سارا طاهری، خبرنگار:شهریورماه امسال بود که بودجه سال مالی 1402-1401 دانشگاه آزاد در جلسه هیاتامنای مرکزی تصویب شد تا روند حرکتی واحدهای دانشگاه آزاد در حوزه مالی تعیین تکلیف شود. مراحل مختلف مربوط به بودجه توسط دفتر «برنامهوبودجه دانشگاه آزاد اسلامی» پیگیری و دنبال میشود. مجموعهای چابک، پویا و منسجم که مسئولیت تنظیم نظام رشد و توسعه دانشگاه را با تدوین بودجههای برنامهمحور سنواتی و همچنین برنامههای میانمدت و بلندمدت برعهده دارد. در دوره جدید مدیریتی دانشگاه، آغاز سال مالی دانشگاه بهجای سال شمسی برمبنای زمانبندی سال تحصیلی یعنی از ابتدای مهر تا پایان سال تحصیلی در شهریورماه پیشبینی و اجرا میشود. آنطور که مدیرکل برنامهوبودجه دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته مهمترین ویژگی بودجه امسال انطباق آن با سند تحول و تعالی دانشگاه است. در گفتوگو با محسن امینیخوزانی، مدیرکل برنامهوبودجه دانشگاه آزاد اسلامی روند چگونگی برنامهریزی و البته جزئیات بودجه سال جاری دانشگاه را جویا شدهایم. او میگوید امسال فرآیند بودجهریزی و مبحث بودجهریزی دانشگاه، با سه رویکرد اصلی آغاز شد؛ رویکرد اول هدفگذاری است در برنامه توسعه مبتنیبر سند تحول و تعالی دانشگاه انجامشده بود، رویکرد دوم پویایی در ساختار و رویکرد سوم نظارتپذیری بر فرآیند اجرای بودجه است. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
برنامهریزی و نگارش بودجه در فضای دانشگاه آزاد با توجه به وسعت و تنوع مجموعهها فرآیند زمانبر و ویژهای است. از نحوه نگارش بودجه سال کاری جدید دانشگاه آغاز کنیم. امسال چه رویکردهایی موردتوجه شما و مجموعه مالی دانشگاه قرار داشت؟
امسال فرآیند بودجهریزی و مبحث بودجهریزی دانشگاه، با سه رویکرد اصلی آغاز شد. به عبارت بهتر تفاوت بودجهریزی امسال با سال گذشته در همین سه رویکرد بود؛ رویکرد اول هدفگذاریهایی بود که در برنامه توسعه مبتنیبر سند تحول و تعالی دانشگاه انجام شده بود. برای ما مهم بود تا هدفگذاریهای این برنامه در بودجه امسال نیز پیگیری شود و چهارچوبها و اقداماتی که در برنامه دیدهشده در بودجه سنواتی پیادهسازی شود. رویکرد دوم پویایی در ساختار است؛ بودجهریزی دانشگاه نسبت به سایر فرآیندهای بودجهریزی در ارگانها و بخشهای مختلف سطح کشور تفاوت دارد و ما با نگاه ویژه رئیس محترم دانشگاه هرسال تلاش کردهایم مراحل تکمیلی و یک نوع بلوغ بودجهای داشته باشیم. هرسال در ساختار بودجه یک اتفاق جدیدی رخ داده است تا شاهد ساختاری ثابت در سنوات مختلف نباشیم. بهعبارتی تلاش شده درصد زیادی از ساختار قبلی حفظ شود و متناسب با شرایط جدید دانشگاه ماموریتها و چهارچوبهایی که برای حرکت دانشگاه در سال پیشرو مدنظر است از طریق بودجه پیادهسازی شود. بنابراین این موضوع رویکرد دوم بودجهریزی امسال بود. رویکرد سوم که امسال بهصورت جدی دنبال شد نظارتپذیری بر فرآیند اجرای بودجه است تا صرفا شاهد تصویب بودجه خوب نباشیم، بلکه بتوانیم قبل، حین و پس از اجرا نیز مراحل نظارت و کنترل را بهصورت کامل داشته باشیم.
روند تخصیص بودجه استانها قابل رصد و نظارت شد
رویکرد سوم نیازمند یک بستر و سامانه است؛ اتفاقی که سال گذشته نیز از آن خبر داده و گفتید سامانه محور شدن بودجه در دانشگاه دنبال میشود. این سامانه الان در چه وضعیتی قرار دارد؟
خوشبختانه تلاش برای راهاندازی سامانه بودجه از سهسال قبل آغاز شده و امسال به بلوغ خوبی رسیده است. بیش از 98 درصد فرآیند بودجهریزی در داخل سامانه انجامشده و قابلمشاهده است. درحالحاضر تمام جداول و موارد بودجهای در سامانه بودجه بهصورت یکپارچه وجود دارد و میتوان با مراجعه به آن با کلیک روی هر لینک، تمام واحدهایی را که در آن ردیف بودجهای درگیر هستند، ببینید که این خود یک گام روبهجلو است. این زیرساخت مقدمهای بر نظارت حین اجراست و الان میتوانیم فرآیند تخصیص و تامین اعتبار را بهشکل سامانهای و یکپارچه اجرایی کنیم. درحالحاضر بودجههای مختلف از واحدها تا استان و خود دانشگاه در آن سامانه قابل رصد بوده و در روند تخصیص بودجهای، جریانی موثر خواهد بود. بنابراین سه رویکردی که در فرآیند بودجهریزی امسال موردتوجه قرار گرفت در ابتدا هدفگذاری برنامهای بود که در بودجه پیگیری کرده و بودجه را بهعنوان یک برنامه عملیاتی یکساله در نظر گرفتهایم، یعنی برای ما مهم بود که یکسری از اهداف برنامه در داخل بودجه نیز دیده شود. دومین رویکرد پویایی در ساختار بود که متناسب با نیازها، جداول جدید و مباحث و رویکرد جدید در بودجه نیز دیده شود و افکار و حرفهایی که در برنامه عنوانشده به شکل اعداد و ارقام نیز قابلرصد باشد تا براساس جداول آنها را پیگیری کنیم. سومین رویکرد نیز نظارت حین اجرا بود که این رویکرد از طریق سامانه بیس شدن بودجه دنبال شد و ریاست محترم دانشگاه و معاونت محترم توسعه و مدیریت منابع از این سه رویکرد حمایت کردند.
بازه زمانی بودجهریزی سالانه چگونه تبیین میشود؟
فرآیند بودجهریزی حتی در دولت نیز از زمانی که بخشنامه بودجه در سازمان برنامه آماده میشود از حدود شهریور و مهرماه است. طبق قانون در بودجه دولت نیز لایحه بودجه باید پانزدهم آذرماه به مجلس ارائه شود یعنی سهماه و نیم قبل از پایان سال. مجلس نیز مکلف است اواخر بهمن لایحه بودجه را تصویب کند تا در اسفندماه ابلاغ شود که فرآیندی چندماهه است. در دانشگاه هم از اوایل تیرماه آغاز شد و حدود سهماه درگیر بودجه بودیم.
برنامه زمانی و وضعیت بودجهریزی امسال به چه صورت بود؟ فرآیند برنامهریزی بودجه در چندماه صورت میپذیرد؟
زیرساختهای فرآیند بودجهریزی دانشگاه ازنظر ستادی یعنی بحثهای نرمافزاری، جداول موردنیاز و یک سری جلسات همفکری و... اواخر سال گذشته و اوایل سال جدید شمسی آغاز شد اما بخشنامه اصلی بودجه بعد از جلسات هیاترئیسه و شورای معاونان، هجدهم تیرماه با امضای رئیس محترم دانشگاه آزاد اسلامی به استانها و واحدهای دانشگاه ابلاغ شد. یک فرآیند زمانبندی بودجهریزی مشخصشده بود و در مرحله اول، واحدها حدود یکهفته فرصت داشتند که مراحل بودجهریزی خود را آغاز کنند. پس از آن نیز زمان چندروزه در استانها برای تلفیق اولیه استانی نیاز بود. خوشبختانه در رویکرد بخشنامه امسال پیشنهاد تشکیل هستههای فکری بودجهریزی هدفمند در سطح استانها را ارائه دادیم.
هستههای فکری با چه هدفی و متشکل از چه نفراتی تشکیل میشوند؟
روسای استانها و معاونان توسعه در استانها میتوانستند چند فرد خبره و متخصص در امور مالی و بودجهای را انتخاب کرده و یکهسته فکری به نام بودجهریزی هدفمند تشکیل داده و درخصوص مبحث موردنظر و بسته کاری پایداری اقتصادی دانشگاه بحث و ارائه راهکار کنند. درنهایت براساس آن مباحث هم بودجهریزی انجامشده و فرآیندهای آمایشی و ظرفیتهای منطقهای در آن درنظر گرفته میشود و هم اهداف برنامه تحول دانشگاه محقق میشود. این قدم اول در فرآیند بودجهریزی دانشگاه بود که در بخشنامه نیز آمد و به پیوست فرآیند اجرایی بودجهریزی هدفمند و هستههای فکری تعریف شده بود.
بودجه امسال دانشگاه چگونه جمعبندی شد و به تصویب هیاتامنا رسید؟
بعد از آنکه استانها جمعبندی اولیه را انجام دادند بیستوپنجم تیرماه جلسهای با حضور دکتر طهرانچی و معاونان دانشگاه برگزار شد که دو استان بهصورت حضوری و بقیه استانها بهصورت مجازی در این جلسه حضور داشتند. در این جلسه بودجه دو استان (کردستان و زنجان) در دو نوبت توسط ریاست محترم دانشگاه مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت و بعد از توصیههای کلی و راهبردهایی که ریاست دانشگاه برای سال آینده ترسیم کردند اصلاحات اولیه انجام و برنامهریزی برای تشکیل هیاتامناهای استانی انجام گرفت. هیاتامناهای استانی در تاریخهای تعیینشده برگزار شد و تا آخر مرداد که سال مالی دانشگاه بود، اکثر هیاتامناهای استانی برگزار و هیات امنای مرکزی هم دوازدهم شهریورماه تشکیل و بودجه تلفیقی در این فاصله نیز انجام شد که با احکام و سیاستها در هیات امنای مرکزی موردبحث و بررسی قرار گرفت و به تصویب رسید.
بخشی از درآمد آموزشمحور دانشگاه باید از طریق توسعه رشتههای مهارتی تامین شود از تفاوت بودجه دوره قبل با سال پیش رو صحبت کنید. فکر میکنید بودجه امسال چه تفاوتی با گذشته دارد؟
در بخش بودجهای سال مالی 1402-1401 که از اول شهریوماه آغاز شده و تا 31 مردادماه سال آینده ادامه دارد با سه رویکردی که ابتدای سخنانم به آن اشاره کردم پایهریزی و هدفگذاری در برنامه برای ما مهم بود، مثلا در بحث شهریه فقط به نرخ اکتفا نکردیم و امسال به پویایی در ساختار و ترکیب دانشجویان نیز توجه شد. جدول جدیدی از ترکیب شهریه ارائه شد که اگر بخواهیم شهریه کل دانشگاه را با یک روند منطقی جلو ببریم شامل چه بخشهایی است؟ یک بخش شامل دانشجویان قبل از ورودی 1400 و بخشی نیز ورودی جدید سال 1401 هستند که براساس رشتههای موجود است. یک بخش برای توسعه رشتههای موردنیاز فعلی جامعه مانند رشتههای مهارتی و آمایشی، بینرشتهای است که در سند به آن اشاره شده است. ما روی این رشتهها هدفگذاری و اعلام کردیم امسال باید درصدی از درآمدهای شهریهای از طریق توسعه رشتههای مهارتی باشد. امروز شاید فارغالتحصیلان رشته مهندسی برق در کشور زیاد باشند اما هنوز نیازمند یک تکنسین مهارتی برق آسانسور هستیم که بهصورت کاربردی برق آسانسور را بداند. بنابراین امروز مهارت مهم است و خوشبختانه دانشگاه به این رویکرد توجه کرده است. بخشی نیز درخصوص توسعه رشتههای آمایشی است که این رشتهها باید با توجه به نیازهای منطقهای و براساس سیاستهای سند تحول افزایش پیدا کند.
هدفگذاری حضور 50 هزار دانشجو در طرح پویش
همچنین یک طرح پویش اشتغال داریم که مبدع آن دانشگاه آزاد است و امسال یکی از دانشگاههای دولتی نیز از آن الگوبرداری کرده است. طرح پویش اشتغال قراردادی بین صنعت و جامعه با دانشگاه و دانشجو است. در این طرح دانشجو همزمان با تحصیل ساعاتی را در صنعت فعالیت میکند و بخشی یا کل شهریه او توسط صنعت تامین میشود. دانشگاه بهجد روی این طرح سرمایهگذاری کرده و در سند تحول و تعالی دانشگاه، هدفمان حدود 50 هزار دانشجو برای طرح اشتغال است که در بودجه امسال آن را پیگیری کرده و استانها مکلف شدند این طرح را پیگیری کنند. این 50 هزار دانشجو کمتر از 5 درصد دانشجویان را شامل میشود که در هدفگذاریهای بعدی تا 10 درصد دانشجویان را پوشش خواهیم داد. در زمینه طرح پویش اشتغال بههمراه توسعه رشتههای مهارتی و همچنین آمایشی و بینرشتهای در بودجه امسال تاکید ویژهای شده است.
در حوزه درآمدهای غیرشهریهای چه رویکردی موردنظر بوده است؟
در بخش درآمدهای غیرشهریهای باید به سه رویکرد اشاره کرد. طبق تقسیمبندی که امسال مدنظر ریاست محترم دانشگاه بود، اقتصاد دانشگاه روی سه پایه درآمدی استوار است؛ پایه اول عبارت است از درآمد ناشی از آموزش که این پایه خود دارای سهبعد است. درآمد ناشی از دانشجو، دانشپذیر و دانشآموز که دانشگاه در این سهحوزه فعالیت میکند. دانشجو یعنی همان فعالیتهایی که در رشتههای آکادمیک انجامشده و صدور مدرک میشود. دانشپذیر امسال بهجد دنبال شد؛ به غیر از رشتههای مهارتی که منجر به صدور مدرک کاردانی و کارشناسی میشود، روی آموزشهایی که بهشکل کوتاهمدت و دورهای نیاز است و نیز مدارس عالی مهارتی کار کردهایم. بنابر این نظر ریاست محترم برای درآمدهای دانشگاه این بود که پایه اول برمبنای آموزش باشد که در آن یک نوآوری در بحث دانشپذیر داریم و شامل آموزشهای کوتاهمدت ما است و دانشگاه در این بخش مدارس عالی مهارتی را بهجد توسعه میدهد. پایه دوم درآمدی دانشگاه خدمات دانشمحور است. مانند خدمات پژوهشی، خدمات فناوری و نوآوری و... که این خدمات را دستهبندی کردیم.
قسمت سوم درآمدهایی است که میتوان از بهرهوری و استفاده بهینه از منابع موجودمان داشته باشیم که طرح بازمهندسی کشاورزی و تحول در حوزه کشاورزی از کارهایی است که در این بخش بهصورت جدی دنبال شده است. در این راستا شورای تحول ایجاد شد و این یکی از اقداماتی است که مسئولیت اجتماعی دانشگاه را نیز پوشش میدهد. امسال در این سهبعد درآمدی هدفگذاری کردهایم و در اجرای رویکرد سوم که نظارت حین اجراست برنامهریزی بهصورت ماهانه و فصلی انجام شده که بر اجرا نظارت داشته باشیم و تا جایی که میتوانیم به هدفی که برای بودجه گذاشتهشده برسیم و در تحقق آن موفق باشیم.
روی دیگر بودجه به موضوع هزینهها اختصاص دارد. در این بخش چه نکاتی را مدنظر داشتهاید؟
در هزینهها نیز متناسب با شرایط بعد از کرونا، حتما هزینههای اجتنابناپذیر ما با توجه به حضوری شدن دانشگاهها بالا میرود. ما باید در این حوزه فکری کنیم. در بخش حقوق و دستمزد روند خوبی دیدیم و حتی برای پنج ماه اولیه سال 1402 یک پیشبینی اولیه نیز داشتیم. رویکرد اصلی ما این است که با ارائه یک خدمات خوب و استفاده بهرهور از منابع مالی بتوانیم در بخش هزینه نیز موافق باشیم. هزینههای بخشی و پژوهشی، فرهنگی، ورزشی و... نیز هدفگذاریهای خاص خود را دارد و دانشگاه در این حوزهها نیز حضور پررنگی دارد. در بخش سرمایهگذاری نیز قطعا متناسب با توان و بهخصوص با استفاده از منابع تبدیل به احسن فکرهای راهبردی خوبی داریم. قطعا حرکت سالی که گذشت نسبت به حرکتهای دو یا سه سال قبلتر بیشتر و چشمگیرتر بود، البته با فضای ایدهآل فاصله داریم؛ اما حداقل این حرکتها نسبت به یک یا دو سال گذشته بهتر بود.
در هدفگذاری شهریهای عدالتمحور حرکت کردیم
مروری هم بر نحوه عملکرد بودجهای سال گذشته دانشگاه داشته باشیم. درآمدهای دانشگاه در بودجه چگونه تعریف میشود؟ میزان تحقق درآمدها در دوره اخیر چطور بوده است؟
بخش درآمدهای دانشگاه دارای دو بخش عمده است؛ بخش اول درآمدهای شهریهای و مبتنیبر نرخ و سایر متغیرهای شهریه است و قسمت دوم درآمدهای غیرشهریهای است. اگر بخواهم در بخش درآمدها توضیح دهم عمده مبحث درآمدی ما درآمدهای شهریهای است. با توجه به فعالیت اصلی دانشگاه که آموزش است، باید گفت محوریترین درآمدمان نیز شهریه است. خوشبختانه مقایسه شهریه پیشبینی شده در بودجه با شهریه محقق شده در سال گذشته، 99.60 درصد تحقق را نشان میدهد. یعنی هدفگذاری ما در مباحث شهریهای با تلاش تمام سطوح دانشگاه تقریبا صددرصد محقق شده است. هدفگذاریای که در بحث شهریهای داشتیم، با تلاش همکاران در تمام سطوح دانشگاه اعم از جذب، توسعه رشتهها، تغییر در ساختار هرم دانشجویی و نرخ افزایش است. نرخ افزایش به شکلی پویا و ماتریسی است یعنی تلاش کردیم تا افزایشها را به شکل عدالتمحور جلو ببریم. به عبارتی واحدهایی که خدمات بهتری ارائه داده و شرایط بهتری دارند قطعا نرخ بالاتر داشته و واحدهایی که در سطوح دیگر هستند با نرخ متفاوتتر در بحث شهریه خدمات خود را ارائه میدهند. با این سطح گستردگی دانشگاه، اینکه صددرصد شهریه پیشبینی شده محقق شده یکی از گامهای بسیارخوبی است که میتواند یک الگو در کشور باشد و نشان میدهد برنامهریزی دانشگاه به صورت خیالی نبوده بلکه به صورت واقعگرایانه به آن نگریسته و براساس آن نیز عمل کردهایم. درنهایت باید گفت در هدفگذاری شهریهای موفق بوده و به اهداف خود رسیدیم.
درآمد موثر دانشگاه در منابع شهریه 25 درصد افزایش داشته است
درصد تحقق درآمد شهریهای نسبت به سال گذشته چگونه بود؟
طبق مصوبهای که هیاتامنای مرکزی دانشگاه داشت، 25 درصد رشد موثر شهریه را در نظر گرفته بودند که به این هدف رسیدهایم. در حال حاضر در برآورد قبل از بستن حسابها شاهد 24.6 درصد رشد موثر کل درآمد شهریهای بوده و به هدفگذاری هیاتامنا رسیدهایم. در سال گذشته علیرغم اینکه نرخها، نرخهای پویایی بودند و از یک کف و سقفی برخوردار بوده و متناسب با رشتههای مختلف با واحدهای مختلف در نظر گرفته شده است اما درآمد موثر ما در بخش شهریه میانگین حدود 25 درصد افزایش داشته است.
رشد میانگین 50 درصدی درآمدهای غیرشهریهای استانها نسبت به سال قبل
بخش دوم درآمدها درآمدهای غیرشهریهای است؛ درخصوص میزان تحقق اهداف این نوع از درآمدها نیز توضیح دهید.
درخصوص درآمدهای غیرشهریهای هم باید گفت که این بخش از درآمدها در سند تحول نیز دیده شده و باید به سمت تنوع در سبد درآمدی دانشگاه حرکت کرده و سهم درآمد شهریهای در این سبد نسبت به دورههای قبل کم شود. یعنی در کیک درآمدی دانشگاه باید سهم درآمدهای غیرشهریهای افزایش پیدا کرده و درآمدهای شهریهای کاهش پیدا کند. در سال گذشته (سال 1401-1400) این هدفگذاری خوبی بود؛ باید این را بدانیم بودجه یک برنامه یک ساله است که در درآمدهای غیرشهریهای، بودجه بهعنوان یک برنامه تحولی نیز میباشد. برنامهای که حالت برانگیزانندگی نیز دارد. در بسیاری از مواقع در تحقق درآمدهای غیرشهریهای باید عوامل دیگری نیز دست به دست یکدیگر دهند و همه عوامل، درونی و مختص دانشگاه نیست. بهطور مثال باید فلان نهاد اجرایی نیز با دانشگاه همکاری کند که طرح یا حوزه پژوهشی خود را با دانشگاه آزاد مرتبط کرده و سفارش پژوهشی خود را به نحو مطلوبی ارائه دهد. همچنین ما نمیخواهیم از حول محور اصلی فعالیت خود خارج شویم. یعنی اگر میگوییم «درآمد غیرشهریهای»، نمیخواهیم به سمت فعالیتهای اقتصادی که با محور اصلی فعالیت ما یعنی آموزش و پژوهش همخوانی نداشته باشد حرکت کنیم. بنابراین نوعی محدودیت در اینجا وجود دارد و تلاش میکنیم هر نوع فعالیت غیرشهریهای به نوعی دانشی، پژوهشی، تحقیقاتی و سایر موارد مرتبط باشد. یعنی حتی اگر به سمت کشاورزی نیز حرکت میکنیم باید با رویکرد دانشی باشد. پس اگر با این قالب نگاه کنیم در درآمدهای غیرشهریهای هدفگذاری خوب و حرکتهای موثری انجام شد. از طرفی نیز سال مالی گذشته یعنی تا اسفند ماه هنوز با شرایط کرونایی روبهرو و با محدودیتهایی مواجه بودیم و هنوز دانشجویان حضوری در دانشگاه نبودند. تقریبا از ابتدای سال 1401 بود که دانشگاه به صورت حضوری فعال شد. با توجه به این محدودیت نیز در حوزه غیرشهریهای میتوان عنوان نمود به خوبی عمل کردهایم. هدفگذاری این بخش در حوزههای مختلف بوده است؛ بهطور مثال در خدمات دانشجویی و عمومی، درصد تحقق بین 30 تا 60 درصد بوده است زیرا دانشجویان هفت ماه از سال را در دانشگاه حضور نداشتند. ولی در خدمات فناوری در سال 1401-1400 شاهد تحقق 60 درصدی اهداف بودیم که رشد خوبی نیز نسبت به سال قبل داشته و شاهد رشد بیش از دو برابر نسبت به دوره قبل بودهایم. در قراردادهای طرحهای برون دانشگاهی، میزان تحقق نسبت به دوره قبل بیش از 35 درصد رشد داشته است.
در بخش درآمدها وقتی میانگین را در استانهای مختلف در درآمدهای غیرشهریهای نگاه میکنم، عموما از 35 تا 65 درصد رشد داشتهاند که با توجه به هفت ماه کرونایی و شرایط غیرحضوری بودن دانشگاه متناسب بوده است. در واقع بهطور متوسط بالای 50 درصد رشد نسبت به سال قبل داشتهاند. بنابراین در هدفگذاری بین 35 تا 65 درصد در درآمدهای غیرشهریهای رسیدیم هرچند در مجموع بیش از 50 درصد نسبت به سال قبل رشد داشتیم. بنابراین باید گفت هدفگذاری در درآمدهای شهریهای از منظر تحقق بهطور نسبی و از منظر رشد به صورت مطلوبی محقق شده است و درمجموع در این درآمدها با در نظر گرفتن محدودیتهای مختلف و نیز با توجه به شرایط کرونایی در هفت ماهه اول دوره، شاهد تحقق بین 35 تا 65 درصد و رشد بالای 50 درصد بودهایم.
صرفهجویی 15 درصدی در هزینههای پشتیبانی بودجه 1400
در بخش هزینهها وضعیت به چه صورت است؟
در هزینهها نیز عمده هزینه ما مربوط به حقوق و دستمزد چه در حوزه هیاتعلمی و چه کارکنان است. در بخش هیاتعلمی و کارکنان علیرغم افزایشهایی که صورت گرفت (در خرداد ماه امسال نسبت به احکام اسفند ماه در بخش کارمندی میانگین بین 30 تا 31 درصد افزایش و در بخش هیاتعلمی میانگین بالای 32 درصد افزایش را شاهد بودیم.) درصد تحقق برآورد قبل از بستن حسابها با پیشبینی بودجه ما در حد یک تا دو درصد انحراف است. این امر در حالی اتفاق افتاد که علیرغم افزایش مذکور در چند ماه پایانی سال گذشته (ماههای مربوط به 1401 در دوره مالی قبل) هیچ بودجه متممی درخواست نشد و تحقق مذکور اتفاق افتاد که این مورد در مباحث برنامهریزی و بودجهریزی یک عملکرد بسیار مهم و قابل تقدیر میباشد.
همانطور که میدانید در بودجهریزی همه متغییرهای کلان اقتصادی در پارامترهای هزینهای تاثیر دارند. در چنین شرایطی وقتی درصد تحقق نزدیک صد باشد نشان میدهد که برنامهریزی خوبی صورت گرفته است. همچنین رشد هزینههای حقوق در مجموع نسبت به سال گذشته در دو بخش از 27 درصد تا 33 درصد را نشان میدهد. البته این رشد در استانهای مختلف متفاوت است زیرا در دوره گذشته خروج منابع انسانی از طریق بازنشستگی و بازخریدی در سطوح مختلف دانشگاه نیز داشتهایم و تعدادی از همکاران گرامی بازنشسته شدهاند. در مجموع رشد هزینههای حقوق نسبت به سال گذشته به صورت میانگین بیش از 30 درصد در حقوق و دستمزد و درصد تحقق نیز در دو بخش کارکنان و هیاتعلمی 101 و 102 درصد بوده است که این موضوع یکی از ویژگیهای خاص امسال بود. درهزینههای پشتیبانی تقریبا 15 درصد صرفهجویی داشتیم. یعنی درصد تحقق ما نسبت به عدد مصوب 85 درصد است و این نشان میدهد که همکاران در سطوح مختلف دانشگاه سعی کردهاند صرفهجوییهای لازم را داشته باشند و این به تحقق اهداف مرتبط با بسته کاری افزایش بهرهوری و پایداری اقتصادی کمک میکند.
در حوزه سرمایهگذاری 40 درصد رشد داشتیم
وضعیت بودجه در حوزه پژوهشی و فرهنگی چگونه بوده است؟
در هزینههای بخشی مثل هزینههای پژوهش، فرهنگی و ورزشی، سیاستهای دانشگاه به جد دنبال شده و در این حوزهها نیز شاهد رشد خوبی بودیم. درصدهای تحقق نیز متناسب با ماموریتها بوده است. بهطور مثال در کرسیهای آزاداندیشی، کار عظیمی صورت گرفت و در حوزه فرهنگی تلاش شد بیشتر به صورت محتوایی کار شود. در حوزه بخشی 60 تا 70 درصد رشد نسبت به سال گذشته را شاهد هستیم. در حوزه پژوهش، فناوری و آیتی طرحهای مختلفی بوده که از سال گذشته آغاز شده و امسال نیز ادامه دارد.
در حوزه سرمایهگذاری تلاش شده تا درصد متناسب با درآمدها نیز عدد خوبی را داشته باشد؛ علیرغم سختیها، شاهد درصد خوبی بودیم و شاهد رشد 40 درصدی در حوزه سرمایهگذاری بودیم. تلاش کردیم تا برخی از داراییها را به سمت مولدسازی سوق دهیم که این سیاست در عملکرد بودجه سال 1400-1401 نسبت به دوره قبل نشان میدهد که کار خوبی انجام شده است. در حوزه مدارس شاهد رشد خوبی هم از نظر تعداد کمی و هم کیفی بودهایم و هدفگذاری جدیدی برای سال آینده با یک نوع نگاه تربیت اسلامی انجام گرفته است.
در رتبهبندی جدید 167 واحد مشمول ارتقا شدند
براساس شاخصهای بودجهای عملکرد استانها چگونه بوده است؟ کدام استانها بهتر و کدام استانها ضعیفتر بودند؟
در حوزه اقتصادی، برنامهریزی و هدفگذاری براساس تکلیفی که ریاست محترم دانشگاه و نظر معاونت محترم توسعه و مدیریت منابع دانشگاه برعهده حوزه ما گذاشته شده است سه شاخص عمده داریم. اولین شاخص عبارت از شاخص حرکت است. وقتی شاهد رشدی در حوزه درآمدهای غیرشهریهای و حتی شهریهای باشیم به آن شاخص حرکت میگوییم. شاخص دوم شاخص تحقق اهداف است. واحدی که بتواند تحقق اهداف را در بخشها و ردیفهای مختلف به خوبی محقق کند برای ما ارزشمند است. شاخص سوم نیز عبارت از شاخص کفایت است. شاخص کفایت یعنی واحدی که بتواند خود را اداره کرده و تفاوت درآمد و هزینه او منفی نباشد و بتواند فرآیند اداره خود را به خوبی انجام دهد. با این سه شاخص به اضافه گزارشی که از واحدهای برتر در حوزههای فرهنگی و پژوهشی داشتیم یک سری تحلیل را انجام دادیم و در رتبهبندی جدید 167 واحد مشمول ارتقا شدهاند.
یکی از بحثهایی که در دانشگاه وجود دارد بحث بهرهوری است که به آن نیز اشاره کردید؛ صرفهجوییها چه تاثیری در بهرهوری دانشگاه خواهد داشت؟
دانشگاه در حوزه بهرهوری اهداف خوبی را دنبال میکند؛ در بهرهوری اقتصادی، بهرهوری منابع بعد منابع مالی و منابع انسانی شاید از مهمترین بخشهایی است که باید روی آن کار کرد. بهرهوری منابع انسانی متناسب با فعالیتهایی است که تعریف میشود. اگر فعالیتهای یک واحد دانشگاهی را صرفا آموزش و خروجی مدرک در نظر بگیریم قطعا با این نسبتهایی که در بین کارمندان داریم نسبتهای مناسبی نیست. بسیاری از واحدهای ما با توجه به جمعیت دانشجویی از بعد بهرهوری منابع انسانی وضعیت خوبی ندارند. لذا باید جهت جلوگیری از اتلاف منابع و ارتقاء بهرهوری مباحث فعالیت در پایههای دیگر درآمدی که در ابتدا بحث شد بهجد دنبال شود.
در حوزه استادی وضعیت چگونه است؟
در بحث هیاتعلمی در بسیاری از رشتههای موجود دانشگاه اگر نسبتهای استاد به دانشجو را بهصورت کشوری در نظر بگیریم زیر 10 نفر است. یعنی کمتر از 10 دانشجو برای هر استاد در سطح دانشگاه برای آن رشته. بنابراین برای مجموعه عظیمی مانند دانشگاهآزاداسلامی که به شکل درآمد و هزینهای و بهصورت پوششدهنده هزینهها از طریق درآمدهای خود و بدون هیچگونه کمک از بودجه دولت فعالیت کرده و میخواهد رو پای خود باشد سخت است که با این نسبتها جلو برود. یا نسبت کارمند به دانشجو را نیز میتوان درنظر گرفت؛ نسبت دانشجو به کارمند در برخی واحدها کمتر از 20 یا در برخی واحدهای دیگر یک به 30 یا کمتر است، این نشان میدهد که برای استفاده بهینه از منابع انسانی باید ظرفیتهای درآمدزای دیگر حوزههای دانشگاه را فعال کرده و به سمت ظرفیتهای دیگر که میتوانیم هم به جامعه خدمت کرده و هم برای خود ایجاد درآمد کنیم، برویم. برای همین است که میگوییم در درآمدهای غیرشهریهای هدفگذاریها مهم و تحقق آن مهمتر است. در سند تحول نیز در بخش بودجه روی این محورها کار میشود. البته بهرهوری پایین منابع یکی از معضلاتی است که در کل کشور و بسیاری از حوزهها و بخشها وجود دارد و شاید فقط مختص برخی از واحدهای دانشگاه نباشد. همچنین نگاه متفاوتی درخصوص منابع فیزیکی و تجهیزاتی که در اختیار داریم وجود دارد؛ بسیاری از استانهای دانشگاه تجهیزاتی دارند که در کشور بینظیر است و حتی دستگاههایی در دانشگاهآزاداسلامی وجود دارد که در کل کشور وجود ندارد. حال سوال اینجاست که چگونه میتوان از این زیرساختها، امکانات، تجهیزات و... استفاده کرد؟ باید به سراغ بهرهوری منابع رفته و با استفاده از احکام مصوب بودجه مانند احکام تبدیل به احسن یا سایر احکام درخصوص اجازه دادن استقلال مدیریتی و مالی برای اداره برخی از مجموعهها رفت که در مصوبه بودجه امسال آمده و نشان میدهد که دانشگاه بهرهوری منابع را با نگاه خوبی دنبال میکند. نمیتوان گفت در سال گذشته بهرهوری منابع نداشتیم ولی هنوز با اهداف سند تحول دانشگاه فاصله داریم و فکر میکنم در سال جاری بتوانیم در این حوزه بهخوبی عمل کرده و با توجه اقتصاد دانشگاه در سال جاری شاهد تحول خوبی در این حوزه باشیم.
حرکت دانشگاه به سمت افزایش مطلوب منابع درآمدی و درنتیجه امکان ارتقای حمایتهای مالی و رفاهی
در بررسی بودجه بیشتر نحوه عملکرد بودجهای با سال قبلی مورد توجه قرار میگیرد اما حالا با پایان دهه 90 میتوان تصویر مشخصی از چگونگی فعالیت دانشگاه در این حوزه ارائه داد. روند حرکت در ده سال گذشته و در دوره مدیریت جدید دانشگاه عملکرد چگونه بوده است؟
درخصوص روند حرکتی دانشگاه یک گزارش دهساله داشتیم که بهعنوان اسناد پشتیبان سند آمد. درخصوص درآمدها وقتی بررسی میکنیم طی دهساله گذشته دانشگاه شاهد نوسانات مختلفی بوده است. طی سالهای گذشته اگر یک بازه زمانی از سال 90 را در نظر بگیریم جمع درآمدهای دانشگاه یعنی اقتصاد دانشگاه در سال 90 برابر با دو هزار میلیارد تومان است. این عدد تا سال 95 به شش هزار میلیارد تومان میرسد. اما طی سه سال یعنی سالهای 95، 96 و 97 همان درآمد حول شش هزار میلیارد تومان باقی میماند؛ این در حالی است که درآمدهای شهریهای حتی تا سال 99-98 کمتر از 6000 میلیارد بوده است لیکن در این دوره مدیریتی در سال 1400-1399 به هفتهزار و500 میلیارد رسیده است و سال 1401-1400 هدفگذاری شهریهای حدود 9 هزار و 500 میلیاردی کردیم که طبق برآورد قبل از بستن حسابها تقریبا به این عدد نیز رسیدایم.
دوره مالی جدید نیز هدفگذاری بیش از 12 هزار میلیارد تومانی داریم که با توجه به رشد هزینههاست، چه هزینههای مربوط به حقوق و دستمزد و چه هزینههای اجتنابناپذیر. اقتصاد دانشگاه در بحث شهریهها با شیب مناسبی حرکت میکند. در بحث درآمد غیرشهریهای نیز به همین شکل است، بهطوریکه امروز ما هدفگذاری خوبی نیز انجام دادیم تا در سال آینده با توجه به سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی بتوانیم جمع درآمدهایمان را از محل سه پایه درآمدی به سطح درآمدی مطلوب برسانیم.
اگر نگاه دقیق داشته باشیم باید بگویم با برنامهریزی انجامشده منابع درآمدی دانشگاه طی یکی دو سال گذشته با هدفگذاری جدید برای رسیدن به بیش از سه برابر است؛ این مساله هدفگذاری شده و احتمالا به بخش عمدهای از آن خواهیم رسید و این نشان میدهد که ما در بحث منابع درآمدی رشد تقریبا سهبرابری خواهیم داشت. یکی از موضوعاتی که باعث شده امسال بهخصوص در حوزه حقوق و دستمزد علیرغم میانگین کشوری تا حدی بهتر عمل کنیم؛ هرچند هنوز با آنچه بهعنوان هدف دانشگاه و سند تحول در حوزه بحث رفاهی کارکنان تعیین شده، فاصله داریم اما این حمایتها متناسب با اقتصاد دانشگاه بوده و هر چقدر این اقتصاد بزرگتر شود، حمایتها نیز بیشتر خواهد شد. در روند هزینهای نیز همین مساله صدق میکند و وقتی به گذشته نگاه میکنیم، میبینیم در بسیاری از سالها با یک درآمد مشخص با افزایش هزینههای حتی بیشتر از رشد درآمدها مواجه بودهایم و در برخی از این سالها، در حال بازتر شدن شکاف درآمد و هزینهای بودیم لذا با وجودی که این اتفاق افتاد اما طی سال گذشته و امسال توانستیم این شکاف را جبران کنیم. بهطوریکه سال گذشته شکاف میان درآمد و هزینههای دانشگاه به نصف کاهش یافت و امسال نیز خوشبختانه روند مثبت شد و قطعا در سال آینده مثبتتر خواهد شد.
درحالیکه ادامه این روند و شکلگیری شکاف درآمد و هزینهای در دانشگاه میتوانست وضعیت را به شرایط بحرانی سوق دهد، اما الان این وضعیت بهبود پیدا کرده و در حال رسیدن به یک وضعیت مطلوب هستیم. مطمئنا با توجه به هدفگذاریهایی که برای دانشگاه صورت گرفته حرکت در این مسیر با تلاش مجموعه همکاران گرامی در سطوح مختلف دانشگاه باعث میشود تا در آینده وضعیت بهتر شود.
رشد 37 درصدی اقتصاد دانشگاه در سال گذشته
البته دانشگاه آزاد اسلامی در دهه اخیر رشد منفی را تجربه کرد و دوباره در سالهای اخیر مثبت شد.
بله. در سال 93، شاهد بیشترین درصد رشد درآمدها بودیم اما بعد از این سال روند درآمدها رو به کاهش رفت تا جایی که در سال 97 به منفی 3 درصد رسید. اما از سال 98 به بعد این روند بار دیگر مثبت شد و در سال 99-1400 به 30 درصد رشد رسید و امسال نیز رشد 37 درصدی را تجربه کردهایم. یعنی مجموع منابع درآمدی دانشگاه آزاد اسلامی طی سه سال گذشته از منفی به مثبت تغییر کرده و علیرغم رشد 30 درصدی سال 1400 این میزان رشد طبق برآورد قبل از بستن حسابها برای سال 1401-1400 باز هفت درصد رشد بیشتر داشته و به 37 درصد رسیده است. البته با توجه به ظرفیتهای دانشگاه هدفگذاریمان حتی تا 50 درصد است و تحقق این مساله کمک کرده تا دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه پایداری اقتصادی به سمت امیدبخشی در حال حرکت باشد.
در بحث هزینهها وضعیت به چه صورت پیش رفته است؟
رشد هزینهها معمولا طی 10 سال گذشته، در برخی سالها بالای 10 درصد و در عمده سالها بالای 20 درصد بوده است. بهطور مثال در سال 98-99، بالای 34 درصد رشد هزینهها را داشتیم. اما رشد هزینهها در سال 1400-1399 خوشبختانه به 21 درصد رسیده است و بحث صرفهجویی باعث شد تا هزینهها کاهش یابد. همچنین در سال 1401-1400 نیز این میزان به 27 درصد رسیده است، درحالیکه رشد درآمدهایمان 37 بوده و قطعا یکی از دلایلی که بتوانیم شکاف میان درآمد و هزینهها را پر کنیم همین است که رشد منابع درآمدی بیشتر از رشد هزینههایمان باشد و امروز این اتفاق افتاده است.
هدفگذاری سال آینده نیز در بخش هزینهها رشد 30 درصد است، اما هدفگذاری برای درآمدها رشد 50 درصد بوده، اما قطعا اگر درآمدمان حتی نزدیک 40 درصد رشد داشته باشد، وضعیت به سمت شرایط بهتری سوق داده میشود. همچنین باید به این مساله نیز اشاره کنم که هر چند هدفگذاریمان در سال جاری برای منابع درآمدی از رشد 37 درصدی سال گذشته به 50 درصد رسیده است، اما آنچه واضح است اینکه قطعا رشد منابع برای سال جاری بیشتر از رشد سال گذشته خواهد شد که بررسیهای اولیه در سه ماه گذشته موید این امر است.
در ابتدای صحبتهای خود از سند تحول و تعالی دانشگاه صحبت کردید؛ در آستانه سالگرد ابلاغ سند هم هستیم. در بودجهنویسی چگونه اقدامات مندرج در سند مورد توجه قرار گرفتند؟ درخصوص هدفگذاری صورتگرفته برای اداره کل بودجه در این سند توضیح دهید.
سند تحول و تعالی دانشگاه بعد از فرآیندی که در مرحله تدوین و تصویب آن انجام شد، از سال مالی گذشته به برخی فعالیتها و ردیفهای اعتباری بودجه مرتبط شده بود و اواسط سال بود که این سند بهصورت جدی پیگیری شد. شروع سند تحول از سال گذشته بود اما باید بدانیم که دانشگاه با توجه به رویکردهای جدید و مدلی که برای پیادهسازی در نظر گرفته است در سال اول، زمان خود را روی فرهنگسازی این سند گذاشت چراکه باید در تمام لایهها و سطوح دانشگاه فرهنگسازیشده و همه باید میدانستند که دانشگاه در حال حرکت با یک رویکرد جدید است. اما از نظر ارتباط با دفتر برنامه بودجه باید گفت که هر برنامه و سندی که استراتژیها و راهبردهای اصلی را تعیین میکند قطعا با بحثهای بودجهای عجین است. در اصل اگر چشماندازها را بهعنوان یک برنامه بلندمدت در نظر میگیریم سندهای تحول یا برنامههای مختلفی که هر دانشگاه یا هر ارگانی دارد بهعنوان گامهای چهار یا پنجساله است و بودجههای سنواتی بهعنوان یک قدم از آن گامهاست. یعنی هر کدام یک برنامه عملیاتی یکساله از آن گام پنجساله است. پس بودجه بهصورت کلی با همه بستههای کاری برنامه عجین شده و سعی کردیم این هدفگذاری انجام شود. ریاست محترم دانشگاه با حوزههای مختلف جلسات متعددی بهعنوان جلسات بودجه داشتند اما در عمل پیگیری سیاستهای برنامهای از طریق بودجه بود. حتی ما در بودجه دانشگاه نیز تلاش کردیم تمام اقدامات یعنی بیش از پانصد اقدامی که در سند وجود دارد را دستهبندی کنیم. در سطح استانها ذیل جداول خود آوردیم و در ستاد هم در حوزههای مختلف مانند حوزه پژوهش و فناوری و... زمانی که ردیفهای بودجههای خود را پیشنهاد میکنند حتما نیمنگاهی به اقداماتی که در سند برای آنها مشخص شده داشته باشند.
وضعیت اداره کل برنامهوبودجه در این سند بهصورت ماموریتی چگونه است؟
اگر بخواهیم بهصورت ماموریتی به سند نگاه کنیم حوزه ما بیشتر روی بسته کاری پایداری اقتصادی و ارتقای بهرهوری متمرکز است که به نظرم این بسته کاری میتواند یکی از بستههای محوری دانشگاه باشد. اگر این بسته محقق شود زیرساخت بستههای دیگر نیز آماده میشود تا بهخوبی محقق شده و فرآیندها، راهکنشها و اقداماتی که ذیل این بستههای کاری در نظر گرفته شده بهخوبی پیادهسازی شود.
اگر به بسته پایداری اقتصادی و ارتقای بهرهوری خدشهای وارد شود، سایر بستهها نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. همانطور که میدانید اگر یک سیستم نتواند هزینههای اجتنابناپذیر را تامین کند در ماموریتهای دیگر نیز به مشکل خواهد خورد که خوشبختانه دانشگاه روی بسته کاری پایداری اقتصادی و ارتقای بهرهوری بهخوبی کار کرده و این بسته قطعا پیگیری مستقیم ما را به دنبال خواهد داشت اما نیمنگاهی به همه بستههای کاری این برنامه نیز داریم.
بودجه سال گذشته در برخی از بخشهای مهم آن با کمتر از یک درصد انحراف از پیشبینی محقق شد و گام مهمی بود در جهت پایداری اقتصادی دانشگاه
آیا در سال اول اجرای این سند توانستهاید اهداف این بسته کاری را محقق کنید؟
برای ارزیابی برنامه و سند تحول به نظر من عملکرد سال 1402-1401 مناسبتتر خواهد بود. وقتی در چند ماه اول سال گذشته فرآیندهای نهایی سند اتفاق افتاد و به تمام سطوح دانشگاه ابلاغ شد نیمی از سال گذشته بود. بنابراین معتقدم با توجه به رویکردی که در بودجهریزی امسال داشتیم اگر بخواهیم مقایسهای بین هدفگذاری سند و آنچه اتفاق افتاده داشته باشیم، سال جاری پیشرو سال مناسبتری خواهد بود زیرا تمام اجزای سند به همه ابلاغ و همه در جریان آن هستند و باید برنامههای خود را براساس این سند مینوشتند. در حالی که سال گذشته در مرحله بودجهریزی سند بهصورت کامل ابلاغ نشده بود و نمیتوان سال گذشته را ملاک قرار داد. البته نیمنگاهی وجود داشت؛ مثلا در بسته پایداری اقتصادی خوشبختانه علیرغم افزایش خوبی که در حقوق و دستمزد برای سال 1401-1400 دادیم دقیقا با زیر یک درصد انحراف نسبت بودجه پیشبینی شده محقق شد. در عملکرد نیز طبق برآوردی که همکاران داشتند با کمترین انحراف یعنی پیشبینی صددرصدی که انجام دادیم اتفاق افتاد، بدون اینکه حتی یک متمم از هیاتامنا بگیریم. یعنی اولین سالی بود که علیرغم افزایش هیچ متممی نگرفتیم. این یکی از شاخصهایی است که نشان میدهد که در پایداری اقتصاد دانشگاه حتی در سال اول بهخوبی جلو رفته و اگر بتوانیم سال آینده به هدفگذاریها برسیم و حتی نیمنگاهی به سرمایهگذاریهای جدید داشته باشیم که متناسب با ارتقا و افزایش سطح حمایت مالی و حقوق باشد؛ یعنی متناسب با درآمدزایی و هرآنچه بتوانیم در بسته پایداری اقتصادی بهتر عمل کنیم قطعا در این سو در تامین اعتبارات مربوط به اقدامات سند دستمان بازتر است و راحتتر میتوان سیاستها را پیگیری و اجرایی کرد.