میثم اکبری، خبرنگار:طی سالیان اخیر به‌واسطه تحولات اقتصاد کلان، نرخ تورم بالا و تحریم ‏های ظالمانه علیه ملت ایران، قدرت خرید خانوارها خصوصا سه دهک‏ اول جامعه دچار آسیب شده است. این موضوع تا بدانجا پیش ‏رفته که برای مثال در موضوع مسکن، 36 درصد از درآمد یک خانوار شهری به هزینه‏ های اجاره و فراهم آوردن ودیعه مسکن اختصاص می‏یابد. مطابق با داده‌ های منتشره مرکز آمار این رقم در سال 1400 در کل کشور به‌طور متوسط ماهیانه حدود 2 میلیون و 750 هزار تومان بوده البته این هزینه در استان‏های تهران و البرز به‏مراتب بیشتر است (متوسط هزینه ماهانه مسکن در تهران به 5.5 میلیون تومان می‏رسد.) از طرفی وضعیت دهک اول درآمدی که نمایانگر پایین‌ترین سطح رفاه جامعه است نشان می‌دهد بیش از 55 درصد از خانوارهای این دهک، بدون فرد شاغل هستند که اثر خود را در مواردی همچون کمبود سرانه مصرف مواد غذایی لازم برای رشد خصوصا کودکان و نوجوانان نمایان می‌سازد. اختلاف 60درصدی مصرف این دهک در گوشت و 50درصدی هزینه شیر و فرآورده‌های آن به نسبت متوسط کشوری حاکی از این اختلاف است. 

46 درصد از خانوارها خودروی شخصی ندارند
بررسی خانوارهای شهری نشان می‏دهد 53.9درصد از جمعیت کشور دسترسی به خودروی شخصی دارند. در میان دهک اول درآمدی، به‏عنوان دهکی که دارای کمترین درآمد است تنها 13 درصد از خانوارهای این دهک صاحب خودروی شخصی هستند. واضح است که با افزایش درآمد هر دهک، نرخ خانوارهای دارای خودروی شخصی افزایش می‌یابد به‌طوری‌که در دهک نهم و دهم به‏عنوان دو دهک ثروتمندتر از سایرین این مقدار به ‏ترتیب به 74 و 85 درصد می‏رسد. از طرف دیگر بررسی توزیع خانوارهای ساکن در استان‏های مختلف کشور که صاحب خودروی شخصی هستند نشان می‏دهد استان‌های یزد، کرمان و خراسان‌جنوبی به ‏ترتیب 68.6درصد، 66.7درصد و 65 درصد دارای بالاترین میزان دارندگان خودروی شخصی هستند. در سویی دیگر استان‏های اردبیل، گیلان و لرستان با 37.5، 38.4 و 39.4 درصد دارای کمترین سهم خودروی شخصی در میان خانوارهای ساکن در آن استان هستند. 

55درصد از دهک اول بدون فرد شاغل 
نگاهی به درصد خانوارهای شهری برحسب تعداد افراد شاغل در هر یک از دهک‏های ده‏گانه نشان می‏دهد به‏طور متوسط 30.1 درصد خانوارهای ده دهک بدون فرد شاغل است که این مقدار در دهک اول (کم‌درآمدترین دهک) بالغ بر 55درصد است. این درصد بالا که به‏نوعی می‌تواند نشان‏دهنده خانواده‏هایی باشد که افراد شاغل آنها ازکارافتاده‏اند یا فرد شاغل خود را که عمدتا سرپرست خانوار نیز بوده از دست داده‏اند حاکی از کمین رخدادها و حوادث ناگواری درخصوص این خانواده‏ها دارد که نیاز به برنامه‏ریزی مسئولان برای قرار گرفتن تمام این گروه آسیب‌پذیر در ذیل چتر برنامه‏های حمایتی را بیش از پیش نشان می‏دهد. زنان سرپرست خانوار یا خودسرپرست، سالمندان و گروه‌های آسیب‌پذیر عمدتا در این دهک قرار دارند. طی سه سال گذشته و با بیماری کرونا نیز بسیاری از این خانواده‏ها ممکن است به‏تازگی فرد شاغل خود را از دست داده باشند نیز بر متزلزل شدن بیش از پیش اقتصاد این خانواده‏ها تاثیر گذاشته است. درصد خانواده‏های بدون شاغل در دهک‏های بعدی نیز با حرکت به سمت توانایی مالی کاهش یافته است اما به صفر نمی‌رسد. مثلا در دهک دهم همچنان بیش از 20درصد خانوارها فاقد فرد شاغل هستند. البته این نرخ بالا می‏تواند به دلایلی نظیر سپرده‏گذاری در بانک‌ها و گذران زندگی از سود دریافتی، زنان و مردان با سن بالا و در دوره بازنشستگی یا فعالیت‌های اقتصادی گزارش‌نشده نظیر خریدوفروش ملک و... مربوط باشد. 

74درصد مناصب عالی در اختیار سه دهک ثروتمند 
در میان نوع گروه شغلی سرپرستان خانوار، بررسی‏های «فرهیختگان» نشان می‏دهد 1.7درصد از سرپرستان خانوارهای کل کشور دارای مناصبی نظیر قانونگذاری و مقامات عالی‌رتبه و مدیران هستند. اما سهم دهک‏های اول 0.3درصد، دهک دوم 0.5درصد و دهک سوم 0.8درصد است. اما از طرفی دیگر بیش از 74درصد از قانونگذاران، مقامات عالی‌رتبه و مدیران کشور در سه دهک ثروتمند درآمدی قرار دارند و نشان‏دهنده شکاف و فاصله عمیق میان مسئولان عالی‏رتبه و دهک‏های درآمدی پایین جامعه دارد. 
کارگران ساده نیز یکی از انواع مشاغل سرپرستان خانوار هستند که 10.3 از سرپرستان خانواده در این گروه قرار دارند. توزیع دهک درآمدی این قشر نیز به این صورت است که 67درصد از شاغلین این حوزه در چهار دهک پایین درآمدی قرار دارند و دهک اول و دوم به‏تنهایی بیش از 36 درصد این افراد را شامل می‏شود. 
حدود 2.3 درصد از سرپرستان خانوار نیز در گروه کارمندان اداری و دفتری قرار دارند که این گروه در دهک‏های هفتم و نهم و هر کدام با 16 و 17درصد بیشترین حضور را دارند. از طرفی 0.2درصد از کارمندان اداری و دفتری در دهک اول و نزدیک به 15 درصد در چهار دهک پایین درآمدی قرار داشته و در سمت دیگر 58درصد نیز در چهار دهک ثروتمند حضور دارند.

مصرف گوشت دهک اول 60 درصد کمتر از میانگین کشوری 
دسترسی کافی به مواد غذایی و پروتئین‏های موردنیاز جز حداقلی‏ترین لوازمی است که جهت جلوگیری از سوءتغذیه و حفظ رشد افراد خانواده خصوصا کودکان و نوجوانان در دسترس آنان باشد. بررسی داده‏های منتشره مرکز آمار ایران از متوسط هزینه خوراکی و دخانی سالانه یک خانوار شهری نشان می‏دهد متوسط مصرف گوشت (اعم از گوشت دام، پرندگان و حیوانات دریایی) در کل کشور به‌صورت سالانه در سال 1400 برابر 5 میلیون و 168 هزار تومان است. این مقدار در دهک اول درآمدی 2 میلیون و 27 هزار تومان است که 39درصد میانگین کشوری را شامل می‏شود. از طرفی آمار دهک‏های بعدی نیز نشان می‏دهد از دهک ششم به بعد یعنی تنها دهک‏های هفتم تا دهم مقدار مصرف بیش از میانگین کشوری دارند، به‌طوری که سهم مصرف گوشت در دهک نهم 7 میلیون و 160 هزار تومان بوده که در دهک دهم به 9 میلیون و 600 هزار تومان می‏رسد. 
اما مصرف مواد دخانی نیز به‏عنوان یکی از سرفصل‏های هزینه‏ای خانوار نشان می‏دهد هزینه سالانه یک خانوار در گروه دخانی 467 هزار تومان بوده که هزینه آن در دهک اول و دوم با 345 و 378 هزار تومان زیر میانگین کشوری قرار دارد اما از دهک سوم، به بیش از میانگین کشوری می‏رسد و این مقدار در دهک‏های نهم و دهم برابر 523 و 735 هزار تومان است. 

سهم اندک تفریح و خدمات فرهنگی در سبد خانوار‌ها
در میان کل استان‏های کشور، سهم هزینه تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی به‌طور متوسط یک میلیون و 800 هزار تومان است که زنجان، سیستان‌وبلوچستان و کهگیلویه‌وبویراحمد با سهم 2 میلیون و 600 هزار تومانی، سه استان با بیشترین مصرف برای خدمات تفریحی و فرهنگی هستند. در سویی دیگر نیز سهم این ردیف خدمات در استان‏های قزوین، کرمانشاه، خراسان‌شمالی، اردبیل، کرمان و سمنان کمتر از یک میلیون تومان است. 

تهرانی‌ها در صدر هزینه ‌های مسکن و درمان
هزینه مسکن طی سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از هزینه‌های چالشی و سنگین خانوارها تبدیل شده به‌طوری که تا 34درصد از درآمد ماهیانه یک خانوار را می‌بلعد. متوسط هزینه سالیانه مسکن در کل کشور به 33 میلیون تومان می‌رسد که تهران، البرز و فارس هر یک با 66، 41 و 34 میلیون تومان در صدر استان‌های با هزینه مسکن بالا و بالاتر از متوسط کشوری قرار دارند. در استان‌ کرمان با 13، خراسان‌جنوبی 14 و کهگیلویه‌وبویراحمد با 15 میلیون تومان کمترین سهم هزینه مسکن را در سبد هزینه‌ای خانوار دارند. 
هزینه‌ های بهداشت و درمان نیز از آنجا که به‏نوعی نشان‏دهنده وضعیت شاخص‏های سلامتی و هزینه‏ های اعمالی به بودجه خانوار در درجه نخست و به بودجه دولت در مرحله بعد است نشان می‏دهد استان‏های تهران و البرز با میانگین سالانه 13 و 12 میلیون تومانی در رده‌های اول و دوم قرار دارند. میانگین کشوری هزینه بهداشت و درمان نیز در کل کشور 9 میلیون تومان است و استان‏های خراسان‌شمالی، ایلام و کرمان با سهم 3، 4 و 5 میلیون تومانی این نوع هزینه در رده‌های آخر هستند. 
سهم پرداختی خانوارها برای مراسمات و مناسبت‏های مذهبی نیز در سبد هزینه‏ای سالانه خانوار کشور به‌طور متوسط به 238 هزار تومان می‏رسد که استان‌های سیستان‌وبلوچستان، مرکزی و بوشهر با 653، 517 و 428 هزار تومان در رده‌های نخست این موضوع قرار دارند. 

از رتبه‌اولی‌های مصرف دخانیات تا گوشت 
در بررسی هزینه ‏های خانوار کشور در حوزه دخانی آمار نشان می‏دهد متوسط مصرف سالیانه آن در مناطق شهری کل کشور حدود 467 هزار تومان بوده که بیشترین مقدار مربوط به استان‌های همدان و کردستان با 770 هزار تومان و 706 هزار تومان است. نکته جالب توجه در رابطه با رتبه اول شدن استان همدان در کل کشور آن است که چندی پیش نامه‏ای از طرف زنان یکی از روستاهای همدان منتشر شده بود که طی آن از مردان روستا به‌علت درگیری با اعتیاد به فرماندار شهر شکایت کرده بودند. فرماندار همدان درخصوص این موضوع گفته است: «معضلات بزرگی در این جامعه داریم، چندی پیش تمامی بانوان یک روستا طوماری علیه شوهران‌شان امضا و برای من ارسال کردند و در آن نامه از شوهران، فرزندان و دامادهایشان به دلیل درگیری آنها به اعتیاد شکایت داشتند.» وی اصلی‌ترین دلیل ازدیاد اعتیاد در این مناطق را معضلات فرهنگی خواند و افزود: «برای مثال عروسی‌هایی که در بیشتر روستاها گرفته می‌شود، اکثرا با مصرف مواد مخدر همراه بوده، به‌طوری‌که به یک رسم تبدیل شده است، مساله دیگر نبود اماکن تفریحی و همچنین عدم اشتغال اهالی است که باعث کشیده شدن افراد به سمت مواد مخدر می‌شود.» 
همچنین متوسط آمار مصرف مواد غذایی و خصوصا گوشت در استان‌های کشور نشان می‏دهد که متوسط کل کشور در این خصوص 5.2 میلیون تومان است که استان‌های بوشهر، چهار محال و بختیاری، خوزستان و ایلام با مقدار عددی 7.4، 6.8، 6.7 و 6.6میلیون تومان در صدر هزینه ‌های مصرف شده برای گوشت بوده و خراسان شمالی، سمنان، کرمان و گیلان با 2.7، 3.1، 3.4 و 3.8 میلیون تومان کمترین هزینه مصرف سالانه گوشت در بین خانوارهای شهری را دارند.