همه گزینه‌های عبور از بحران سینما روی میز است

مجتبی اردشیری، خبرنگار:بیش از 50 روز از وقوع ناآرامی‌های اجتماعی در کشور می‌گذرد و سینما نیز به مانند مشاغل و اصناف دیگر، ضربات سهمگینی را از این رخداد خورده است. همچنان‌که سینما در دوران کرونا، یکی از معدود مشاغلی بود که بیشترین حجم خسارت را به خود دید، در شرایط فعلی نیز یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مشاغلی که متضرر شده، سینماست. آن‌هم سینمایی که ابتدای امسال را با رونق چندانی آغاز نکرد اما به‌واسطه نمایش فیلم‌های بسیار در سینما، در نیمه دوم تابستان امسال، با اقبال خوبی مواجه شد و درست در زمانی که تصور می‌شد سینما پس از یک دوره سکون طولانی، آماده بازگشت به حیات پیش از کرونا است، همه چیز به هم ریخت و ناآرامی‌ها، این اجازه را نداد که این وضعیت، به درستی به مسیر خود ادامه دهد. 
پس از شروع ناآرامی‌ها، سینماها، شرایط ویژه‌ای را تجربه کردند. اکثریت قریب به اتفاق سینماها و پردیس‌های سینمایی کشور، از سانس‌های شبانه خود کاستند و ساعات تعطیلی خود را از 18 الی 23 تعیین کردند. صاحبان آثار نیز تمایل چندانی به نمایش فیلم خود نداشتند و اگر سه فیلم جدیدی که از هفته گذشته به روی پرده رفتند را نادیده بگیریم، متوجه می‌شویم که در این مدت، تنها یک فیلم کودک (بام بالا) اکران شد که صاحبان این فیلم نیز از این وضعیت استقبال، هیچ رضایتی ندارند. 
بنا بر این شرایط بود که تعداد مخاطب روزانه که مدت‌ها بود از مرز 40 هزار نفر پایین‌تر نمی‌آمد، حتی در برخی روزها، به کمتر از هفت هزار نفر رسید و این راندمان، بسیاری را بر آن داشت که وضعیت امروز سینماهای کشور، به‌مراتب بدتر از زمانی است که مردم در کرونا به سر می‌بردند. آن زمانی که شیوع کرونا، سینماها را خلوت کرد، دلیل اصلی، ترس از سینما رفتن بود اما در شرایط فعلی، حال ناخوش مردم، دلیل اصلی خلوتی سالن‌های سینماست و اینکه مردم، دل و دماغ چندانی برای تماشای فیلم‌هایی که برخی از آنها، شش ماه است روی پرده جا خوش کرده‌اند، ندارند. 
در روزهای اخیر، بسیاری از کارشناسان سینما، با بررسی روش‌های موجود، به این اتفاق ناخوشایند، واکنش نشان داده‌اند و هر یک از منظری به رفع و رجوع فرار از این وضعیت ورود کرده‌اند اما آنچه حتمی است اینکه سینما طی 50 روز اخیر، روزهای متلاطم طولانی را تجربه کرده است که تداوم این روند، نگرانی‌های جدی‌تری را به وجود آورده که سبب می‌شود چشم دغدغه‌مندان این حوزه، به تصمیمات مدیریتی باشد بلکه بتوانند از میزان خسارات بعدی جلوگیری به عمل آورده و نقشی تعیین‌کننده در پایان دادن به شرایط تاریک فعلی داشته باشند. 

  آمارها چه می‌گویند
طی 50 روز اخیر، یک میلیون و 120 هزار مخاطب به سینماها رفتند که این تعداد مخاطب، گیشه 29 میلیارد تومانی را رقم زدند. برای اینکه متوجه شویم این میزان استقبال تا چه اندازه نسبت به شرایط نرمال سینماها، تفاوت دارد باید به یک آمار توجه کنیم. 
تا پیش از وقوع ناآرامی‌ها، میزان متوسط تعداد مخاطب در روزهای سه‌‌شنبه، پنجشنبه و جمعه، 150 هزار نفر بود و برای دیگر ایام هفته، 42 هزار نفر. طی 50 روز اخیر، 22 روز در زمره میانگین مخاطب 150 هزار نفری بودند که باید سه میلیون و 300 هزار نفر را به سینماها می‌کشاندند. 28 روز دیگر نیز جزو ایام عادی هفته بودند که باید 1 میلیون و 176 هزار مخاطب می‌داشتند. 
جمع این روزها نشان می‌دهد که اگر شرایط عادی بود و میزان استقبال از حد نرمال فراتر نمی‌رفت (که احتمالا به دلیل پایان ماه صفر و نمایش فیلم‌های جدید، این میانگین افزایش می‌یافت) باید چهار میلیون و 476 هزار نفر به سینماها می‌رفتند. بنابراین نتیجه می‌گیریم که ناآرامی‌ها، فروش سینماها را به یک‌چهارم تقلیل داده است که یک خسارت بسیار جدی برای جامعه سینمایی است که داشت رونق می‌گرفت و بیش از هر زمان دیگری آماده بازگشت به حیات پیش از دوران کرونا بود. 
اکنون باید تمام تلاش سینما، این باشد که ابتدا به دوران پیش از ناآرامی‌ها بازگردد و سپس در اندیشه بازگشت به دوران پیش از کرونا باشد.

  نوروزی: در وهله اول باید حال مردم خوب شود
در همین زمینه، با سجاد نوروزی، مدیر پردیس سینمایی آزادی هم‌کلام شدیم. این مدیر سینمایی به «فرهیختگان» گفت: «برای احیای سینماها، نیازمند یک سیاست چندبعدی هستیم که بر پایه چندین پارامتر سوار است و با راه‌کارهای تک‌بعدی که مثلا با یک فرمول، قصد نجات گیشه را دارند، نمی‌توان وضعیت سینماها را از شرایط فعلی نجات داد.»
نوروزی ادامه داد: «قطعا شرایط فعلی در نتیجه ماهیت اجتماعی این روزهای جامعه ایران است که سبب چنین رکودی شده است. بنابراین در وهله نخست، این ماهیت اجتماعی باید ترمیم شده و حال مردم خوب باشد تا بتوانند به سینماها بیایند. در وهله‌های بعدی می‌توان به آیتم‌هایی چون اکران فیلم پرمخاطب، تبلیغات درست و هدفمند، تحرکات جدی بخش خصوصی و... اندیشید.»
مدیر پردیس سینمایی آزادی گفت: «باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که اگر هم سیاست چندبعدی را برای فرار از وضعیت فعلی، تدوین و اجرایی کنیم، باز به یک بازه سه تا شش‌ماهه نیاز داریم تا این سیاست‌ها بتواند نتیجه خود را در عملکرد مردم ببیند. به‌عنوان مثال، برخی عنوان می‌کنند که نمایش فیلم‌های پرمخاطب در شرایط فعلی، می‌تواند سینماها را رونق دهد. درحالی که ما در اکران نوروز امسال، چنین وضعی را تجربه کردیم و چند فیلم پرمخاطب را به‌صورت همزمان به روی پرده فرستادیم اما استقبال مخاطبان از آن اکران، چندان خوب نبود. اکران خوب اما در مرداد و شهریور رقم خورد یعنی آن اکران، نتیجه خود را چند ماه بعد دید اما با وقوع ناآرامی‌ها، این وضعیت متوقف شد و سینما به روزی افتاد که اکنون شاهد آن هستیم.»

  آیا اکران فیلم جدید، راه‌حل است؟
قطعا یکی از راه‌کارهای فرار از وضعیت موجود، نمایش فیلم پرمخاطب است. راه‌کاری که حداقل یک‌بار در تیرماه سال گذشته و در شرایطی که هیچ فیلم پرمخاطبی حاضر به نمایش در روزهای پس از موج اول و دوم کرونا نبود، با دینامیت رقم خورد و طی آن، میزان استقبال، بسیار فراتر از آن چیزی بود که احساس می‌شد. 
اکران بخارست از چهارشنبه هفته آینده، قطعا یک برگ برنده در شرایط فعلی خواهد بود؛ چرا که هم سبب افزایش میزان مخاطب سینما خواهد شد و هم این جرات را برای صاحبان آثار پرمخاطب به وجود خواهد آورد که برای نمایش فیلم خود ترغیب شوند. 
البته باید در این بین به یک موضوع مهم نیز اشاره کرد و آن مقایسه نسبتا عجیبی است که میان حال‌وهوای تیرماه سال گذشته و حال‌و‌هوای امروز مردم کشور می‌شود. جایی که ترس، بی‌انگیزگی و خستگی مردم تعبیر شده و این‌گونه عنوان می‌شود که مردم، در شرایط فعلی، دل و دماغی برای تماشای فیلم ندارند. 
البته که این گزاره، تاحدودی درست است اما قطعا دل و دماغ نداشتن مردم، دلیل موجه و تاثیرگذاری برای عدم‌استقبال آنها از فیلم‌های پرمخاطب نخواهد بود. در همین 50 روزی که سینماها به‌واسطه ناآرامی‌ها به حالت رکود درآمده است، مردم حتی از سه فیلم نه‌چندان پرمخاطبی که هفته گذشته به روی پرده رفتند، استقبال به عمل آوردند. در نتیجه این استقبال، اولین سه‌شنبه با حضور این سه فیلم، به پرمخاطب‌ترین روز طی یک ماه اخیر سینماها تبدیل شد و یکی از این سه فیلم (لوپتو) توانست به دو ماه صدرنشینی پسر دلفینی خاتمه داده و به‌عنوان پرفروش‌ترین فیلم روزانه سینماهای کشور تبدیل شود. 
این گزاره ثابت می‌کند که با نمایش فیلم پرمخاطب، نه‌تنها ورق تاحدود بسیاری به نفع سینماها برگردانده می‌شود بلکه پروسه گذر از رکود وضعیت ناآرام، خیلی زود و برخلاف آنچه تصور می‌شود، به روزهای قبل از مهرماه بازگشته و هیچ بعید نیست که با تقویت این روند و تعجیل در اکران چند فیلم پرمخاطب دیگر، سینماها حتی به روزهای قبل از کرونا، نزدیک شوند. 
همچنان‌که این اتفاق در گیشه سال گذشته و با نمایش سه فیلم دینامیت، گشت 3 و قهرمان، تاحدودی رخ داد و اگر امروز نیز شورای صنفی نمایش بتواند بعد از بخارست، چند فیلم کمدی و اجتماعی پرمخاطب را به گیشه نزدیک کند، هیچ بعید نیست که مسیر رسیدن به روزهای پیش از کرونا، به شکلی میان‌بر خود را نشان داده و در همین گیشه امسال، قابل تحقق و دسترسی است. 

  باز شدن مجاری مجازی
وضعیت انسداد برخی شبکه‌های مجازی طی 50 روز اخیر، وضعیت رونق سینماها را نیز با رکود مواجه کرده است. در شرایطی که تلگرام و اینستاگرام، نقش بسیار مهمی در رونق اکران سینماهای کشور داشتند و بازی‌سازان این عرصه، نهایت استفاده را از این دو پلتفرم در جهت ترغیب مردم به سینما رفتن به عمل می‌آوردند، ایجاد اختلال در دسترسی به اینستاگرام و پروکسی‌هایی که مسیر تلگرام را برای فعالان این پلتفرم آسان می‌کرد، افت محسوسی را در آمار سینماروها ایجاد کرد. 
از طریق این دو پلتفرم، بازیگران، کارگردانان، فیلم‌ها و اطلاعات این حوزه به مخاطبان عام منتقل می‌شد و در روزگار انفعال تلویزیون در جهت تبلیغات سینمایی، این مهم بر دوش این دو پلتفرم بود که حالا و با قطع دسترسی مخاطبان به آنها، عملا یک شاهراه تبلیغاتی برای سینما مسدود شده است. 
بنابراین اگر راه‌های دسترسی به این دو پلتفرم برای مخاطبان، هموار شود، قطعا تاثیرگذاری‌های مطلوب اطلاع‌رسانی و تبلیغات از طریق مجازی، منجر به افزایش میزان مخاطب شده و بخشی از مخاطبان که مسیر آگاهی‌بخشی سینمایی آنها از این طریق تامین می‌شد، به سالن‌های تاریک باز خواهند گشت. 

  اکران مردمی را نباید دست‌کم گرفت
برخی اعتقاد دارند که اکران‌های مردمی، برای همان روز و همان سانسی که بازیگران در سینما حضور پیدا می‌کنند، موثر بوده و تاثیر چندانی در رونق فروش آن اثر ندارد. حال آنکه اگرچه این اکران‌ها در فروش همان روز آن فیلم تاثیر خوبی دارد بلکه بهره‌برداری‌های بعدی که فیلم وعکس‌های حاصل از این اکران‌ها در شبکه‌های مجازی در برجسته کردن نام فیلم می‌کنند، غیرقابل انکار است. 
تا پیش از این، فیلم‌ها تلاش می‌کردند تا دو یا سه اکران مردمی را در پردیس‌های بزرگ تجربه کنند و با اطلاع‌رسانی گسترده و البته شیوه پاپاراتزی‌گونه‌ای که در مسیر انتقال و اشتراک این فیلم وعکس‌ها صورت می‌گرفت، آن فیلم تا چند هفته، از خوراک مناسبی برای تبلیغات در فضای مجازی برخوردار بود که سبب می‌شد تا با نوعی فضاسازی، تبلیغاتی گسترده برای آن فیلم شکل گرفته و مخاطب عام، ترغیب شود تا به تماشای فیلمی برود که تمام فضای مجازی از تصاویر آن پر است. 
در شرایط فعلی، اکران‌های مردمی به صفر رسیده است. این اکران‌ها حتی برای سه فیلم جدیدی که از هفته گذشته به روی پرده رفته‌اند نیز صورت نگرفته است که شاید یک عامل مهم آن، محدود شدن امکان تبلیغات در فضای مجازی است و اینکه این خوراک قرار نیست در محیطی، به اشتراک حداکثری برسد بنابراین قطعا با آزاد شدن دو پلتفرم تلگرام و مخصوصا اینستاگرام، اتفاق‌های خوبی در این مسیر رخ خواهد داد. 
تاثیرگذاری از این طریق به‌گونه‌ای است که صاحبان آثاری که به تازگی اکران شده‌اند، حتی در شرایط فعلی نیز باید به اکران مردمی، به دید مثبت نگاه کرده و با همین شیوه از برگزاری این اکران‌ها استقبال کنند؛ چراکه اگر این اکران‌ها، تاثیرگذاری مطلوب قبلی را ندارد اما قطعا فروش کنونی این آثار را با یک تکان مثبت و رو به جلو همراه خواهد کرد. 

  نقش تلویزیون و تبلیغات
در شرایطی که مسیر تبلیغات اینترنتی تقریبا مسدود شده است، تلویزیون باید در مقام یک مصلح اجتماعی ظهور کرده و کمبودهای این حوزه را جبران کند اما متاسفانه همان‌گونه که مشاهده می‌شود، سیاست تلویزیون، حتی در شرایط فعلی نیز حمایت از سینما نیست و آثار سینمایی از کمترین میزان تبلیغات در این مدیوم برخوردار هستند. 
این مهم در شرایطی اتفاق افتاده که در اوضاع نگران‌کننده فعلی، مردم کشور، بیش از هر زمان دیگری به شادی و نشاط عمومی نیاز دارند. ضرورت مهمی که بارها از زبان دولت‌مردان نیز عنوان شده و آنها اعلام کرده‌اند که از هر شرایط سالمی که به نشاط عمومی جامعه کمک می‌کنند، استقبال کرده و مسیر هموار شدن آن را تدارک می‌بینند. طبیعتا سینما در این نقشه ‌راه، در صدر قرار دارد. صنعت سرگرمی‌سازی که در تمامی دنیا، ابزاری در جهت سرگرمی خانواده‌هاست. طبیعی است که در شرایط فعلی، دولت، نقش تعیین‌کننده در باروری میزان استقبال از سینماها دارد. نه‌تنها دولت، بلکه هر جریان، نهاد و سازمان دغدغه‌مندی که رسیدن به نشاط اجتماعی را یکی از راه‌های خروج از بحران امروز مردم ایران می‌داند، باید تلاش کند تا سینما به‌عنوان ابزاری در خدمت نشاط عمومی و حداکثری، سریعا از وضعیت رکود فعلی خارج شود. 
اینکه تلویزیون در شرایط کنونی، همچنان سیاست‌های ممیزی و مالی سختگیرانه‌ای در قبال تبلیغات آثار سینمایی دارد، اصلا پسندیده نیست و حتی در مسیر دلسوزی و دغدغه‌مندی برای رسیدن به یک نشاط عمومی درست تعریف نمی‌شود. در واقع باید این‌گونه عنوان شود که تلویزیون حتی در شرایط فعلی نیز حاضر نیست به کمک سینما بیاید، بنابراین این کمک قرار است در کدام روز مبادا صورت بگیرد که وخیم‌تر از امروز باشد؟
در شرایطی که هم سینما و هم تلویزیون، با یک رقیب قدرتمند به نام وی‌اودی‌ها دست به گریبان هستند، طبیعی است که باید روابط این مدیوم در روزگار گستردگی مخاطب وی‌اودی‌ها، مستحکم‌تر از قبل باشد اما همان‌گونه که مشاهده می‌شود، تلویزیون حاضر نیست برخلاف ادعاهایی که به صورت شفاهی دارد، در میدان عمل و اجرا، حمایتی از آثار سینمایی به عمل بیاورد و در چنین رویکردی طبیعی است که تلویزیون از تبلیغات پفک و چیپس سرشار باشد اما تبلیغات فرهنگی از نوع سینمایی را به خود نبیند. رویکردی که حتی در روزگار تصدی آقای جبلی که خود از جامعه خبری هستند نیز دیده نمی‌شود و همین، شدت تعجب از اعمال چنین تصمیمی را دوچندان کرده است. 

  آیا اکران فیلم‌های توقیفی به گیشه جان می‌دهد؟
یکی از پارامترهای خروج سینما از رکود فعلی، نمایش فیلم‌های مساله‌داری است که ماه‌ها و سال‌ها از آنها تحت عنوان آثار توقیفی یاد شده است. آثاری که نمایش آنها در شرایط فعلی، قطعا به افزایش میزان مخاطب خواهد انجامید. اتفاقا نمایش این‌گونه فیلم‌ها، با یک تیر دو نشان زدن است؛ چراکه هم جمعیت فیلم‌بین و مخاطبان خاص را به سینماها می‌کشاند و هم مخاطبان عام که در طول سالیان، نام این فیلم‌ها را در جراید و رسانه‌های مختلف شنیده‌اند و نسبت به آنها شرطی شده‌اند، کنجکاو هستند تا این آثار را در سینما تماشا کنند. 
در این زمینه، اطلاعات ضد و نقیضی به دست خبرنگار «فرهیختگان» رسیده است. طبق این اطلاعات که از طریق یک منبع مطلع به دست ما رسیده، سازمان سینمایی از مدت‌ها پیش مصمم بود که مشکل تمامی این فیلم‌ها را یک‌بار برای همیشه رفع کند. در همین زمینه، تحرکات مثبت و رو به جلویی صورت گرفت که گره بسیاری از آثار را تا حدود زیادی باز کرد مثلا این اتفاق برای فیلم روشن و چپ، راست به صورت کامل باز شده و حالا شورای صنفی نمایش منتظر اعلام آمادگی صاحبان این آثار است تا بتواند آنها را در کنداکتور اکران بچیند. 
از سوی دیگر، این خبر نیز به دست ما رسیده که فشارهایی بر سازمان سینمایی وارد است که با نرمش و مماشات، مشکل برخی از این فیلم‌ها را به شرط اکران زودهنگام در شرایط فعلی، رفع کند که گویا سازمان در برابر این پیشنهاد، از خود مقاومت نشان داده و حاضر به نمایش این آثار، بدون تن دادن به ممیزی‌های عنوان‌شده نیست. 
البته که این شرایط، یک‌بار در خرداد سال گذشته رخ داد و طبق آن، فیلم دینامیت که گفته می‌شد شاید هرگز رنگ پرده را به خود نبیند، به صورت فوری اکران شد و همان‌گونه که مشاهده کردیم، نه‌تنها آثار مخربی بر جای نگذاشت، بلکه با 60 میلیارد تومان فروش، به پرفروش‌ترین فیلم اکران سال 1400 نیز تبدیل شد. 
در همین رابطه، یکی از سینماگران که نمی‌خواست نامش رسانه‌ای شود، به «فرهیختگان» اعلام کرد: «در حال حاضر تمام فیلم‌هایی که با عنوان توقیفی مطرح هستند، هیچ مشکلی برای نمایش ندارند و تنها در اثر کدورت سازمان سینمایی با صاحبان این آثار است که آنها فرصت نمایش پیدا نمی‌کنند.»
این سینماگر افزود: «اطلاع دارم که یکی از این فیلم‌ها در اثر لجاجت سازمان سینمایی با کارگردانش و شاید هم برعکس، در توقیف به‌سر می‌برد حال آنکه نمایش این فیلم در شرایط کنونی، می‌تواند اتفاق بسیار خوبی را رقم بزند که امیدواریم سازمان سینمایی با کمی ملاطفت به این فیلم‌ها بنگرد و همان‌گونه که اعلام کرد، مشکلات این فیلم‌ها را یک‌بار برای همیشه رفع کند و آنها را به روی پرده بفرستد.»
 بر پایه این گزارش، فیلم‌هایی چون صد سال به این سال‌ها محصول سال 86، گزارش یک جشن محصول سال 89، مهمونی کامی محصول سال 92، منی مخصوص من محصول سال 93، کاناپه محصول سال 95، اراداتمند؛ نازنین، بهاره و تینا محصول سال 95، قاتل وحشی محصول سال 98، برادران لیلا و شب، داخلی، دیوار محصول سال 1400، آثاری هستند که می‌توانند در شرایط فعلی به کمک سینماها آمده و وضعیت اکران را دگرگون کنند. 
نمایش این آثار، از دو جهت بسیار مهم تلقی می‌شوند: «نخست آنکه فضای مثبتی را میان سینماگران و سازمان سینمایی ایجاد کرده و این سیگنال مثبت را مخابره می‌کنند که تیم سینمایی دولت، نهایت تلاش خود را به کار بست تا این آثار، به روی پرده آمده و از وضعیت توقیف خارج شوند و دوم هم آنکه، نمایش این فیلم‌ها، راندمان فروش سینماها را با افزایش مواجه کرده و سبب می‌شوند تا سینما از وضعیت راکد کنونی خارج شود. 
تمامی این پارامترها، به یک همت عالی نیازمند است تا در کنار حمیت هنرمندان، سازمان سینمایی با اجرایی کردن آنها، زمینه یک سینمای پویا و شاداب را فراهم کند وگرنه در شرایط فعلی، حتی با وجود دوبرابر شدن تعداد سالن‌های سینمایی، وقتی خوراک مناسب و کافی برای این اماکن وجود نداشته باشد، همچون کسی که در بیابان، ده‌ها کیلو طلا در اختیار دارد، دردی را دوا نکرده و به پویایی عمومی نمی‌انجامد. بنابراین در شرایط فعلی لازم است تا سازمان سینمایی، پا پیش گذاشته و زمینه اجرایی کردن مطلوب این پارامترها را فراهم کند تا سینمای ایران به آنچه که شایستگی آن را دارد، برسد.