عاطفه جعفری، خبرنگار: «حالا من نمونه‌هایی از سابقه روحیه بسیجی را اینجا یادداشت کردم: در تبریز؛ شیخ‌محمد خیابانی است، او یک بسیجی است، قیام می‌کند، حرکت می‌کند و بعد هم شهید می‌شود. در مشهد؛ محمدتقی‌خان پسیانف. در رشت؛ میرزاکوچک‌خان جنگلی. در اصفهان؛ آقا نجفی و حاج‌‌آقا نورالله. در شیراز؛ آسدعبدالحسین لاری و بعضی دیگر از بزرگان علما و شیخ جعفر محلاتی. در بوشهر؛ رئیس‌علی دلواری و در جاهای دیگر هم همین‌طور، زیاد است دیگر. اغلب، شرح حال اینها را شماها نمی‌دانید متاسفانه؛ باید کتاب زیاد بخوانید. باید شرح حال اینها را بفهمید. بدانید. غالبا اینها یا سرکوب شدند یا کمک نشدند یا دولت‌ها برایشان مانع ایجاد کردند. این روحیه‌ بسیجی وجود داشته اما در دوران انقلاب همین ظرفیت افزایش پیدا کرد به خاطر اینکه انقلاب روحیه‌ ضداستکباری و ضداستبدادی مردم را تقویت کرد.»  اینها بخشی از صحبت‌های رهبر انقلاب در دیدار روز گذشته با بسیجیان است. رهبری اسامی را نام می‌برند و از بسیجیان می‌خواهند که در مورد آنها مطالعه کنند. در گزارش امروز به سراغ کتاب‌هایی رفته‌ایم که درمورد این افراد نوشته‌شده و مطمئنا خواندن‌شان در اوضاع فعلی تاثیرگذار است. 

 میرزاکوچک‌خان جنگلی 
هم زمان با اوج‌گیری نهضت مشروطه در تهران، شماری از آزادی‌خواهان رشت کانونی به نام «مجلس اتحاد» تشکیل دادند و افرادی به‌عنوان فدایی گرد آوردند. میرزاکوچک‌خان که در آن دوران طلبه بود و افکار آزادی‌خواهانه داشت و به مجلس اتحاد پیوست. در سال ۱۲۸۹ش، در نبرد با نیروی طرفدار محمدعلی‌شاه در ترکمن‌صحرا شرکت داشت و در این نبرد زخمی و مدتی در بادکوبه در یک بیمارستان بستری شد. در سال ۱۲۹۴ش، به جای «مجلس اتحاد» «هیات اتحاد اسلام» از یک گروه هفده‌نفری در رشت تشکیل شد. بیشتر افراد این گروه روحانی بودند و میرزا کوچک خان عضو موثر آن بود. این هیات هدف خود را خدمت به اسلام و ایران اعلام کرد و به‌زودی میرزا‌کوچک‌خان رهبری هیات را برعهده گرفت. 

زندگینامه میرزاکوچک‌خان جنگلی در یک نگاه 
نویسنده: نوید رحیمی، شاه‌مراد مرادی
ناشر: فرزانگان دانشگاه
در جریان مقاومت مردم، یکی از فصول این مقاومت و از اوج‌های آن، قیام خیابانی در 1920 در آذربایجان است. خطیب و مجاهد فداکار، شیخ محمد خیابانی فرزند حاج عبدالحمید خامنه‌ای، بازرگان زاده و پیش‌نماز یکی از مساجد تبریز، از شرکت‌کنندگان سرشناس جنبش مشروطه و وکیل مجلس دوم، مدیر روزنامه «تجدد» ارگان فرقه دموکرات که وی رهبر آن بود، این قیام را در شهر تبریز درسال 1920 آغاز کرد. 

کوچک جنگلی
نویسنده: امیرحسین فردی
ناشر: قدیانی
کتاب «کوچک جنگلی» ماجرای زندگی و مبارزات سردار بزرگ نهضت جنگل، میرزا کوچک‌خان جنگلی را در قالب زندگینامه داستانی روایت می‌کند.

میرزا کوچک‌خان جنگلی و ایدئولوژی نهضت جنگل
نویسنده: حامد کاشی‌زاده
ناشر: میراث ماندگار
در این کتاب، نخست به گوشه‌هایی از زندگانی و خصوصیات اخلاقی، اجتماعی و مذهبی میرزا کوچک‌خان پرداخته شده و سپس فعالیت‌های علمی، سیاسی و اجتماعی ایشان در دوران نوجوانی و جوانی به تصویر کشیده شده و داشتن روحیه انقلابی از همان دوران جوانی در ایشان ترسیم شده است.

نورالله نجفی‌اصفهانی
نورالله نجفی‌اصفهانی مشهور به حاج‌آقا نورالله نجفی‌اصفهانی از فقهای مشروطه‌خواه در اواخر دوره قاجار. او از حامیان و فعالان نهضت مشروطه در ایران بود و در مخالفت با سیاست‌های رضاخان و در اعتراض به قانون نظام اجباری، با گروهی از علمای اصفهان به قم مهاجرت کرد. وی جزء موسسان شرکت اسلامیه، اولین شرکت سهامی در ایران بود. رساله «مقیم و مسافر» از آثار اوست. منزل او به خانه مشروطیت در اصفهان تبدیل شده است. وی همچنین در جریان قیام تنباکو فعالیت داشت. حاج‌آقا نورالله در زمینه مسائل اقتصادی نیز بر حمایت از تولیدات داخلی و تلاش برای استقلال اقتصادی کشور تاکید داشت. در جریان جنبش مشروطه و مهاجرت کبرا، به جمع مهاجران و متحصنان قم پیوست و پس از پیروزی مشروطه‌خواهان، نخستین انجمن ملی را با نام «انجمن مقدس ملی اصفهان» به همراهی گروهی از علما و بزرگان، ازجمله سیدحسن مدرس تشکیل داد.

اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج‌آقا نورالله اصفهانی
ناشر: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
نویسنده: موسی نجفی
 حاج‌آقا نورالله اصفهانی، از علمای با نفوذ و سیاستمدار بزرگ اصفهان بود که نقش بسیار مهم و موثری در وقایع اصفهان و مشروطیت داشت. مبارزه با نفوذ استعمار و حکام مستبد، همواره قرین نام آن بزرگوار بوده و سرانجام هم در این راه به شهادت رسید. این کتاب اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج‌آقا نورالله اصفهانی را در 25 فصل موردبررسی قرار می‌دهد.

قیام آیت‌الله حاج‌آقا نورالله نجفی‌اصفهانی
نویسنده: سیداسدالله رسا
ناشر: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
 در بخش نخست کتاب قیام نورالله نجفی بررسی شده است که در این بخش زوایای مهم افکار و اندیشه‌های سیاسی آن مرحوم تشریح شود. بخش دوم تاریخ قیام نورالله نجفی است که توسط سیداسدالله رسا در روزنامه عرفان اصفهان از 21 شهریور سال 1324 ش در 30 شماره منتشر شد. در بخش سوم اسناد و نوشته‌های پراکنده درباره‌ قیام نورالله است.

رئیس‌علی دلواری
رئیس‌علی با شروع نهضت مشروطه‌خواهی به مشروطه‌خواهان بوشهری پیوست و ارتباط نزدیکی با سیدمرتضی مجتهد اهرمی، رهبر روحانی این نهضت در بوشهر برقرار کرد. او پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، به دستور سیدمرتضی مجتهد شهر بوشهر را تصرف کرد. حاکم بوشهر بازداشت شد و اداره شهر و گمرک آن به دست رئیس‌علی افتاد که حدود ۹ ماه کنترل شهر بوشهر را در اختیار داشت. نخستین درگیری‌های او و انگلیسی‌ها در همین زمان بود و تصرف بوشهر و گمرک آن موجب این درگیری شد.

نبرد رئیس‌علی
نویسنده: بهمن پگاه‌راد
ناشر: سوره‌مهر
 این کتاب روایتی داستانی از زندگی و مبارزات رئیس‌علی دلواری است که در قالب 15 بخش بیان می‌شود؛ این بخش‌ها عبارتند از زائر حسین، سال 1393 شمسی، کومه‌های دلوار، واسموس، اتحاد بزرگ، جنگ کوه کزی، انگلیسی‌ها در اضطراب، حمله به دلوار، فکر افسر عملیاتی، دشمن در محاصره، ملوان‌ها، میهمان ماهی‌ها، بعد از پیروزی، پیک‌های مرگ، دوستان ضربه می‌زنند و توضیح اعلام و منابع. این کتاب برای بزرگسالان نوشته شده است.

رئیس‌علی دلواری
با عنوان فرعی تجاوز نظامی بریتانیا و مقاومت جنوب
نویسنده: قاسم یاحسینی
ناشر: پردیس دانش
 این کتاب در پنج فصل به بررسی مبارزه رئیس‌علی دلواری با متجاوزان انگلیسی پرداخته است. فهرست اول این کتاب «نخستین رویارویی» است که به بررسی مساله هرات، تدارک اشغال، مقاومت عمومی و... می‌پردازد. 

آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری
سید معتقد به ولایت‌فقیه بود و حکومت را از شئون فقیه عادل و جامع‌الشرایط می‌دانست و از طرفی بازگشت‌ سید عبدالحسین لاری‌ به‌ لارستان‌، مصادف‌ با به‌ توپ‌ بستن‌ مجلس‌ و آغاز دوره استبداد صغیر بود. وی در نخستین‌ واکنش‌ خود، حکومت‌ محمدعلی شاه را غیر مشروع‌ و همکاری‌ با آن را برای‌ عموم‌ مسلمین‌ حرام دانست‌ و نوشت: «واجب است تبدیل سلطنت امویه قاجاریه به دولت حقه اسلامیه.»

 زندگی و اندیشه سیاسی آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری
نویسنده: وحید کارگرجهرمی
ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
هدف اصلی این کتاب شناخت و آگاهی از زندگی و اندیشه سیاسی آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری است که کمتر مورد بحث و تأمل قرار گرفته است. در شکل‌گیری انقلاب مشروطیت ایران عوامل موثری نقش داشته‌اند که بررسی هرکدام از آنها، می‌تواند الگوی پژوهشی جدیدی در اختیار پژوهشگران قرار دهد. در این میان واکاوی نقش و سهم علما در انقلاب مشروطیت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گروه‌ها در بسیج نیروهای اجتماعی، دارای اهمیت بیشتری است. بنابراین تحقیق در زندگی و اندیشه سیاسی آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری به‌عنوان رهبر مذهبی انقلاب مشروطیت در فارس، علاوه‌بر آنکه ما را به شناخت دقیق‌تر و کامل‌تر از نهضت مشروطه رهنمون می‌سازد، اطلاعات جدیدی از شیوه‌ اجرای حکومت اسلامی و وظایف آن در اختیار خواننده می‌گذارد.

 آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری و جنبش مشروطه‌خواهی
نویسنده: محمدباقر وثوقی
ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
 پدیده‌ روشنفکری، خصوصا در عصر قاجار، با نمادها و ادبیات غیردینی ظهور کرد؛ اما مبارزات روحانیت در این دوره که از نیرومندترین و بانفوذترین اقشار اجتماعی بودند، روشنفکری را دچار تحول و تغییرات اساسی کرد که تاثیرات آن، در دهه‌های بعد، آشکارتر شد. این جریان با حضور روحانیت، به‌تدریج، با سنت و سنت دینی درآمیخت و موجب ظهور الگوی روشنفکر دینی شد. فرآیند الگوسازی، به‌طورقطع، مرهون تلاش‌های روحانیت آگاه شیعه بود که ارائه‌ ایدئولوژی انقلابی، نقش مهمی را ایفا کردند. از آنجا که مشروطه‌خواهی، به‌تنهایی، نمی‌توانست الگوی کامل کنش سیاسی در فضای دینی ایران باشد، آیت‌الله سید عبدالحسین لاری با ارائه‌ اندیشه‌ «مشروطه‌ مشروعه»، به رهیافتی متناسب با فرهنگ اصیل و بومی سرزمین اسلامی تکیه کرد.

شیخ محمد خیابانی 
 صبح ۱۸ فروردین ۱۲۹۹ در تبریز صبح آزادی و صحنه یکی از پرشکوه‌ترین قهرمانی‌های تاریخ ایران بود. بازار تعطیل شد. دانش‌آموزان مدارس به حالت راهپیمایی در ساختمان و اطراف عمارت تجدد گرد آمدند. شعارهای ضددولت وثوق‌الدوله و مزدورانش در فضای شهر طنین افکنده بود. مردم آزادی‌خواه، مسلمان و قهرمان تبریز به اشاره پیشوای خود خیابانی، به شهربانی ریخته، آزادی‌خواهان دربند را از سیاه‌چال‌ها نجات دادند. اداره شهر همه به دست آزادی‌خواهان افتاد. شیخ به مزدوران وثوق‌الدوله در تبریز اخطار کرد که هر چه زودتر شهر را ترک گویند و آنان چهارشنبه‌شب، تبریز را به قصد تهران ترک کردند. بدین‌سان در روز دوم قیام، تبریز از لوث حضور خائنان و بیگانگان مزدور پاک شد و رشته امور شهر به دست خیابانی و پیروانش افتاد و خورشید آزادی از افق آذربایجان درخشید. 

قیام شیخ‌محمد خیابانی 
نویسنده: احمد کسروی
ناشر: مرکز 
اثر حاضر یکی از منابع مهم برای بررسی و شناخت و تحلیل حوادث مشروطه و پس از آن، به‌ویژه قیام شیخ‌محمد خیابانی، به شمار می‌آید. این متن که سه سال پس از شکست قیام خیابانی و بنابه درخواست حسین کاظم‌زاده‌ایرانشهر تالیف شده در سال 1376به همراه مقدمه مفصل محمدعلی همایون‌کاتوزیان منتشر شده است. کسروی در نوشته خود ضمن معرفی شیخ محمد خیابانی که از نزدیک با او آشنا بوده مراحل گوناگون قیام او را با ارزیابی‌انگیزه‌ها و اهداف وی تشریح می‌کند. 

نهضت آزادیستان و شهید شیخ‌محمد خیابانی
نویسنده: سیدهادی خسروشاهی
نشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
آذربایجان که از کانون‌های مهم هویت شیعی ایران به حساب می‌آید در حرکت عدالت‌خواهی مشروطه، مردم و علمای آن دیار همگام و هم‌قدم با سایر نواحی ایران حضور تاثیرگذاری داشتند. در میان علمای آذربایجان شهید شیخ‌محمد خیابانی سرگذشت و تاریخ قابل‌توجهی دارد. او مبارزات خود را در صدر مشروطه شروع کرد و از تبریز به مجلس شورای ملی راه یافت.

محمدتقی‌خان‌پسیان 
«من ایران و ایرانی را نه‌فقط دوست داشته بلکه پرستش می‌کنم... مرا اگر بکشند، قطرات خونم کلمه ایران را ترسیم خواهد کرد و اگر بسوزانند، خاکسترم نام وطن را تشکیل خواهد داد. قدمی بر خلاف رضای خدا و صلاح مملکت برنداشتم... به تصدیق دوست‌ودشمن عفت و شرافت سربازی را همیشه محفوظ داشته‌ام... من نخستین فردی هستم که حساب وجوه دریافتی ایام تصدی خود را به میل و رضای خاطر خود پس داده و از بودجه مصوبه ایالتی فقط آن مقدار به خرج آوردم که استحقاقش را داشتم و برای پرداخت مستمری‌های فقرا و ضعفا لازم و واجب بود، برای اولین دفعه اعانه‌ای که برای قشون گرفته می‌شد به همان مصرف خودش رسانده؛» اینها بخشی از گفته‌های محمدتقی‌خان‌پسیان است؛ افسری ورزیده و مجرب که جان خود را در راه آرمان‌هایش گذاشت. 

کلنل محمدتقی‌خان‌پسیان
نویسنده: سیدعلی آذری
ناشر: صفی‌علیشاه
کتاب از نظر شیوه تحریر عبارات، نثر ساده‌ای دارد که عاری از روانی و لطف نیست. از بعضی خصوصیت‌های تحقیقات تاریخی و پاره‌ای مزایای شیرین و سرگرم‌کننده از نوع مطبوعات، برخوردار است. نویسنده به شرح قیام شیخ‌محمد خیابانی در تبریز پرداخته که چنین به نظر می‌رسد، هنگام تالیف این بخش از کتاب، اندیشه تالیف اثری جامع و مستقل درباره شیخ‌محمد خیابانی و قیام او در ذهن نویسنده وجود داشته است. تصویر کارت پستال کلنل به برادرزاده‌اش که به‌نوعی اشاره به قیام تبریز دارد، در صفحه 175 کتاب آورده شده است... 

کلنل محمدتقی‌خان پسیان 
نویسنده: ناصر افشارفر
نشر: موسسه فرهنگی برهان
محمدتقی‌خان‌پسیان، پس از بازگشت به تهران به درجه کلنلی (سرهنگ) رسید و در سال 1299 به فرماندهی ژاندارمری خراسان منصوب شد. کلنل‌ محمدتقی‌پسیان در سال 1300 ش در نبردی در «تپه داودلی» جعفرآباد واقع در قوچان به شهادت رسید و جنازه‌اش در کنار آرامگاه نادر در مشهد به خاک سپرده شد. در کتاب حاضر برای آشنایی نوجوانان با شخصیت‌های تاثیرگذار تاریخ، سرگذشت، قیام و چگونگی به شهادت رسیدن کلنل محمدتقی‌پسیان در قالب داستان بیان شده است.