سارا طاهری- راضیه فلاح، گروه دانش  : آبان ماه سال 1363 بود که یکی از مهم‌ترین مراکز دانشگاهی کشور برای تربیت نسل جوان، کارآمد و متخصص در شهر تهران پای به عرصه حضور گذاشت و فعالیت خود را با رشته‌های مختلف علوم انسانی، فنی و مهندسی، علوم پایه و کشاورزی با جذب 250 دانشجو آغاز کرد. واحد علوم‌وتحقیقات در مسیر رشد، چنان توسعه پیدا کرد که به‌عنوان واحد جامع مستقل، هم‌اکنون دارای 12 دانشکده و 147 مرکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی در کنار 99 گروه تخصصی است. حدود 107 هزار نفر از واحد علوم‌وتحقیقات تا امروز فارغ‌التحصیل شده‌اند که 77 هزار نفر از آنها برای تحصیلات تکمیلی بوده‌اند و 50 هزار دانشجو نیز در حال حاضر در این واحد تحصیل می‌کنند.  جمشید صباغ‌زاده، قائم‌مقام ریاست دانشگاه آزاد اسلامی در واحد علوم‌وتحقیقات است. او دارای مدرک دکتری فیزیک اتمی مولکولی با مرتبه علمی استاد تمام و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی است و سوابقی ازجمله مشاور علمی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، رئیس مرکز تحقیقات لیزر سازمان انرژی اتمی، موسس و رئیس مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران، عضو هیات‌علمی سازمان انرژی اتمی، عضو هیات‌موسس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای، سرپرست مرکز علوم و فناوری‌های پیشرفته دانشگاه آزاد و رئیس پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد را در کارنامه خود دارد. صباغ‌زاده معتقد است دانشگاه باید نیازهای جامعه را مرتفع کند؛ نیازهای جامعه در هر سال و هر دقیقه در حال تغییر است و اگر دانشگاه بر همین اساس تغییرهای لازم را در خود ایجاد نکند، از جامعه عقب خواهد ماند.  صباغ‌زاده می‌گوید ثروت را باید از جایی به غیر از شهریه دانشجو دید و روش کسب درآمد از شهریه دانشجویان شیوه اشتباهی است. به گفته صباغ‌زاده در حال حاضر 147 مرکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی در کنار 99 گروه تخصصی در واحد علوم‌وتحقیقات فعالیت دارند. همچنین آن‌طور که او گفته است 10 درصد کل درآمد این واحد در حوزه غیرشهریه بوده‌ای بوده است. مشروح گفت‌وگوی «فرهیختگان» با او را در ادامه می‌خوانید. 

  دانشگاه تغییر نکند از جامعه عقب خواهد افتاد
نسبت دانشگاه و جامعه یکی از موضوعات پرچالش برای اهالی فکر و اندیشه است. شما هم چندی پیش گفته بودید که دانشگاه را نمی‌شود به شکل سنتی اداره کرد. این جمله مشخصا معطوف به چه ساحتی از فعالیت دانشگاه است؟
دانشگاه آزاد اسلامی به علت ضرورت نیاز جامعه تاسیس شد و از زمان تاسیس همیشه برای رفع نیازهای جامعه اقدام کرده است. در اصل دانشگاه باید نیازهای جامعه را مرتفع کند و این یک واقعیت است. به‌طور طبیعی هم نیازهای جامعه در هر سال و هر دقیقه در حال تغییر است و اگر دانشگاه بر همین اساس تغییرهای لازم را در خود ایجاد نکند، از جامعه عقب خواهد ماند. این تغییرات می‌تواند برمبنای سیبلابس درس‌هایی باشد که هر سال دانشجو آنها را می‌خواند یا برمبنای محتوای علمی که به‌عنوان خوراک دانشگاه استفاده می‌شود و هم می‌تواند بر موضوعات تحقیقی تاثیر داشته‌ باشد. 

می‌توان این نگاه تحولی را به حیطه‌های دیگر نظیر مسائل اقتصادی دانشگاه تعمیم داد؟
بله، باید نگاه سنتی به دانشگاه نیز تغییر کند. دانشگاهی که محتاج به دولت است در روزگار امروز نمی‌تواند زندگی کند. امروز دانشگاه در کنار حل مساله بودن باید ما‌به‌ازای مالی خود را از انجام پژوهش به دست آورد. به بین دیگر باید دانشگاه جهت قوی‌تری به حل مساله بدهد و بداند که هر مساله‌ای که حل می‌کند، برای جامعه است و مابه ازای آن را نیز خود جامعه می‌دهد. 

شما تجربه حضور در دانشگاه‌های خارجی را در زمان تحصیل دارید و در حوزه مدیریت دانشگاهی داخل کشور نیز این سال‌ها تجربه کسب کرده‌اید. اگر بخواهید فضای دانشگاه‌های داخلی را آسیب‌شناسی کنید، چه تغییراتی برای تحول دانشگاه و آموزش عالی نیاز داریم؟
اگر خارج از مقایسه دانشگاه‌ها تنها با یک سلسله صحبت‌های عقل محور بخواهم این امر را توضیح دهم، شما به‌طور قطع ضرورت این تغییر در دانشگاه را درک خواهید کرد. اگر بخواهیم یک کار پژوهشی را در بهترین حالت ممکن انجام دهیم، نیاز به حضور یک فرد نخبه در دانشگاه بوده و دانشگاه باید به نوعی نخبه‌پروری انجام دهیم. برای نخبه‌پروری نیز باید ابتدا جذب نخبه را داشته‌باشیم. آیا می‌توان از هر نخبه‌ای شهریه‌ای بالا گرفت و از او برای انجام یک پژوهش بی‌هدف استفاده کرد؟ به‌طور قطع این اقدام محقق نمی‌شود. بنابراین برای جذب نخبه باید با پرداخت‌های مالی هزینه زندگی‌اش را تامین کرد. برای انجام این امر نیز تنها 2 راه وجود دارد. یکی درخواست مبلغ از دولت و روش دوم تامین این مبلغ از گرندها و انجام پژوهش‌های بیرون دانشگاه است. دانشگاه‌های دنیا برای تامین هزینه‌های دانشگاه به جای اتکا به نخبه، به انجام پژوهش‌های بیرونی و حل مسائل بیرونی متکی شده‌اند. با انجام این شیوه دانشگاه شکل طبیعی به خود خواهد گرفت. من مقایسه نیز نمی‌کنم و می‌گویم هر کشوری به این سمت حرکت کرد بدون قطع موفق نیز شده است. اما اگر بخواهم مقایسه کنم، کشورهایی مانند ژاپن کشورهای اروپایی و در این اواخر نیز چین که این راه رفته‌اند. به‌طور قطع موفقیت‌هایی که در کشور به دست‌آورده‌اند به همین علت بوده است. برای مثال دانشگاه‌های خوب دنیا یا آمریکا مانند هاروارد و رایس دانشگاه‌های دولتی نیستند. دانشگاه خصوصی نیز بودجه‌ای از دولت نمی‌گیرد. 

  ثروت را باید جایی به غیر از شهریه جست‌وجو کرد
بودجه مستقیم از دولت نمی‌گیرند یا به‌صورت غیرمستقیم این بودجه را می‌گیرند؟
نه، اصلا بودجه‌ای از دولت نمی‌گیرند و مبالغ دریافتی از انجام پروژه‌ها را نیز از کمپانی‌ها می‌گیرند. بنابراین ما نیز به این نتیجه خواهیم رسید که اگر بخواهیم دانشجوی خوبی جذب کنیم نباید از او پولی دریافت کنیم و در عوض به او حقوق، حق‌الزحمه و خوابگاه نیز بدهیم تا بتواند کار کند. این پول را نیز باید از صنعت تامین کرد که نیازمند این پژوهش‌ها است. ثروت را باید از جایی به غیر از شهریه دانشجو دید و دیدن ثروت از شهریه دانشجو کار بسیار اشتباه و غلطی است. این روش کسب درآمد از شهریه دانشجویان شیوه اشتباهی است. اگر شما بخواهید کلان نگاه کنید، مگر هر نخبه‌ای پولدار است و حتی در کشور خودمان مگر رتبه‌های یک تا 10 از بین افراد پولدار هستند؟ اغلب از شهرهای کوچک و روستاها می‌آیند، من چطور می‌توانم هزینه دانشگاه را نیز او بگیرم؟ او نمی‌تواند آن میزان هزینه را که تامین کند و توان انجام تحقیقات دانشگاهی را نیز داشته ‌باشد. این جمع نقیضین است. 

این آسیب در فضای آموزش عالی نیز با بودجه دولتی و پول نفت دیده می‌شود. تغییر در دانشگاه از کجا باید شروع شود؟
من سال‌ها در قسمت‌های مختلف فعالیت داشته‌ام، بنابراین تجربیات اگر همه تغییرات را از سمت مدیر بدانیم و طلب کنیم اشتباه است. برای مثال من به‌عنوان مدیر، بهترین پژوهش را از صنعت به دانشگاه می‌آورم و این افراد بهترین افرادی هستند که برای آن پژوهش هزینه کنند. اما استاد حاضر به انجام آن پروژه نیست. زمانی که می‌گوییم باید کار فرهنگی انجام شود، محدود به مسائل فرهنگی و دینی نیست و باید استادان را نیز به سمت انجام پژوهش‌های علمی ترغیب کرد. اگر همه این موارد کنار هم قرار نگیرند نمی‌توان به هدف اصلی رسید. برای مثال ماده اپتیکال‌برایتنر که برای درخشش در پودرهای شست‌وشو اضافه می‌شود، از خارج کشور وارد می‌شود. من به دفعات متولی تولید این ماده را به دانشگاه آورده‌ام تا بتوان آن را در دانشگاه تولید کرد. اما شیمیدان توجه نمی‌کند و خود را درگیر مقالات اینفکت و IF بالا می‌کند. 
درحالی‌که در دانشگاه‌های آمریکا هم اینفکت بالا مد نظر نیست. این اشتباهی است که در کشور رایج است و به مقاله بالا اکتفا شده است. در‌حالی‌که در دانشگاه‌های خوب دنیا نیز کسی به دنبال مقاله بالا نیست. در آن دانشگاه‌ها پژوهش‌هایی برای ارتقای صنعت به دانشگاه آورده می‌شود. برای مثال شرکت BMW برای ارتقای سیستم ترمز خودروهای خود به دانشگاه مراجعه می‌کند. اصل قرارداد است و مقاله فرع محسوب می‌شود. به بیان دیگر در دانشگاه‌های کشورهای دیگر اول پژوهش‌های صنعت مطرح است و از دل آن پژوهش به خودی خود مقاله درمی‌آید. این شیوه در کشور اجرا نمی‌شود و باید این شیوه و فرهنگ تغییر کند. در همه دانشگاه‌های کشور این فرهنگ وجود دارد و این را افتخار می‌دانند، درحالی‌که این در هیچ دانشگاه دنیا افتخار به حساب نمی‌آید. 

 فعالیت 4 دانشکده موضوعی در واحد علوم‌وتحقیقات
به‌نظر می‌رسد این تغییر نگاه دانشگاه آزاد اسلامی با رونمایی از سند تحول و تعالی آغاز شد؛ تحول در واحد علوم‌وتحقیقات به کجا رسیده است؟
در پاسخ به این سوال ابتدا باید مختصاتی از واحد را تشریح کنم. حدود 107 هزار نفر از واحد علوم‌وتحقیقات تا امروز فارغ‌التحصیل شده‌اند. 77 هزار نفر از آنها برای تحصیلات تکمیلی بوده‌اند و 50 هزار دانشجو نیز در حال حاضر در این واحد تحصیل می‌کنند. بسیاری از این افراد امروز جزء مدیران تاثیرگزار کشور هستند که برای این واحد یک افتخار محسوب می‌شود. بسیاری از مدیران کشور زمانی که به این واحد می‌آیند؛ بیان می‌کنند که در این واحد تحصیل کرده‌اند. در حال حاضر نیز بسیاری از بزرگان در این واحد تحصیل می‌کنند. حضور این تعداد دانشجو در این واحد را می‌توان به‌عنوان یک ثروت عظیم برای جامعه ایران باید در نظر گرفت. اگر برای آینده و بعد از فارغ‌التحصیلی این افراد برنامه‌ای نداشت نیز می‌تواند به تهدید تبدیل شود. به اندازه بضاعت دانشگاه نیز تغییراتی در این زمینه مانند دانشکده‌های موضوعی ایجاد شده است. جامعه با موضوع انجام می‌شود و با رشته نیست. با توجه به این شرایط در واحد علوم‌وتحقیقات دانشکده‌های موضوعی ایجاد شده است. از زمان حضور من در این دانشگاه چهار دانشکده موضوعی علوم همگرا، تعلیم و تربیت، هوش مصنوعی تاسیس و خودرو در حال تاسیس است. خیلی کارها را می‌توان در دانشکده موضوعی انجام داد اما من محتاط هستم و نگاه می‌کنم که در ابتدا کارها را باید چطور و چگونه انجام داد. بر همین مبنا دانشکده علوم همگرا حدود 4 هزار دانشجو و دانشکده هوش مصنوعی حدود 3 هزار دانشجو دارد. خیلی از الگوهای خارجی متاسفانه ترجمه‌ای است و این یک آفت آموزش عالی کشور است. 

آیا تاسیس دانشکده‌های موضوعی تغییر و تحول در حیطه آموزش و سایر جوانب علمی را هم با خود همراه آورده یا صرفا مباحث همان رشته‌های پیشین در قالب دانشکده موضوعی ارائه می‌شود؟ 
نکته درستی را مطرح کرده‌اید. ببینید رشته‌ای مانند علوم تربیتی یک زیر شاخه از یک دانشکده دیگر است اما زمانی که در قالب تعلیم‌و‌تربیت ارائه می‌شود بالطبع مباحث اقتصاد نیز در آن مطرح می‌شود. زمانی که می‌خواهیم تعلیم‌و‌تربیت خانواده را مطرح کنیم؛ در ارکان آن اقتصاد خانواده، ریاضی پایه نیز مطرح است. در حالی که در علوم تربیتی قبلی این مباحث مطرح نبود. برای مثال برای تربیت بچه در گذشته حضور در فضای مجازی و انواع بازی‌های ریاضی‌محور مطرح نبود اما امروز این مباحث بیان می‌شود. 

در دانشکده‌های موضوعی امروز رشته‌های جدیدی تدریس می‌شود؟
بگذارید درخصوص دانشکده هوش مصنوعی با شما سخن بگویم. زمانی که صحبت از هوش مصنوعی می‌شود؛ انسان را در نظر بگیرید. انسان با چشم خود محیط اطراف را می‌بیند. چشم چگونه می‌تواند ببیند؟ نور به جسم برخورد می‌کند و به عدسی چشم برمی‌گردد؛ پس از این برگشت و کانونه شدن به شبکیه می‌رسد و درنهایت توسط عصب‌های چشم به مغز ارسال و پردازش می‌شود. از این قسمت مشخص می‌شود که من نیاز به فیزیک نور، اپتیک، دوربین و آشکارساز دارم. یعنی چهار قسمت است که در گذشته من اصلا آنها را ندیده‌ام و از آنها بی‌خبر بوده‌ام. اما حالا که می‌خواهم کاری را انجام دهم باید پردازش داشته باشم تا آن را ببینم. این موارد است که رشته‌های مهندسی اپتیک و نور را وارد می‌کند که قبل از آن به‌صورت مجزا بوده‌اند. 

به واسطه رشته‌های جدید، گروه‌های علمی جدیدی تشکیل می‌شود؟
بله، استادان بین‌گروهی یکی از کارهایی است که من در علوم‌وتحقیقات انجام داده‌ام. به بیان دیگر در گذشته استادها جزء گروه رشته‌ای مانند ریاضی بودند و متاسفانه امروز این رشته در کشور نابود شده است. در حالی که اگر یک کشور طالب پیشرفت باشد یک رشته را به‌طور کامل از بین نمی‌برد. برای مثال رشته فیزیک را ریاضیدان‌ها رشد دادند و الگوریتم‌های بزرگ کوآنتومی را ریاضیدان‌ها می‌نویسند و آن جزء پایه‌های علم محسوب می‌شود. در دانشگاه علوم‌وتحقیقات ما آمده‌ایم این رشته را به غیر از آنکه در گروه خود قرار دارد؛ زیرمجموعه گروه هوش مصنوعی نیز تعریف کرده‌ایم. یعنی در طول ترم باید در هر دو دانشکده برابر و پایاپای فعالیت داشته باشد. برای مثال اگر در این گروه دو درس ارائه می‌دهد باید در آن گروه نیز دو درس دیگر ارائه دهد. به بیان دیگر این دو گروه به هم پیوند خورده‌اند و نمی‌توانند از زیر مسئولیت فرار کنند. به بیان ساده کار و فعالیت در بین هر دو گروه تقسیم شده است. دنیای آینده را به غیر از این نمی‌توان در نظر گرفت. حتی در علوم شناختی و مغز انسان نیز یک معجونی از همه علوم است و امروز می‌گویند در ذهن انسان سیگنال‌های الکترومغناطیس یا نوری به طرز بسیار عجیبی که به علم امروز نمی‌توان توصیف کرد جابه‌جا می‌شوند. اگر من از این امر اطلاع داشته باشم؛ کارهای بسیار موفقی را نیز می‌توانم انجام دهم. این کارها در علوم‌وتحقیقات امروز انجام شده و تکنولوژی‌های کوآنتومی را آورده‌ایم و با هوش مصنوعی ترکیب کرده‌ایم. چون در هوش مصنوعی برای پردازش سریع داده‌ها به‌طور حتم نیاز به کوآنتوم دارد. خب حالا کوآنتوم داده‌ها کجاست؟ در حوزه فیزیک قرار دارد و فیزیکدان را برای اجرا نیاز دارد. فیزیکدان کجاست؟ همه مهاجرت کرده‌اند و به خارج از کشور رفته‌اند. چون در کشور برای آینده آنها چیزی را متصور نشده‌اند و آنها بعد از فارغ‌التحصیلی بی‌کار بودند یا در بازار آزاد با شغل‌های خیلی بی‌ربط فعالیت کنند. اما امروز ما این افراد را جذب می‌کنیم و در مباحث هوش مصنوعی کار می‌کنند. 

 147 مرکز تحقیقاتی در واحد علوم‌وتحقیقات فعالیت دارند
واحد علوم‌وتحقیقات یکی از واحدهای دانشگاه آزاد است که شاید بیشترین مراکز تحقیقاتی را در خود جای داده است. در مورد مراکز تحقیقات این واحد توضیح می‌دهید که چند مرکز تحقیقات در این واحد فعالیت دارد و مهم‌ترین آنها کدام است؟
در حال حاضر 147 مرکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی در کنار 99 گروه تخصصی در واحد علوم‌وتحقیقات فعالیت دارند. آزمایشگاه‌های واحد به علت تعداد بالای دانشجویان بسیار فعال هستند. برخی از مراکز تحقیقاتی ما مانند فیزیک پلاسما و تغذیه نیز بسیار فعالیت دارند و برخی دیگر به علت سازوکارهای مالی فعال نیستند. نقایصی که در ساختار خود دانشگاه وجود دارد؛ یکی از علت‌های مهم عدم فعالیت این مراکز است. اما حوزه پژوهش علوم‌وتحقیقات قانع‌کننده است. در بسیاری از مواقع استاد به علت سادگی مکانیسم مالی، ترجیح می‌دهند؛ خودشان از بیرون یک پژوهش را بیاورند و آن را انجام دهند. این هم جزء نقایصی است که در علوم‌وتحقیقات به دنبال حل آن هستیم. خود اصل تحقیق و پژوهش از بیرون می‌تواند مرکز تحقیقات داشته باشد یا می‌تواند استاد به تنهایی آن را داشته باشد. قسمت دوم یعنی پژوهش استاد از بیرون در واحد به خوبی انجام می‌شود. لذا در برخی از مواقع در زمینه‌های هوش مصنوعی، تولید بذر یا خودرو که یک استاد می‌رود و آن را از بیرون می‌آورد و به‌صورت مستقل انجام می‌دهد اما در مرکز تحقیقات وارد نمی‌شود. 

چقدر زمینه حضور دانشجویان را در مراکز تحقیقات واحد فراهم می‌کنید؟
شرایط فراهم است. برخی را که در ذهن دارم، حتی پایان‌نامه‌های خود را نیز در مراکز تحقیقات انجام می‌دهند. برای مثال گروه فیزیک پلاسما و تغذیه پایانامه‌هایشان در مرکز تحقیقاتی انجام می‌شود. 

یک زمان بحث فراهم بودن شرایط است، یک زمان ایجاد مشوق‌ها برای تشویق به مشارکت هرچه بیشتر دانشجویان که رونق فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه را به همراه دارد. آیا این اشتیاق از سمت دانشگاه و استادان نیز ایجاد شده است؟
می‌خواهم به شما جواب درستی بدهم و کمی محتاط‌تر پاسخ می‌دهم. واحد علوم‌وتحقیقات یک واحد بزرگ با 50 هزار دانشجو است. برای مثال در رشته فلسفه مرکز تحقیقات در دانشگاه وجود ندارد که فردی در آن حاضر باشد. آنجایی که امکان گذراندن فعالیت‌ها در مرکز تحقیقات باشد به‌طور حتم انجام می‌شود. برخی مواقع نیز نیازی که انجام در مرکز تحقیقات نیست و با یک گرنت و هزینه‌ای از بیرون آن انجام می‌شود و لذا در یک محیط آزمایشگاهی می‌توان آن را انجام داد. برخی مواقع نیز پایان‌نامه‌ها ممکن است مانند فیزیک محاسبات تئوری باشند. اما آن رشته‌هایی که نیاز به حضور در مرکز تحقیقاتی را در کنار استاد دارند چه ما بخواهیم یا نخواهیم؛ به‌طور قطع این اتفاق به‌طور خودکار می‌افتد. 

یکی دیگر از بحث‌هایی که مطرح است جایگاه بالای واحد علوم‌وتحقیقات در رتبه‌بندی‌های جهانی است. امروز این دانشگاه در چه جای جایگاهی قرار دارد؟
یکی از این رتبه‌بندی‌ها مربوط به مرکز لایدن است که طبق اعلام سال 2022 این مرکز دانشگاه آزاد واحد علوم‌وتحقیقات در رتبه 10 کشوری قرار دارد. این رتبه بسیار خوبی است و خیلی از دانشگاه‌های دولتی مطرح کشور مانند دانشگاه شهید بهشتی بعد از دانشگاه قرار گرفته است. این واحد در بین دیگر واحدهای دانشگاه آزاد کشور نیز با یک فاصله زیاد در رتبه اول قرار دارد. 

 بام فناوری میزبان شرکت‌های دانش‌بنیان واحد علوم‌وتحقیقات
سال گذشته معاون وقت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه از ایجاد یک نمونه اکوسیستم فناوری ویژه دانشگاه آزاد اسلامی در واحد علوم‌و‌تحقیقات صحبت کرد. روند فعالیت‌های دانش‌بنیان و فناورانه واحد در حال حاضر چگونه است و آیا این نمونه عملیاتی شد؟
دکتر فیروزآبادی از زمانی که در دانشگاه آزاد فعالیت داشت؛ برای تبدیل این واحد به‌عنوان یک واحد بزرگ‌تر و کارآمدتر برنامه‌هایی داشت. البته با انتقال او این ایده‌ها متوقف شد. منتها در همان ایام نیز بام فناوری یا سرای نوآوری در ساختمان حبیبی افتتاح شد. حدود 120 شرکت دانش‌بنیان در این ساختمان مستقر هستند. ممکن است این تعداد به علت فعالیت معاون علم و فناوری واحد، بیشتر نیز شده باشد. اکثر این شرکت‌ها نیز در زمینه هوش مصنوعی و آی‌تی فعالیت دارند. تفاهمنامه‌های متعددی با وزارت دفاع، ستاد نانو، مدیریت نانو در واحد منعقد شده است. به بیان دیگر هسته اولیه فناوری در واحد علوم‌و‌تحقیقات تحت عنوان بام فناوری امروز شکل‌گرفته است. 

 اگر به حق و حقوق دانش پایبند نباشیم محیط فناورانه شکل نخواهد گرفت
مهم‌ترین چالش فعالیت‌های فناورانه در دانشگاه‌ها چیست؟
اگر به حق و حقوق دانش پایبند نباشیم این فضا شکل نخواهد گرفت. یک محقق کاری را انجام می‌دهد و این زمانی که وارد یک شرکت دانش‌بنیان می‌شود ممکن است توسط یک تاجر همه این حقوق محقق و دانشگاه پایمال شود. به‌عنوان مثال بعضی از قوانین را قانون بیوساوار می‌گویند. این قوانین به علت پایبندی به حقوق افراد ایجاد شده است. برای مثال ممکن است یک اختراعی در یک روز توسط 2 نفر در 2 جای مختلف در کره خاکی ساخته شود. طبق این قانون این 2 نفر در دفتر مخصوصی تاریخ این اختراع را ثبت می‌کنند و در زمان نیاز این قانون از حقوق هر دو دفاع می‌کند. خود من در خارج از کشور باید یک دفترچه آزمایشگاهی داشتم که پس و پیش آن بسته شده و هر روز باید اطلاعات آزمایشگاهی را در این دفتر می‌نوشتم. هیچ برگ دفتر نیز نباید کنده می‌شد که اگر این اتفاق می‌افتاد دفتر از نظر حقوقی بی‌اعتبار بود. زیربناهای ما درست نیست و همه نگران از بین رفتن حق خود هستند. وقتی یک شرکت در دانشگاه شکل می‌گیرد؛ باید یک مبلغی به دانشگاه پرداخت شود و زمانی که این پرداخت به دانشگاه انجام نمی‌شود این چرخه معیوب همیشه وجود دارد. بنابراین ممکن است شما چهار سال دیگر که با من مصاحبه می‌کنید باز هم این شکل نگرفته باشد. دلیل آن هم این است که ما قانون محکمی برای آن نداریم. شاید ما باید در قوه قضائیه خیلی محکم این قوانین را ثبت کنیم تا هرکسی ایده‌ای می‌دهد ما متوجه آن شویم. 

 استادان نگران از بین رفتن حقوق خود توسط سرمایه‌گذارها هستند
متوجه نشدم؛ آیا منظور شما مسائلی است که در دانشگاه ایجاد می‌شود یا حقوق مولف که در خارج از دانشگاه مطرح است؟
آیین‌نامه‌های بسیاری در کشور وجود دارد اما آنها اجرایی نمی‌شوند. حتی به‌دفعات دیده شده که شرکت‌ها چقدر حق و حقوق یکدیگر را پایمال می‌کنند. دانشگاه دوست دارد در بیشتر تحقیقات وارد شود اما استادان نگران از بین رفتن حق و حقوق خود توسط سرمایه‌گذارها هستند. برای همین امر هم ترجیح می‌دهند خارج از دانشگاه شرکت بزنند و به سرای نوآوری دانشگاه نیایند. 

یعنی چالش حقوق فناوری به معنای عام در فضای جامعه داریم؟
قوانین در کشور وجود دارد اما در اجرای قوانین مشکلاتی وجود دارد. امید است با حضور دکتر فیروز‌آبادی در معاونت فناوری ریاست‌جمهوری این قوانین سفت و سخت‌تر اجرا شود. چون زمانی که یک نفر دانش و فنی را می‌آورد؛ باید از ماندگاری آن نیز مطمئن شود. 

در حوزه مراکز رشد و واحدهای فناور آیا اقدام یا جهت‌گیری خاصی دارید؟ جهت‌گیری خاصی درخصوص رشته‌‌های واحد علوم‌و‌تحقیقات برای آینده دارید؟
مراکز رشد یک حوزه خودجوش است و جهت‌گیری‌مان به‌صورت عینی در هوش مصنوعی بوده است. درحال حاضر سرای نوآوری در رشته دامپزشکی، سرای نوآوری غذاهای فراسودمند، کشاورزی و گلخانه تاسیس شده‌اند و به آنها توجه داریم که برای سال آینده به یک بلوغ خوبی برسند. واحد علوم‌و‌تحقیقات یک واحد بزرگ و شاخصی است و در رشته‌هایی مانند ادبیات، حقوق، علوم سیاسی صاحب‌نام است. اگر بخواهم یک شاخه را به‌عنوان جهت‌گذاری نام ببرم بی‌انصافی است. اما تا آنجا که به خاطر می‌آورم؛ در هوش مصنوعی، خودرو و تکنولوژی‌های کوانتومی و هوش مصنوعی در کشاورزی جهت‌گیری داریم. 

 10 درصد کل درآمد واحد علوم‌و‌تحقیقات در حوزه غیرشهریه‌ای بوده است
آورده‌های مالی دانشگاه آزاد واحد علوم‌و‌تحقیقات از بخش غیر شهریه در سال گذشته چه میزانی بوده است؟
10 درصد کل درآمد دانشگاه در حوزه غیرشهریه بوده و 90 درصد مابقی درآمدها از بخش شهریه‌ای است. در این چند سال توانستیم 100 درصد درآمد دانشگاه که از بخش شهریه بوده را به 90 درصد برسانیم. این میزان به نسبت سال گذشته خوب بوده است در دو سال پیش درآمدهای غیرشهریه‌ای واحد بسیار کم بود. 

 سه هزار دانشجوی غیرایرانی در واحد علوم‌و‌تحقیقات حضور دارند
واحد علوم‌و‌تحقیقات در حوزه بین‌الملل چه اقداماتی انجام داده و در حال حاضر چند دانشجوی غیرایرانی دارید؟ بیشترین دانشجوی غیرایرانی این واحد از کدام کشورها هستند؟
در این واحد حدود سه هزار دانشجوی غیرایرانی حضور دارند که بیشتر این تعداد از کشور عراق هستند. 

تعامل علمی و پژوهشی بین واحدها و دانشگاه‌ها با واحد علوم‌و‌تحقیقات وجود دارد؟
بله با واحد امارات دانشگاه آزاد اسلامی که زیرمجموعه واحد علوم‌و‌تحقیقات است تعاملات تمام‌قدی نیز داریم. وزارت علوم با دولت آلمان همکاری داشت و ما نیز زیر همان چتر، تنها تعامل تشکیلاتی را بین واحد و دیگر دانشگاه‌های خارجی داریم. منتها این همکاری غیرمستقیم است. یعنی اگر استادی از کشور آلمان با استادی از واحد درصدد انجام پروژه‌ای باشند؛ به‌صورت مشترک در همه امور هزینه‌ای تا پیشبرد پروژه پیش خواهند رفت. البته به علت شرایط خاص سیاسی که در این مدت بر کشور مانند برجام حاکم بوده؛ بیش از یک یا دو مورد نبوده است. زمانی که من در پژوهشگاه مرکزی دانشگاه حضور داشتم با کشورهایی نظیر هلند و آلمان رابطه وجود داشت که مدت زمان کمی دوام آورد. برنامه در واحد وجود دارد اما به شرطی که شرایط برای این اقدامات هموار باشد. استادهایی را داریم که پژوهش‌های بین‌المللی با دیگر کشورها دارند اما به علت دشمنی‌های اتحادیه اروپا با کشور اقدام خاصی انجام نشده است. اگر هم اقدامی بوده زیر همان چتر وزارت علوم بوده که به عقیده من بسیار ضعیف است. امیدواریم با تغییراتی که در دنیا ایجاد شده با کشورهایی مانند چین و روسیه این تبادل علمی حاصل شود. 

 راه‌اندازی مرکز آموزش زبان خصوصی زیر نظر دانشکده ادبیات
آنطور که شنیدیم دانشجویان غیرایرانی نمی‌توانند از پایان‌نامه خود دفاع کنند. می‌گویند نوبت دفاع پایان‌نامه به آنها داده نمی‌شود و بسیار از این اتفاق گله‌مند هستند. ماجرا چیست؟
برخی از دانشجویان اتباع مشکلات چندوجهی دارند که بخشی از این مشکلات به خود آنها برمی‌گردد. برای مثال وقتی وارد ایران می‌شوند باید زبان فارسی را یاد بگیرند. متاسفانه دانشجویان اتباع در این امر کوتاهی می‌کنند. برای مثال امروز یکی از دانشجویان اتباع برای کاری پیش من آمد نمی‌توانست فارسی یا انگلیسی صحبت کند. مجبور شدیم مترجم زبان عربی بیاوریم. زمانی که فارسی را یاد نگیرند؛ باید استادی را انتخاب کنند که زبان عربی را بداند و این امر انتخاب را بسیار محدود می‌کند. در نتیجه اولین اشکال به دانشجویان است که دوره‌های زبان فارسی را نگذرانده‌اند یا به‌درستی آموزش ندیده‌اند. برای رفع این مشکل یک مرکز آموزش زبان خصوصی زیر نظر دانشکده ادبیات در دانشگاه تاسیس کرده‌ایم. نکته دیگر، جذب دانشجویان عراقی در رشته‌های کم‌مخاطب مانند زبان و ادبیات عرب در واحد بوده است. در مدت زمانی کمی تعداد زیادی مانند 100 نفر در این رشته‌ها آمدند که ما استاد مناسب به این اندازه را هنوز نداشتیم. مجبور شدیم جذب استاد خوب را از واحدهای دیگر برای این رشته‌ها بالا ببریم که متاسفانه به تعدادی که ما نیاز داشتیم؛ در آن واحدها نیز وجود نداشت. البته این مشکلات امروز بسیار کمتر شده و دانشگاه سر و سامان درستی گرفته است اما به نسبت زیرساخت‌های لازم ایده‌آل نیستیم. ایده‌آل زمانی رخ می‌دهد که یک واحد خارجی را الگو قرار دهیم و بگوییم خوابگاه و استاد را داریم و از لحظه جذب دانشجو تکلیف کاری مشخص است که با چه شخصی می‌خواهد کار کند. این موارد باید به تناسب اولویت در واحد علوم‌و‌تحقیقات انجام شود. دانشجوی عراقی نیز زمانی که به واحد می‌آید باید درس بخواند و تنها هدفش گرفتن یک مدرک نباشد. برای درس‌خواندن نیز باید زبان فارسی را در یک سطح خوبی آموزش ببیند. دکتر طهرانچی نیز برای دانشجویان بین‌المللی دانشگاه آزاد الزام آموزش تخصصی زبان فارسی را گذاشته‌اند تا بتوانند مقاله زبان فارسی را بخوانند. بسیاری از دانشجویان خارجی دانشگاه آزاد در رشته‌های علوم انسانی تحصیل می‌کنند؛ در نتیجه باید در جامعه حضور داشته و کنش و واکنش داشته باشند. زمانی که زبان را ندانند باید فرد دیگری برایشان پایان‌نامه بنویسد. 

مدتی پیش از تاسیس پالایشگاه کوچک تحقیقاتی صحبت کرده بودید، تاسیس این پالایشگاه به کجا رسید؟
برای تاسیس پالایشگاه با هدف آزمایشگاه بسیار مصمم بودیم. از اول نیز قرار نبود محدود به تحقیق و پژوهش شود چون در زمینه تحقیق و پژوهش دانشگاه کمبودی نداشت. هیات‌علمی دانشگاه توانایی ساخت و فعالیت یک پالایشگاه را به‌خوبی دارند. اما ما با تاسیس پالایشگاه در‌نظر داشتیم تا عرصه مناسبی برای تربیت مناسب دانشجوی نفت ایجاد شود. لذا در مرحله جذب یک تکنولوژ خوب با راندمان بالا بودیم که متخصصان ما نیز کنار او باشند. آن شخص تکنولوژ به دلایلی از کشور رفت و کارها نیمه‌ رها شد. ما همچنان مصمم هستیم تا این کار را انجام دهیم. 

مهم‌ترین تفاهمنامه‌های واحد علوم‌وتحقیقات با چه سازمان‌های دولتی یا غیردولتی منعقد شده است؟
با وزارت دفاع در حوزه معدن و به‌طور اختصاصی سیلیکان تفاهمنامه داریم و پیش می‌رود. امروز کشور در صنایع فولاد و آلومینیوم برای نظام جزء صنایع پرهزینه برق محسوب می‌شوند. کشور نیز متاسفانه به علت وجود نیروگاه فرسوده و کمبود برق توانایی تامین برق مصرفی این صنایع را ندارد. به علت آنکه سیلیکان در صنایع بسیاری که نیاز کشور است می‌تواند حضور داشته ‌باشد. یکی از این صنایع آلومینیوم و فولاد است. به این دلایل واحد وارد صنعت سیلیکان شد و کشور نیز معادن بسیار غنی آن را با خلوص بالای 99 درصد دارد. این نمونه‌تنها یک حوزه معدنی بود که به‌عنوان مثال بیان شد. از دیگر تفاهمنامه‌ها می‌توان به تفاهمنامه‌ای که با ستاد بحران منعقد شده، اشاره کرد. کشور ما بحران‌خیز است و از منظر منابع آبی محدودیت دارد. خشکسالی و ترسالی زیاد داریم؛ توانایی حفظ باران را در مناطق بارانی نداریم. بیابان‌زایی بسیار زیاد در کشور وجود دارد. ریزگردها و مشکلات تصفیه آب را داریم. اینها مواردی است که واحد علوم‌وتحقیقات می‌تواند به‌خوبی در آنها فعالیت داشته ‌باشد. یک تفاهمنامه دیگری نیز با سازمان بحران کشور منعقد شده است. در 2 سال گذشته با حدود 10 سازمان و موسسه قراردادهایی منعقد شده که در‌حال انجام کارها هستند. 

190 نفر دانشجو در اتفاقات اخیر تعلیق شدند
علوم‌وتحقیقات هم در اتفاقات اخیر خبرساز بود. وضعیت امروز دانشگاه چگونه است؟ تا چه میزان فضای گفت‌وگو در واحد جریان دارد؟
اغتشاشات تبی است که در همه کشور ایجاد شده و برای همه محرز شده که ریشه آن در خارج از کشور قرار دارد. در واحد علوم‌وتحقیقات توانستیم موفق عمل کنیم. وارد گفت‌وگو با دانشجو به‌صورت رسمی و کلاسیک نشده‌ایم. این اقدامی است که ممکن است مورد استفاده اندک قلیلی از افراد سودجو قرار گیرد. اما فضای گفت‌وگو با استادها راه افتاده است و جلسات متعددی با استادهای مختلف برگزار شده است. نظم و انضباط در واحد رعایت می‌شود. دانشگاه باید نظم داشته ‌باشد؛ برای این امر نیز حضور و غیاب‌ها را با جدیت انجام می‌دهیم. امتحان میان‌ترم به‌صورت اجباری برگزار می‌شود و دانشجو باید بداند اگر سرکلاس نرود، حتما غیبت خورده و 3 جلسه به بالا به‌طور قطع حذف خواهد شد. کمیته‌های انضباطی دانشگاه در مسیر اصلاح دانشجو عمل می‌کنند. اگر یک دانشجو اقدامی مانند آتش‌زدن پرچم انجام داده؛ به‌طور قطع پرونده آن به کمیته انضباطی برده خواهد شد. کمیته انضباطی دانشگاه هم فعال بوده است. پرونده بیش از 200 دانشجو به کمیته انضباطی رفتند و حدود 190 نفر تعلیق شدند. احکام این افراد به‌صورت بدوی صادر شده است. البته این احکام احتمالا به تجدیدنظر خواهد رفت. ممکن است درخصوص برخی از این افراد اشتباهی صورت گرفته باشد، البته عطوفت پدرانه دانشگاه نیز هست. تاکید بیشتر من بر دانشگاه منضبط است. از استادها درخواست کرده‌ام به‌صورت محدود گفت‌وگو را راه بیندازند و محیطی را شبیه خانواده بسازند. برای مثال اگر فردی مشکل معیشت دارد باید درک شود و باید بدانیم که کشور به این جوانان ارث می‌رسد. درنتیجه باید راهکار داد و راهکار را درخواست کرد. اما اگر بخواهند سیستم کشور را برهم بزنند باید برخورد کرد. به دفعات در ورودی دانشگاه کیف‌هایی را گرفته‌ایم که محتوی آنها چاقو و باتوم الکتریکی بوده که نشان از نبود فضای دانشگاهی بوده است. زمانی که این فضا حاکم شود دیگر نمی‌شود توقع گفت‌وگو داشت. اولین برخورد ما با این افراد به چشم فرزندی است و آنها را فرزندان خود می‌دانیم. پس از این امر تلاش داریم تا نظم را در دانشگاه برقرار کنیم. در‌حال‌حاضر دانشگاه به یک آرامش نسبی رسیده است و حدود 90 درصد کلاس‌ها برگزار شده است. برای مثال روز گذشته حدود 3 هزار خودرو در پارکینگ دانشگاه بود که نشان از حضور عده زیادی از دانشجویان در دانشگاه بود. من راضی هستم و اگر این شرایط حاکم شود، مباحث گفت‌وگو‌محور با دانشجویان راه خواهد افتاد. خودم از نسل انقلاب هستم و به گفت‌وگو اعتقاد دارم. چند باری در کلاس‌های درس دانشجویان دوره کارشناسی حاضر شدم. از دانشجویان کلاس‌ها که به‌عنوان نسل Z از آنها یاد می‌شود حتی یک کلمه بی‌احترامی و بی‌ادبی ندیده‌ام. 

آیا در این ایام مورد خاص و عجیبی که خارج از فضای دانشگاهی باشد در محیط دانشگاه وجود داشته است؟
دوست ندارم موردی را بگویم که به دانشجوی خودم اتهامی را وارد کنم. اما روز اول شلوغی‌های دانشگاه عده‌ای بیرونی بودند. واحد علوم‌وتحقیقات یک واحد بسیار بزرگی است و هر فردی در هر جایی می‌تواند خودش را به‌عنوان دانشجو معرفی کند. چون این افراد از بین دانشجویان نبوده‌اند نه اجازه ورود به پرونده این افراد را داشته‌ایم نه میلی برای ورود به این پرونده‌ها وجود داشته است. در داخل دانشگاه دانشجویانی بودند که با اتفاقات پیرامونی تهییج شده‌اند، اما بعد از رفتن به کمیته انضباطی مشخص شده که آنها ذات فعلی انجام کارهای خرابکارانه را نداشته‌اند. من از این امر بسیار خوشحالم و برای این افراد نیز دعا می‌کنم تا مشکلی برای این افراد پیش نیاید و دوباره به خانواده دانشگاه برگردند. 

تله‌کابین واحد علوم‌وتحقیقات به‌زودی راه‌اندازی می‌شود
وضعیت مسائل صنفی دانشجویان را چطور ارزیابی می‌کنید؟ در حوزه‌های صنفی دانشجویی چه اتفاقات خاص یا ویژه‌ای در پیش داریم؟
تله‌کابین دانشگاه به امید خدا به‌زودی راه‌اندازی خواهد شد. تعامل خوبی نیز با شرکت ایران‌خودرو و دانشگاه ایجاد شده است. مشکلی که در راه‌اندازی این وسیله حمل‌ونقل بوده از سوی اروپایی‌ها بوده است. شرکت اروپایی مقابل به تعهدات خود عمل نکرده است. درخصوص تحریم‌های کشور بسیاری از کشورهای اروپایی همکاری خود را با دانشگاه قطع کرده‌اند. برای مثال ما به‌دنبال تکنولوژی بودیم اما طرف مقابل به تعهدات خود پایبند نبوده است. سعی داریم کلاس‌ها را در ابتدای دانشگاه برگزار کنیم که دیگر نیازی به رفتن دانشجویان به قسمت‌های بالایی و مرتفع واحد نباشد. فضای پارکینگ دانشگاه را افزایش داده‌ایم و دانشجویان بسیاری می‌توانند خودروهای خود را به داخل دانشگاه بیاورند. سلف اما شرایط پیچیده‌ای دارد؛ سلف واحد طی قراردادی به پیمانکار داده شده اما به‌علت اعتراضات دانشجویی هنوز تعطیل است و دانشگاه در این خصوص زیان می‌دهد. در برخی واحدها دانشجویان باعث برهم زدن سلف دانشگاه شده‌اند، بنابراین با توجه به جو آرام واحد علوم‌وتحقیقات نمی‌خواهیم فضایی را برای برهم زدن این آرامش ایجاد کنیم. امید داریم در زمانی نزدیک با احتیاط این فضا را نیز باز کنیم. به‌دنبال یک دانشگاه منضبط هستیم تا همه در آنجا درس بخوانند و هر کاری را که برای بهبود این شرایط باشد مانند سلف انجام می‌دهم. اما اگر بدانم که در این فضا احتمال برخی مشکلات است؛ پس با احتیاط بیشتری وارد آن می‌شوم. شرایط فعلی مواردی را به ما اجبار کرده است. در اتاق من روی دانشجویان باز است و هر دانشجویی که فکر می‌کند پیشنهاد خوبی دارند می‌توانند به این فضا بیایند و نظرات خود را بگویند، حتی کانون‌های دانشجویی می‌توانند نظرات خود را ارائه دهند.

پرونده حادثه تلخ علوم‌و‌تحقیقات فیصله پیدا کرد؟
بله، پرونده آن حادثه فیصله پیدا کرده و در دادگاه شکایتی وجود ندارد. افرادی که در حادثه آسیب‌دیده بودند دانشگاه بعضا تا چند میلیارد نیز هزینه کرد، حتی هنوز هم درحال هزینه هستیم و دانشگاه تمام‌قد پای‌کار آمده است.

از هر ایده‌ای برای پویایی دانشگاه استقبال می‌کنم
خبر یا اتفاق مهمی را تا انتهای سال از واحد علوم‌وتحقیقات می‌شنویم؟
هفته پژوهش را در پیش داریم و این هفته را با جدیت دنبال می‌کنیم. در سال گذشته تالار دیدار ایده‌ها را راه انداختیم و همه دانشجویان در آن شرکت داشتند. این تالار فضایی بین سمینار دارد. در سمینارها روابط سخت است اما در تالار دیدار ایده‌ها یک فضای صمیمی بین افراد حاکم است. جشنواره‌های غذا در واحد راه‌اندازی شده است. در واحد از هر ایده و کاری نو برای پویایی و شادابی دانشجو و دانشگاه استفاده می‌کنم. ممکن است دانشجو مرا در راهروی دانشگاه ببیند و ایده‌ای داشته باشد. به‌سرعت فضایی را در اختیارش قرار می‌دهیم تا فعالیت خود را آغاز کند. یک شرکت به دانشگاه گفت که حدود 400 نیرو را برای شعب مختلف خود می‌خواهد. درمقابل ساختمان حبیبی برایشان تابلوی استخدام گذاشتیم و دانشجو را برای شرکت در این مجموعه آشنا کردیم. به‌شرط همکاری خود دانشجویان، دانشگاه در بازی را برای ورود شرکت‌ها به واحد علوم‌وتحقیقات در نظر گرفته است.

در حوزه تفاهمنامه‌ها چه اتفاقی افتاده یا در آینده نزدیک خواهد افتاد؟
برای آموزش‌های کوتاه‌مدت تفاهمنامه زیاد داریم و حتی این تعداد را نیز بالاتر خواهیم برد. این اقدامات برای دانشجویان زمانی که در زمینه ارز دیجیتال درحال مهارت‌آموزی هستند می‌تواند کلاس‌های مهارت‌آموزی را برگزار کند. به بیان دیگر کلاس توسط خود دانشجویان برگزار خواهد شد و هزینه و دریافت مبلغ کلاس‌ها نیز برای خود دانشجویان است. واحد تنها بر عملکرد این افراد نظارت خواهد کرد.

سخن پایانی شما را می‌شنویم.
دانشجو باید به آینده کشور امیدوار باشد. علوم‌وتحقیقات واحدی است که در ریل خوبی قرار گرفته است. همین دانشکده‌های میان‌رشته‌ای گشایش خوبی را برای دانشجویان قرار خواهند داد. اگر کارخانه‌ای در سطح کشور نیرویی را بخواهد جذب کند حتما کارخانه‌های متقاضی در واحد یک میز برای این استخدام خواهند داشت یا اگر پژوهش خاصی را مدنظر داشت در تالار دیدار ایده‌ها آن را با استاد مربوط مطرح کند.