هنرهای تجسمی و 2 مسیر متفاوت وزیر ارشاد

محمد حیدری، نویسنده: این روزها اکثریت گالری‌های تهران تعطیلند؛ سه ماه است غیر از دو سه نگارخانه، مابقی تعطیل هستند. البته همه می‌دانند این روند سه ماه اخیر را نباید به پای وزارت ارشاد نوشت و تابعی از شرایط خاص جامعه است. ماه پیش وقتی گالری ٱ خواهان برپایی نمایشگاه شد، با هجمه عجیبی روبه‌رو شد. 
کمااینکه محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در روز دانشجو اعلام کرد: «عده‌ای اقتصاد فرهنگ و هنر و معیشت هنرمندان را به بازی‌های سیاسی گره زده‌اند. امروز هر هنرمندی می‌خواهد برنامه‌ هنری را اجرا کند، عده‌ای به‌صورت سازماندهی‌شده، با فحاشی و تهدید مانع او می‌شوند. این چه نسبتی با آزادی کار و آزادی بیان دارد؟ یک برنامه هنری تنها متعلق به یک نفر نیست؛ گروهی آن را تدارک دیده‌اند، از گیشه‌داری که بلیت می‌فروشد تا متصدی نور و سالن و صدا همه در آن درگیرند. عده‌ای از اصحاب فرهنگ و هنر درگیر معیشت‌شان هستند و به‌خاطر این وضعیت دچار مشکل معیشتی شده‌اند.»
جالب اینکه وزیر ارشاد هنگامی که سوم شهریور ۱۴۰۰ به‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کار خود را آغاز کرد، با مخالفت‌هایی از سوی جامعه تجسمی روبه‌رو بود. در برنامه پیشنهادی که برای او تدوین شده بود نگاه بدبینانه‌ای به گالری‌های هنری وجود داشت و همین، جوی منفی برایش به وجود آورده بود. اما اسماعیلی با زیرکی خاصی با انتخاب محمود شالویی، مدیرکل سابق هنرهای تجسمی که روحیه‌ای میانه‌رو دارد در همان هفته نخست وزارت برای تلطیف روابط با جامعه تجسمی قدم برداشت، به فاصله فقط ۲۷ روز یعنی دقیقا آخرین روز شهریور ۱۴۰۰، با اهالی هنرهای تجسمی در حیاط تالار وحدت دیدار کرد و به سخنرانی‌های گاه تند‌و‌تیز نمایندگان انجمن‌های هنری گوش فرا داد. 
برخی از سخنران‌ها هم آشکارا به اشتباهات برنامه پیشنهادی او اشاره کردند و وزیر به‌طور ضمنی خواهان فراموش کردن سوءتفاهمات شد. اسماعیلی در همان شب میانه تابستان و پاییز اعلام کرد: «یکی از اولویت‌های اصلی ما کار در حوزه اقتصاد فرهنگ و هنر است؛ در اصل وظیفه ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقویت اقتصاد هنر است.»
 به فاصله یک هفته دومین جلسه با جمعی دیگر از هنرمندان تجسمی این بار در ساختمان وزارت ارشاد در بهارستان برپا شد تا انعکاس این تعدد دیدارها به ترمیم گسست اولیه کمک کند. 
او در این دیدار هم گفت: «موضوع اقتصاد هنر برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قابل اهمیت است و معتقدیم باید جایگاه شخصیتی ‌تراز هنر کشور حفظ شود.»
اسماعیلی در عین حال تاکید کرد: «حمایت از هنرمندان به معنای حمایت از تولید و خرید آثار آنها و همچنین ایجاد فضایی برای عرضه آثار است. تاکنون بسترهای لازم برای شکوفایی اقتصاد فرهنگ و هنر کشور فراهم نشده و این حوزه یکی از اولویت‌ها و برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شمار می‌آید تا بتوانیم آن را هم در داخل و هم در خارج از کشور توسعه دهیم.»
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به هنر خوشنویسی به‌عنوان یکی از هنرهای حوزه تجسمی گفت: «به هنر خوشنویسی کشور و اساتید آن افتخار می‌کنیم. هنر می‌تواند مهم‌ترین زمینه گسترش تعاملات و ارتباطات فرهنگی در حوزه بین‌الملل باشد. حوزه تمدنی ایران ما تا شبه قاره هند گسترش یافته و هر کجا می‌رویم تمدن ایرانی می‌درخشد و این درخشش را به‌طور قطع اهالی فرهنگ و هنر برای کشورمان ایجاد کرده‌اند.»  وی تاکید کرد: «بنا داریم بستر فرهنگ و هنر را هم در داخل و هم در خارج از کشور برای اقتصاد فرهنگ و معرفی فرهنگ و هنر ایرانی فراهم کنیم، زیرا ظرفیت‌های ما در این زمینه بسیار است.»  اما اوج نگاه خاص وزیر ارشاد به عرصه هنرهای تجسمی بیستم بهمن اتفاق افتاد. 
اسماعیلی، ۲۰ بهمن ۱۴۰۰، رئیس‌جمهور رئیسی را به دیدار هنرمندان تجسمی در موزه هنرهای معاصر تهران برد که اتفاقی بسیار نایاب و کم سابقه بود. رئیس‌جمهور بیش از یک ساعت با هنرمندان تجسمی به گفت‌وگو نشست که می‌توانست طلیعه اتفاقات بزرگ‌تری هم باشد که البته تا امروز حاصلش چندان مشخص نیست. 
شاید شرایط خاص اقتصادی کشور در سال ۱۴۰۰ اجازه نداد او بتواند اقدام عملی خاصی برای اقتصاد هنر انجام دهد اما تلاشش برای دو مورد دست‌کم روی کاغذ نتیجه داد؛ اول معافیت مالیاتی هنرمندان، دوم طبق آیین‌نامه بند ز تبصره ۹ لایحه بودجه ۱۴۰۱، تصویب شد که دستگاه‌ها و شرکت‌های دولتی می‌توانند ۲ درصد از اعتبارات هزینه‌ای و سرمایه‌ای خودشان را در حوزه فرهنگی مصرف کنند که البته این یکی هم تا اینجای سال نتیجه عملی به همراه نداشته است. 
در سه ماه اخیر اما همه تلاش محمدمهدی اسماعیلی تنش‌زدایی از فضای هنری و تلطیف فضای گفتمانی هنرمندان است. 
وزیر ارشاد، دهم آذر به یک رسانه گفت: «ما بارها از همه اهالی فرهنگ و هنر و رسانه خواسته‌ایم که به دوقطبی‌سازی در جامعه کمک نکنند و به اختلافات دامن نزنند. اگر جایی ابهام وجود دارد، ما باید ابهام را برطرف کنیم.» 
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: «من منکر بعضی از نارسایی‌ها نیستم و اعتراض را حق همه از‌جمله هنرمندان و سلبریتی‌ها می‌دانیم. ایرادی ندارد که یک شخصیت هنری و فرهنگی ما نسبت به نقصی هشدار دهد، اما چیزی که نباید اتفاق بیفتد قانون‌شکنی است.»
وی تصریح کرد: «ما گاهی اوقات می‌بینیم که بر اثر تروریسم رسانه‌‌ای و فضایی که ایجاد می‌شود، یک عده به دنبال قانون‌شکنی هستند، من از همه کسانی که محل مراجعه مردم هستند می‌خواهم که به ایجاد وحدت در جامعه کمک کنند و جلوی انشقاق را بگیرند و اجازه ندهند که دشمنان از این فضا سوءاستفاده کنند.» 
اسماعیلی یادآوری کرد: «همان روزها که این اتفاقات شروع شده بود، گفتم که دشمنان به دنبال ایجاد انشقاق و از بین بردن وحدت سرزمینی ما هستند و هم‌اکنون خودشان به این قضیه اعتراف می‌کنند. شبکه‌های معاند که علیه هم حرف می‌زنند، خودشان می‌گویند که یکی از شبکه‌ها به دنبال تجزیه‌طلب‌ها رفته و این نشان می‌دهد پشت سر این شبکه‌ها، سرویس‌های جاسوسی وجود دارد.» 
این روزها گالری‌ها مانند کنسرت‌های موسیقی کاملا تعطیل‌اند با این تفاوت که دفتر موسیقی برای گشایش فضای موسیقی، تلاش‌های پیدا و پنهان بسیار می‌کند. موضوع مهم‌تر این است که حتی دیدارهای وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با هنرمندان و صنف‌ها علنی نمی‌شود؛ چراکه دقیقا فضایی التهاب‌آفرین حتی برای هنرمندانی که قصد تلطیف این فضا و میان‌داری را با کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارند، ایجاد می‌شود و آدم را یاد شکلاتی می‌اندازد که یک مغازه‌دار در یکی از بازدیدهای رئیس‌جمهور به وی تعارف کرد و تحت فشار عده‌ای مجبور شد فیلمی برای عذر خواهی بگیرد. در این فضا و روزهای سخت اما هیچ کدام از کسانی که چنین فشاری را به زندگی مردم و خصوصا هنرمندان وارد می‌کنند، خواهان آرام شدن فضا و نگران هزینه‌ ضربه‌هایی که فرهنگ و هنر آن هم پس از دو سال کرونایی خورد، نیستند.