سلام به کتاب در یک هفته

عاطفه جعفری، خبرنگار:هفته کتاب به رسم هر ساله شروع شد و امسال به خاطر تقارن با جام‌جهانی فوتبال، کمی زودتر به استقبال برنامه‌های این هفته رفتیم. قرار است در این صفحه به مدت یک هفته از هفته کتاب و برنامه‌هایی که در آن اجرا می‌شود، بگوییم. اما برای شروع کمی از هفته کتاب بگوییم و ببینیم چرا این هفته به نام کتاب و کتابخوانی و کتابدار نامگذاری شده است. 

  برنامه مدون برای حوزه نشر 
جامعه ایران، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین جنگ تحمیلی در بیشتر حوزه‌ها به‌ویژه فرهنگ شرایط خاصی را تجربه کرد. وضعیت فرهنگی کشور بعد از پیروزی انقلاب تا سال 1372 که هفته کتاب متولد شد، به دو بخش قابل تقسیم است. بخش نخست، به سال‌های 1368-1357 مربوط می‌شود که در این دوره تلاش می‌شد، تصدی‌گری بخش فرهنگ برعهده دولت باشد و مهم‌ترین دلیل این نگرش نیز شرایط بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی بود. حتی در حوزه نشر، برای چاپ یا چاپ نشدن کتاب‌ها، دولت به‌طور مستقیم ورود می‌کرد، بنابراین تلاش می‌شد تا یک جریان به‌تمام‌معنا دولتی بر حوزه فرهنگ حاکمیت پیدا کند و نشر نیز از این قاعده مستثنی نبود. بعد از جنگ، جامعه به این نتیجه رسید که باید شرایط جدیدی را تجربه کند و برای اداره کشور وارد حوزه برنامه‌ریزی شود، بنابراین نخستین برنامه پنج‌ساله کشور برای اجرا طی سال‌های 1368 تا 1372 تبیین شد. طبیعتا حوزه نشر نیز از این برنامه بی‌تاثیر نبود و خود را بازسازی، مرور و بررسی کرد؛ در نتیجه فعالان حوزه نشر به این نتیجه رسیدند حوزه نشر نیز به برنامه مدون‌تری نیاز دارد. 

  تصویب هفته کتاب در زمان دکتر لاریجانی 
مرحوم محسن رضایی، عضو شورای سیاست‌گذاری بیست‌و‌هفتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران بود و هشت دوره به‌عنوان دبیر هفته کتاب، فعالیت داشت. او در مورد سابقه هفته کتاب و چگونگی تشکیل آن می‌گوید: «موضوع فرهنگ از برنامه سوم در قالب سرفصل مستقل با عنوان «فرهنگ و ارتباطات و تربیت‌بدنی» اضافه شد، اما آن زمان بعد از تدوین برنامه‌ پنج‌‌ساله، اختلاف دیدگاهی بین حوزه‌های فرهنگی و سازمان برنامه‌وبودجه وجود داشت، به‌عبارت دیگر، رویکرد سازمان برنامه‌وبودجه به فرهنگ کمی بود در حالی که این حوزه شامل هر دو بعد کمی‌وکیفی است؛ هرچند در طول زمان سهم این دو بعد روشن‌ شد اما این اختلاف دیدگاه وجود داشت که بر میزان تخصیص بودجه نیز موثر بود. در این شرایط دست‌اندرکاران حوزه نشر به فکر تعیین مناسبت مرتبط با کتاب افتادند. رویداد نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت‌ماه وجود داشت و با این پرسش که تا پایان سال چه رویداد دیگری را می‌توان در ارتباط با کتاب تعریف کرد، چند پیشنهاد از‌جمله پیشنهاد فرزند آیت‌الله مرعشی‌نجفی و موارد دیگر (معاونت فرهنگی وزارتخانه و نهاد کتابخانه‌های عمومی) که به شورای فرهنگ عمومی رسیده بود بررسی شد و سال 1372 بود که 24 آبان‌ماه به‌عنوان روز کتاب‌وکتابخوانی به تصویب رسید. نخستین دوره هفته‌کتاب به دلیل نبود آمادگی‌های لازم، دی‌‌ماه برگزار شد. این رویداد زمان وزارت دکتر علی لاریجانی به تصویب رسید. براساس مصوبه یک روز برای کتاب‌وکتابخوانی تعیین شد، اما مانند دیگر رویداد‌ها مثل روز محیط‌زیست یا روز معلم که طی یک هفته برگزار می‌شود اجرای فعالیت‌های روز کتاب‌وکتابخوانی نیز به یک هفته افزایش یافت. روز کتاب‌وکتابخوانی براساس یک ضرورت تعیین شد، به‌عبارت دیگر تلاشی بود برای اینکه دست‌اندرکاران فرهنگ خود را با برنامه‌های کشور وفق بدهند یعنی تلاش کنند برنامه‌‌، هماهنگی و آینده‌نگری داشته باشند که متاثر از برنامه‌های کلان کشور بود. دو رویداد فرهنگی در کشور دارای مجوز است، نخست نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که از هیات وزیران و دیگری هفته کتاب که از شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی مجوز دارد. پیشنهاد تعیین هفته کتاب به معنای حرکت براساس برنامه‌ریزی به‌ویژه در حوزه نشر بود.»

  ۳ هدف کلی در انتخاب هفته کتاب 
سه هدف کلی در تعیین تصویب روز کتاب‌وکتابخوانی در نظر بود. نخست «توسعه فرهنگ مکتوب». در ایران تا اوایل دهه 60 نزدیک به پنج‌هزار تا هفت هزار عنوان کتاب منتشر می‌شد، اما تا سال 1372 به 20 تا 21 هزار عنوان رسید که نشان از رشد در تولید کتاب بود. دلیل اصلی افزایش تعداد عنوان کتاب‌ها نیز داشتن برنامه مدون و تزریق منابع به حوزه فرهنگ است. 
معضل تولید محدود کتاب برای سلیقه‌ها و افکار مختلف، از سال 1316 تا 1357 دلیل تاکید بر «توسعه فرهنگ مکتوب» به‌عنوان یکی از اهداف هفته کتاب بود. «توسعه فرهنگ مکتوب» به معنای تولید، توزیع، توجه به کیفیت و فروش بهتر کتاب بود.
 «توسعه کتابخوانی» به‌عنوان دومین هدف تعیین شد. بعد از تاکید بر لزوم تقویت ابعاد فنی، فکری و توزیع کتاب، «توسعه کتابخوانی» در دستور کار قرار گرفت. به‌عبارت دیگر بین این دو هدف به‌عنوان دو بال باید تعادل ایجاد می‌شد تا جریان عرضه و تقاضا برای ناشر به‌عنوان رابط بین نویسنده و مخاطب، کشش اقتصادی داشته باشد.» ایجاد شور و شوق در جامعه به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان که بسیار با اهمیت بود به‌عنوان هدف سوم تعیین شد. 

  آغاز متفاوت هفته کتاب امسال با حضور وزیر ارشاد کتابخوانی و راه درست و غلط
هر ساله هفته کتاب با حضور در حرم امام‌خمینی(ره) آغاز می‌شود، اما امسال این مراسم تفاوت‌هایی داشت. وزیر ارشاد و جمعی از ناشران و اهالی کتاب هم به جمعی که هر سال به حرم امام‌خمینی(ره) می‌رفتند اضافه شدند و مراسم امسال را طور دیگری رقم زد. 
در این مراسم مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور طی سخنانی گفت: «بیست‌وچهارم آبان‌ماه، نقطه عطفی برای پرداختن بیشتر به موضوع کتاب‌وکتابخوانی در جامعه است.» مهدی رمضانی با اشاره به برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در ایام هفته کتاب گفت: «برنامه‌های هفته کتاب امسال با هماهنگی دستگاه‌های فرهنگی کشور صورت گرفته، در یک فضای منسجم و هماهنگ، همراه و مبتنی‌بر هم‌افزایی پیگیری شد و شکل گرفت. برنامه‌ها و رویدادهای مفصل و متعددی ذیل هفته کتاب جمهوری اسلامی با مدیریت برادر عزیزم جناب آقای علی رمضانی، شکل گرفته است. امیدواریم این هفته و روز بیست‌وچهارم آبان‌ماه، روز کتاب‌وکتابخوانی و کتابدار، آغازی برای دست گرفتن موضوع کتابخوانی در کشور و نقطه عطفی برای پرداختن بیشتر به این موضوع در جامعه باشد. اگر فضای کتابخوانی را در جامعه رونق دهیم، حتما بسیاری از آسیب‌هایی که ناشی از ضعف دانش، آگاهی و شناخت است، را نخواهیم داشت و برخی از گسست‌ها، جدایی‌ها و انحراف‌ها که در میان نسل‌ها وجود دارد، از بین می‌رود. اگر دوست داریم فرهنگ کتاب‌وکتابخوانی در کشور رواج یابد، باید به کودکان و نوجوانان توجه کنیم. مساله کتاب‌وکتابخوانی مساله اول و اصلی کشور است. نمی‌شود از موضوع کتابخوانی صحبت کرد و از رهبرمعظم‌انقلاب‌اسلامی یاد نکرد؛ چراکه بیشترین اهتمام، توجه و ترویج را در موضوع کتاب و کتابخوانی شخص ایشان داشته‌اند و باید منویات ایشان را مورد توجه عملی و اجرایی قرار داد. کتاب‌های متعدد و متنوعی با محوریت شخصیت امام‌راحل نگاشته شده است، اما کتاب «سه دیدار با مردی که از فراسوی باور ما می‌آید» از مرحوم نادر ابراهیمی، کتاب متفاوتی است که البته داغ جلد سوم این کتاب بر دل ما ماند. این کتاب داستانی متفاوت از شخصیت حضرت‌امام(ره) است که انتشارات سوره مهر آن را منتشر کرده است. نگاه و روایت و مسیری که برای معرفی شخصیت حضرت امام‌خمینی(ره) طی می‌کند، مسیری متفاوت، جذاب و قابل مطالعه است. امیدوارم انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی در مسیر حقی که قرار دارد، با برطرف کردن کم‌وکاستی‌ها به راه خود ادامه دهد.» 

  کتاب باید هر روز باشد
بی‌گمان، هیچ ذخیره و میراثی سودمندتر و با ارزش‌تر از کتاب نیست؛ چراکه کتاب، مایه آرامش روحی انسان است. کتاب همدمی است که اندوه را می‌زداید و مطالعه‌کننده را از تنهایی در می‌آورد و به او حکمت‌های جان‌پرور می‌آموزد.  در داقع وقتی جهل و بی‌خبری، جامعه‌ای را از پای درآورد، یا شبهه‌ها ذهن جوانان را فلج کند، بدون شک یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌تواند آفت جهل را بزداید، مطالعه است و آنچه می‌تواند شبهه‌های ذهنی را دفع کند و ایمان و اطمینان را به قلب‌ها باز آورد، کتاب‌خوانی است. گرفتاران در چنبره پرسش‌ها و محاصره‌شدگان در میان انبوه شبهه‌ها، می‌توانند برای استمداد فکری به کتابخانه مراجعه کنند و از آنجا نیرو گیرند و به جنگ شبهه‌ها بروند و پاسخی در برابر القائات و شبهه‌افکنی‌های دیگران بیابند.  هفته کتاب را مطمئنا نباید به روز و هفته محدود کرد و باید هر روز را با کتاب سر کنیم. اما در همین هفته قرار است هر روز در این صفحه از کتاب بگوییم که کتاب باید باشد و اگر نباشد خیلی چیزها را کم خواهیم داشت.