کولاژی از متلک‌های لوس

معین احمدیان، دبیر گروه فرهنگ: دو روز پیش، جشنواره سینماحقیقت تمام شد و طبیعتا به دلیل نزدیکی زمان فراخوان جشنواره به اتفاقات امروز ایران، مستندی ندیدیم که متصل به مهم‌ترین وقایع اجتماعی 1401 ساخته و پرداخته شده باشد. اما می‌شود اظهار امیدواری کرد که آوردگاه مستندسازان در حقیقت 1402، محلی برای رونمایی از مستندهایی مهم در این موضوع باشد. البته که بعد از تماشای کاری تحت عنوان «جوکر 1401» ضرورت‌ ساخت مستندهای عمیق با این موضوع بیشتر حس می‌شود؛ مستندهایی که حداقل مثل این کاری که حسین شمقدری ساخته، اینقدر سطحی و کم‌مایه به اتفاقات پیرامونی نپردازد. ظاهر امر این است که شمقدری در ورود به مساله، جسارت به‌خرج داده اما نتیجه نه‌تنها عاری از شجاعت در پرداخت است بلکه روایتی کمیک از تراژیک‌ترین اتفاق اجتماعی 1401 را شاهدیم. هول‌هولی‌سازیِ «جوکر 1401»، بیشترین آسیب را به کار زده است. به نظر می‌رسد همه‌چیز روی دور تند ساخته شده، از انتخاب کارشناسان گرفته تا کنار هم چیدن حرف‌هایشان و حتی بازسازی برخی از صحنه‌های اغتشاشات. آنقدر مغشوش و بی‌مبنا همه‌چیز جلو می‌رود که حین تماشا بارها از خودتان می‌پرسید که اصلا چه ضرورتی داشته که مستندساز سراغ چنین سوژه‌ای برود. با طراحی منسجم و حساب‌شده‌ای برای این کار طرف نیستید و کولاژی از چند متلک لوس سیاسی، چندتایی هم جنجال به‌راه انداختن تصنعی و بگومگوهای سطحی که بهتر و بیشترش را می‌شود در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد. آخرین ساخته حسین شمقدری حتی در حد پست‌های اینستاگرامی خودش هم نیست. او مهرماه امسال درخصوص حمله به دانشجویان دانشگاه شریف و به واسطه اینکه روزگاری دانشجوی این دانشگاه بوده، یک لایو خوب رفت و اتفاقا شرح ماوقع او آنقدر کم‌نقص می‌نمود که در اینستاگرام دست‌به‌‌دست شد، اما «جوکر 1401» حتی اندازه همان لایو هم کارکرد ندارد و نسبت به آن چیزی که می‌خواهد بگوید موفق نیست. 
سازندگان «جوکر 1401» با هر قصدی سراغ این سوژه رفته باشند، نتیجه‌اش یک کار دم‌دستی و شلخته از آب درآمده است. تقلیل اتفاقات و ساده‌انگاری در تحلیل مهم‌ترین رخداد اجتماعی امسال، نتیجه وضعی این مدل مستند ساختن است. این را هم درنظر بگیرد که هنوز فضای مستندسازی ایران، همچون سازندگان این کار امکان و فرصت ورود به این مساله مهم را نیافته و احتمالا این جنس بنجل، تا مدت‌ها تبدیل به گوهری برای پاسخ به ابهامات و اتفاقات امروز ایران باشد. آنچه در عرصه عمومی گرفتارش هستیم خلأ روایت و استدلال نسبت به وقایع امروز ایران است. مستندهایی که علاوه‌بر طراحی نظام‌مند در روایت یک پدیده، بتواند جمیع لوازم روایت را به‌کار گیرد. بتواند جمع بیشتری از کارشناسان اجتماعی را به استخدام روایتش درآورد، نه‌اینکه به چند ژورنالیست فضای مجازی اکتفا کند. و اگر قرار است دوگانه انقلابی و ضدانقلابی را در قالب کاراکترهایی به نمایش بگذارد، دست به نمایش تصنعی نزند. اگر هم نسبت به فروپاشی اجتماعی امروز ایران هشدار می‌دهد، توقع این است که گزاره‌ها و مصادیق آن را به جدی‌ترین شکل ممکن به تصویر بکشد، نه‌اینکه در حد کلماتی کنار هم چیده شده به خورد مخاطب بدهد. 
البته انتظار نیست که «جوکر 1401» پاسخ همه ابهامات امروز جامعه ایران را بدهد اما این توقع زیادی نیست که در طرح مساله خودش توانا باشد، کاری که باید تصاویر انجام دهند اما به گردن راوی و متن نریشن افتاده است. این توقع زیادی نیست که اگر مساله‌ای را طرح کرد، مخاطبش را هم با کمک تصاویر، به سمت راه‌حل یا حداقل دریافت مساله هدایت کند. اما همه‌چیزگویی و ادعای پاسخ‌دادن به مسائل متعدد، آفتی است که به جان «جوکر 1401» افتاده است. ظاهرا این آفت از دل شبکه‌های اجتماعی بیرون آمده و به جان این کار افتاده است. مثل همه این آدم‌ها و فکت‌هایی که از دنیای مجازی بیرون آمدند و در این کار تصویری به‌خط شدند.