان به تحلیل رفتار دو کشور چین و آمریکا در منطقه پرداخت. برخی کارشناسان معتقدند ایران باید به‌لحاظ سیاستگذاری پاسخ مناسبی به این تحولات داشته باشد و جایگاه خود را در مناسبات جدید تعریف کند. از این رهگذر می‌توان رفتارهای اخیر چینی‌ها و وارد شدن آنها به بیانیه‌های سیاسی و امنیتی در منطقه را نیز تحلیل کرد.

  واردات آمریکا از منطقه 79 میلیارد دلار
آمار واردات آمریکا گویای آن است که این کشور تا ده ماهه 2022 حدود 79 میلیارد دلار از 13 کشور منطقه واردات داشته است که این عربستان‌سعودی با 20 میلیارد دلار صادرات (جهش 1.4 برابری نسبت به سال 2000) سهم 25 درصدی از واردات دارد. پس از این کشور ترکیه با 16 میلیارد دلار صادرات به آمریکا (جهش 5.2 برابری) 20 درصد از صادرات را انجام داده است. روسیه نیز تا 10 ماهه 2022 حدود 13 میلیارد دلار صادرات داشته که سهم 17 درصدی دارد. البته باید توجه داشت صادرات روسیه در سال 2021 نزدیک به 30 میلیارد دلار نیز رسید که کاهش این صادرات به تنش سیاسی این دو کشور به سبب جنگ روسیه و اوکراین بر می‌گردد. ایران هم که در سال 2000 به آمریکا 169 میلیون دلار صادرات داشته تا 10 ماهه 2022 حدود 11 میلیون دلار به این کشور صادرات داشت.

  واردات چین از منطقه 314 میلیارد دلار
آمارهای واردات چین نشان می‌دهد از حجم 314 میلیارد دلاری واردات چین از 13 کشور منطقه، روسیه با صادرات 94 میلیارد دلاری در صدر کشورهای صادرکننده به چین قرار دارد. مقدار واردات چین از روسیه در سال 2000 حدود 5.8 میلیارد دلار بود که نشان می‌دهد صادرات روسیه به چین 16 برابر شده است. البته صادرات روسیه در سال 2021 حدود 79 میلیارد دلار بوده که افزایش 15 میلیارد دلاری آن در ده‌ماهه 2022 می‌تواند ناشی از جنگ روسیه و اوکراین و فروش نفت بیشتر به این کشور به علت تحریم‌های کشورهای غربی به انضمام تخفیف‌های روسیه به چین باشد. اما پس از روسیه، عربستان با صادرات 67 میلیارد دلاری در رتبه دوم قرار داشته که نسبت به صادرات 2 میلیارد دلاری سال 2000، حجم صادرات این کشور حدود 34 برابر شده است. پس از آن امارات با صادرات 36 میلیارد دلاری تا اکتبر 2022 و 416 میلیون دلاری در 2000 (رشد 87 برابر)، عراق با 32 میلیارد دلار در 2022 و 648 میلیون دلار در 2000 جهش 50 برابری، عمان با 30 میلیارد دلار و جهش 9 برابری نسبت به 2000، کویت 22 میلیارد دلار صادرات در 2022 و 300 میلیون دلاری در 2000 جهش 74 برابری قرار دارند. صادرات ایران نیز پس از صادرات 18 میلیارد دلاری قطر (جهش 41 برابری ) با حدود 6 میلیارد دلار در رتبه هشتم قرار دارد که در مقایسه با صادرات 1.8 میلیارد دلاری در سال 2000 تنها 3 برابر شده است. البته حجم صادرات ایران در سال‌های گذشته بیش از این مقدار بوده برای مثال در سال‌های 2011، 2012 و 2013 به ترتیب به 30 و 25 میلیارد دلار نیز رسیده بود.

  واردات چین از منطقه 4 برابر آمریکا
نگاهی به آمار واردات چین و آمریکا از منطقه واقعیت قابل‌تاملی را نشان می‌دهد. درحالی‌که طی سال 2000 واردات آمریکا 2.5 برابر واردات چین از 13 کشور مورداشاره در این گزارش بوده و اختلاف 23 میلیارد دلاری با چین داشته اما 22 سال بعد میزان واردات چین نسبت به آمریکا چهاربرابر شده و حالا واردات چینی‌ها از منطقه 314 میلیارد دلار و واردات آمریکا از منطقه 79 میلیارد دلار است که ازنظر عددی اختلاف 235 میلیارد دلاری با آمریکا دارد. آمار واردات اشاره‌شده با درنظر گرفتن تفاوت حجم صادراتی این دو کشور با منطقه جنوب غرب آسیا نشان می‌دهد درهم تنیدگی اقتصادی چین با این ناحیه جغرافیایی در طول 22 سال گذشته بسیار بیشتر از آمریکا بوده و بر آن غلبه داشته است. همچنین اگر جنگ روسیه-اوکراین را از تحولات تجاری این دو کشور خارج کنیم، در سال 2021 واردات آمریکا از منطقه 83 میلیارد دلار و واردات چین از منطقه 267 میلیارد دلار بوده است که بازهم اختلاف 3.2 برابری به‌نفع چین است.

  طی 22 سال واردات چین از منطقه 21 برابر شده
نگاهی به آمار واردات چین نشان می‌دهد مجموع واردات این کشور از ایران و 13 کشور منطقه در سال 2000 در حدود 15 میلیارد دلار بوده که این عدد تا ماه اکتبر سال 2022 به‌عنوان آخرین آمار موجود از سال 2022 تقریبا به عدد 314 میلیارد دلار رسیده است که نشان‌دهنده رشد 21 برابری واردات چین از 13 کشور مورداشاره دارد.

  واردات امریکا از منطقه 2 برابر طی 22 سال
در سمتی دیگر آمار واردات آمریکا گویای آن است که در سال 2000 آمریکا 38 میلیارد دلار واردات از 13 کشور داشته که تا ماه دهم سال 2022 این مقدار به 79 میلیارد دلار رسیده که نشان‌دهنده این است که واردات آمریکا از این کشورها دوبرابر شده است.

  صادرات 52 میلیارد دلاری آمریکا به منطقه
در 10ماهه سال2022 مجموع صادرات آمریکا به 13 کشور مورد اشاره در این گزارش 52 میلیارد و 300 میلیون دلار بوده است. بیشترین صادرات آمریکا در بین 13 کشور، مربوط به امارات با 16.7 میلیارد دلار بوده است. در رتبه دوم ترکیه با 12.3 میلیارد دلار قرار دارد. کویت با  3 میلیارد دلار سوم، پاکستان با 2.7 میلیارد دلار چهارم و قطر با 2.6 میلیارد دلار پنجم است. اما با کنار گذاشتن جنگ روسیه-اوکراین نیز آمارها نشان می‌دهد در سال 2021 بزرگ‌ترین واردکننده از آمریکا بازهم امارات با 17 میلیادرد  دلار بوده است. عربستان با 11.1 میلیارد دلار دوم، روسیه با 6.4 میلیارد دلار سوم، پاکستان با 3.6 میلیارد دلار چهارم و کویت با 3 میلیارد دلار پنجم بوده است. در این رتبه‌بندی جمهوری‌آذربایجان و ایران در هر دو سال به ترتیب آخر بوده و کمترین واردات را از آمریکا داشته‌اند.  گفته شد که در 22 سال اخیر صادرات آمریکا به منطقه (13 کشور مورد اشاره این گزارش) 3.1 برابر و در سال 2021 نیز (با خارج کردن آثار جنگ روسیه-اوکراین) نیز 3.5 برابر شده است. اما در بین کشورها نیز، طی 22 سال اخیر صادرات آمریکا به عراق با رشد 70 برابری اول است. پس از آن صادرات به قطر با رشد 13.8 برابری دوم و صادرات به امارات با رشد 7.4 برابری سوم بوده است. کمترین رشد صادرات آمریکا در 22 سال اخیر مربوط به ایران و جمهوری آذربایجان بوده است. اما نکته قابل تامل، رشد صادرات آمریکا به روسیه است. درحالی‌که طی سال‌های 2000 تا 2021 این رشد 3.1 برابر بوده اما این مقدار در مقایسه سال‌های 2000 تا 2022 کمتر از یک برابر می‌شود.

  رشد 35 برابری صادرات چین به منطقه
بررسی آمارهای تجارت خارجی چین نشان می‌دهد طی 22 سال اخیر صادرات چین به 13 کشور مورداشاره از حدود 6.7 میلیارد دلار با رشد 33 برابری به 219 میلیارد دلار و 161 میلیون دلار رسیده است. با توجه به وقوع جنگ روسیه- اوکراین و کاهش روابط تجاری روسیه و آمریکا، اگر این مقایسه بین سال‌های 2000 تا 2021 نیز انجام شود، طی این مدت صادرات چینی‌ها به این 13 کشور رشدی نزدیک به 35 برابری داشته است.

  رشد 3.5 برابری صادرات آمریکا به منطقه
اما از سال 2000 تا 10ماهه 2022 نیز صادرات آمریکا به 13 کشور مورداشاره در این گزارش با رشد 3.1 برابری از حدود 17 میلیارد دلار در سال 2000 به 52 میلیارد و 300 میلیون دلار در سال 2022 رسیده است. همچنین درحالی‌که صادرات چینی‌ها به 13 کشور از سال 2000 تا 2021 رشد 35 برابری داشته اما در این مدت صادرات آمریکا به 13 کشور 3.5 برابر شده است.

  صادرات ۲۱۹ میلیارد دلاری چین از منطقه
طبق آمارهای گمرک چین، در 10ماهه سال جاری میلادی بیشترین صادرات این کشور به روسیه با 59 میلیارد و 597 میلیون دلار بوده است. پس از این کشور، بزرگ‌ترین مقصد کالاهای چینی در بین 13 کشور مورداشاره، به امارات با 30.7 میلیارد دلار بوده است. ترکیه با 28.3 میلیارد دلار سوم، پاکستان با 19 میلیارد دلار چهارم و عراق با 11 میلیارد دلار پنجم بوده است. ششمین مقصد کالاهای چینی در سطح منطقه ایران بوده که 7.6 میلیارد دلار کالای چینی در 10ماهه امسال خریداری کرده است. اردن با 4.8 میلیارد دلار، کویت با چهارمیلیارد دلار، عمان با 3.4 میلیارد دلار، قطر با 3.3 میلیارد دلار، بحرین با 1.5 میلیارد دلار و جمهوری آذربایجان با 940 میلیون دلار در رتبه‌های ششم تا سیزدهم قرار دارند. گفته شده مجموع صادرات چین به 13 کشور مورداشاره طی 22 سال اخیر حدود 33 برابر شده است. این میزان با در نظر گرفتن سال‌های 200 تا 2021 نیز 35 برابر شده است. اما در سطح منطقه نیز بررسی‌ها نشان می‌دهد طی 22 سال اخیر بالاتر ین رشد صادرات چین به قطر رخ داده است. صادرات چینی‌ها به قطر طی 22 سال اخیر رشد 108 برابری داشته و از 31 میلیون دلار به 3.3 میلیارد دلار در 10ماهه امسال رسیده است. پس از این کشور، صادرات چینی‌ها به جمهوری آذربایجان با رشد 85 برابری دوم، به عمان با رشد 58 برابری سوم، به عراق رشد 34 برابری و چهارم و به بحرین رشد 32 برابری داشته و در رتبه پنجم است. در همین مدت صادرات چین به پاکستان 28 برابر، به عربستان‌سعودی 27 برابر، به ترکیه 26 برابر، به اردن 24 برابر و به کشورهای روسیه، امارات نیز 21 تا 22 برابر شده، همچنین صادرات چینی‌ها به کویت 13 و به ایران 11 برابر شده است.