اکنون دقیقا یک ماه از اتفاقات پس از نمازجمعه هشتم مهرماه در مصلای زاهدان می‌گذرد و حالا جایی هستیم که پس از یک ماه نمازجمعه زاهدان هنوز محل وقوع ناآرامی‌ها و حواشی به‌جای مانده از اتفاقات یک ماه گذشته است. چرا؟ حدس و گمان‌های زیادی از اتفاقات زاهدان و اعتراضات مردم سیستان‌وبلوچستان در این بازه زمانی مطرح شد. از شبکه‌های آن‌ور آبی گرفته که مدعی هستند حاکمیت قصد از بین بردن برادران دینی‌اش در این استان را دارد تا شبکه‌ها و رسانه‌های داخلی که انگار ملاحظات بیش از اندازه‌شان اجازه نمی‌دهد اخبار و روایت‌های دست اول از وقایع سیستان‌وبلوچستان ارائه کنند، روایت‌های متعددی را از این اتفاقات و ناآرامی‌ها ارائه کردند و مخاطبان هم انواع و اقسام اخبار را فارغ از صحت و سقم‌شان شنیدند و قضاوت کردند. نتیجه اینکه ناآرامی‌ها تا امروز ادامه یافته است و این نشان می‌دهد رسانه‌های داخلی در آرام ساختن فضای رسانه‌ای این استان موفق نبوده‌اند. کیست که نداند رسانه‌های داخلی در روایت، به سبب ملاحظات بیش از حد همواره یک گام از سایر رسانه‌ها عقب هستند؟ شاید همین تعلل‌هاست که موجب ناکامی ما در جنگی بسیار بااهمیت در حوزه رسانه شده است؛ جنگ روایت‌ها. در این میان اما ما در اولین گزارش خود از حوادث پس از نمازجمعه 8 مهر زاهدان روایت متفاوتی از ریشه سوءتفاهم‌ها و اختلافاتی که موجب بروز ناآرامی‌ها در سیستان‌وبلوچستان شدند ارائه کردیم، روایتی که میزان اهمیتش حال پس از یک ماه مشخص شده است. به عبارتی برای خیلی از منابع داخلی، مواجهه با واقعیت و پذیرش اتفاقات تلخ صورت‌گرفته در زاهدان، یک ماه زمان برد و این یک ماه تاخیر و تعلل همان علت شکست رسانه‌های داخلی در جنگ روایت‌ها و ناکامی در جلب اعتماد عمومی است. در آن گزارش نوشتیم که ظاهرا قصوری در برخورد بعضی از ماموران انتظامی کلانتری 16 زاهدان با معترضان پیش آمده که لازم است در اسرع وقت به آن رسیدگی شود، قصوری که آن زمان توسط خیلی از رسانه‌ها قویا تکذیب شد و به ریشه‌های وقوع حادثه اشاره‌ای نشد. اخیرا اما شورای تامین سیستان‌وبلوچستان در اطلاعیه‌ای اعلام کرده که فرمانده پلیس زاهدان و رئیس کلانتری ۱۶ این زاهدان به علت همین قصور صورت‌گرفته عزل شده‌اند و سازمان قضائی نیروهای مسلح در کمال بی‌طرفی و بدون هیچ اغماضی به این پرونده وارد شده و با مجرمین برخورد خواهد کرد. پس از صدور این بیانیه مولوی عبدالحمید، امام‌جمعه زاهدان نیز در خطبه‌های نمازجمعه گذشته این شهر ضمن استقبال از بیانیه شورای تامین استان و برکناری برخی مسئولان در رابطه با حادثه 8 مهرماه، خواستار رسیدگی کامل به اتفاقات رخ‌داده و برخورد قاطع با افراد دخیل در این حادثه شد. وی همچنین در پایان خطبه با توصیه نمازگزاران به کنترل احساسات از آنها خواست پس از اقامه نماز با رعایت امنیت و احترام به اموال و جان افراد محل نماز را ترک کنند و به خانه‌هایشان بازگردند. اما علی‌رغم این شفاف‌سازی‌ها و توصیه‌ها نیز بار دیگر فضای پس از نمازجمعه این شهر شاهد التهاب و ناآرامی‌های بعدی بود. آنچه عیان است مثبت و سازنده بودن اقدام مسئولان استانی، قضائی و انتظامی سیستان‌وبلوچستان در پذیرش قصور از سوی مقامات خود است اما شاید اگر این اقدام مثبت قدری زودتر به وقوع می‌پیوست و این نمود پیدا کردن مسئولیت‌پذیری و شفاف‌سازی یک ماه به طول نمی‌انجامید، اکنون شاهد پایان ناآرامی‌ها در این استان بودیم. احتمالا مصادیق بیشتری از اشتباهات و تقصیرات صورت‌گرفته از سوی نهاد‌های انتظامی و نیروهای مسلح در حوادث اخیر وجود دارد که لازم است همچون اقدام اخیر در سیستان‌وبلوچستان درخصوص پذیرش و رسیدگی به آنها هرچه زودتر اقدام شود تا ضمن نمود یافتن شفاف‌سازی و مسئولیت‌پذیری مقامات انتظامی در چشم عموم، از قربانیان دلجویی شده و هرچه زودتر از دامنه‌دار شدن بحران‌هایی که در پی این اشتباهات به وجود می‌آیند جلوگیری شود. 

ریشه ناآرامی‌های اخیر در سیستان‌وبلوچستان چه بود؟

گفتیم که ماجرای درگیری اولیه در مصلای زاهدان علتی غیر از ناآرامی‌های اخیر در کشور داشته است. سوءتفاهمی که ریشه‌اش در اتفاقی است که بیش از سه ماه پیش در چابهار رخ داد اما با مدیریت رسانه‌ای ناصحیح، عدم هماهنگی و بی‌توجهی مسئولان استانی، باوری اشتباه برای مردم این استان رقم زد و آتشی را شعله‌ور کرده که گروهک‌های تجزیه‌طلب و تکفیری بر آن دمیدند. منبعی مطلع پیش‌تر در رابطه با عامل بروز ناآرامی‌های هشتم مهر به «فرهیختگان» گفته بود: «در یکی از محله‌های چابهار به خانمی بالای 30 سال تجاوز می‌شود. این خانم درگیر شده و نهایتا توسط متجاوزان کشته می‌شود. پلیس ورود می‌کند و دنبال قاتل می‌گردد. چند جوان در این رابطه دستگیر می‌شوند و اعترافاتی می‌کنند. ظاهرا پسر جوانی عامل اصلی قتل بوده و پلیس به‌دنبال او و اطرافیان این فرد می‌رود و از همه آنها بازجویی صورت می‌گیرد. این فرد خواهری داشت که مدعی است در این فرآیند به وی تجاوز شده است. بلافاصله پس از این خبر آن مسئول که در بازجویی حاضر بود، دستگیر می‌شود و به زاهدان منتقل می‌شود و بازجویی‌ها شروع می‌شود. آن خانم را نیز برای تست‌های پزشکی قانونی می‌برند و براساس آنچه پزشکی قانونی می‌گوید به این خانم تجاوز نشده است. نهایتا عده‌ای از علما با مردم حرف زدند و معترضان را ساکت کردند. تا اینکه شخصی در استان بیانیه‌ای داد که برای من محرز شده که این ماجرا صحت دارد و در پی انتشار این بیانیه درگیری‌ها و تجمعات شروع شد.» همچنین نوشتیم که در حادثه حمله معترضان به کلانتری 16 زاهدان پس از پایان نمازجمعه هشتم مهر، در ابتدا گروهکی حضور نداشت و پس از بالاگرفتن درگیری‌ها بود که اشرار و گروهک‌ها به درگیری اضافه شدند. در ادامه مجددا به ریشه بروز این حوادث یعنی ماجرای تجاوز خواهیم پرداخت اما پیش از آن به مرور بخش‌هایی از بیانیه مهم شورای تامین سیستان‌وبلوچستان پیرامون رخدادهای 8 مهرماه در زاهدان می‌پردازیم. در این بیانیه آمده است: «روز جمعه 8 مهرماه پس از اتمام مراسم نمازجمعه اهل سنت در شهر زاهدان گروهی از افراد ضمن یورش به کلانتری 16 در مجاورت مصلای نمازجمعه قصد داشتند حوزه انتظامی مذکور را تصرف کنند. در جریان این حمله با توجه به درگیری مهاجمان و نیروهای مدافع کلانتری، متاسفانه برخی هموطنان مظلوم و نمازگزاران جان خود را از دست داده یا مجروح شدند. پس از این حادثه تعدادی افراد مسلح با سوءاستفاده از فضای ملتهب ایجادشده ضمن حمله به شهروندان و اماکن مختلف، اقدام به آتش زدن و غارت اموال عمومی و خصوصی کرده و با نیروهای حافظ امنیت درگیر شدند که در این حوادث تعدادی از اغتشاشگران و افراد بی‌گناه کشته و جمعی از نیروهای خدوم امنیتی و نظامی نیز به شهادت رسیدند.»

نکاتی از بیانیه مهم شورای تامین استان سیستان‌وبلوچستان

در ادامه بیانیه نیز نتایج تحقیقات و بررسی‌های انجام‌شده، به این شرح در 6 مورد احصا شده است: «تیم‌های بررسی و هیات‌های اعزام‌شده به زاهدان، ضمن گفت‌وگو با فرماندهان انتظامی و مسئولان امنیتی، بررسی فیلم‌های دوربین‌های مدار بسته سطح شهر، جمع‌آوری شواهد میدانی، گفت‌وگو با شاهدان عینی و مجروحان حادثه و دیدار با سران طوایف و علمای دینی، به بازسازی صحنه اغتشاش و نحوه اقدام نیروهای انتظامی پرداختند. نتایج جمع‌بندی این تحقیقات به شرح زیر برای اطلاع مردم شریف و انقلابی سیستان‌وبلوچستان و عموم هموطنان اعلام می‌شود: 1.حوادث روز جمعه 8 مهرماه در دو بازه زمانی و محیط متفاوت به وقوع پیوسته که از منظر عناصر حاضر در صحنه، ‌انگیزه و اقدام با یکدیگر متفاوت است. 2.پس از پایان نمازجمعه جمعیتی بالغ بر 150 نفر که حضور افراد مسلح در میان آنها به اثبات رسیده با حمله به کلانتری 16، ضمن پرتاب سنگ، تیراندازی، هدایت و زدن اتوبوس شرکت واحد به دیوار کلانتری به قصد تخریب در و دیوار و نهایتا ورود به محوطه کلانتری، آغازگر اغتشاش بوده و با به آتش کشیدن خودرو پلیس و مجروح کردن تعدادی از کادر انتظامی تلاش کردند تا حوزه انتظامی مذکور را به تصرف خود درآورند که اقدام اغتشاشگران برای تصرف حوزه انتظامی با عکس‌العمل پرسنل حاضر در کلانتری عقیم ماند(استفاده از گاز اشک‌آور، به‌کارگیری سلاح ساچمه‌زن و تیراندازی)3. به دلیل مجاورت کلانتری 16 با محل برگزاری نمازجمعه، تخلیه نشدن کامل مصلی، درگیری مسلحانه و نیز تیراندازی نیروهای انتظامی، متاسفانه منجر به مجروحیت و از دست دادن جان تعدادی از شهروندان نمازگزار و عابران بی‌گناهی شد که نقشی در اغتشاش نداشتند. 4. پس از پایان درگیری‌های مرحله اول در اطراف کلانتری، برخی افراد و نیز افرادی مسلح با سوءاستفاده از التهاب ایجادشده، در اطراف مسجد مکی، پشت بام‌های مجاور و سپس نقاط دیگر شهر اقدام به اغتشاش کرده، ضمن تخریب و آتش زدن اموال عمومی، دولتی و خصوصی، درگیری مسلحانه را آغاز می‌کنند. 5. شورای تامین استان به‌منظور برقراری امنیت و جلوگیری از گسترش ناامنی و حفظ جان و مال شهروندان، نسبت به اعلام وضعیت امنیتی در شهر اقدام و مرحله مقابله نیروهای امنیتی و انتظامی با گروه‌های مسلح آغاز و تا اواخر شب ادامه می‌یابد. در این مقطع زمانی نیز تعدادی از افراد مسلح کشته و 6 نفر از حافظان امنیت از جمله سردار سرافراز هاشمی به شهادت رسیدند و گروهی نیز مجروح شدند. 6. براساس مستندات موجود تاکنون، تعداد مجموعه جان‌باختگان حوادث 8 مهر و روزهای بعد از آن در شهر زاهدان 35 نفر است که شامل برخی از نمازگزاران در مصلی، جان‌باختگان در مرحله اول اطراف کلانتری، کشته‌شدگان از افراد مسلح در اثر درگیری‌های سطح شهر و همچنین شهروندان بی‌گناه به قتل رسیده توسط اشرار در مناطق مختلف شهر هستند.» اما در ادامه پایان و مهم‌ترین قسمت از بیانیه شورای تامین استان سیستان‌وبلوچستان از همان اقدام مثبت و سازنده مسئولان قضایی و انتظامی خبر داده شده و در این باره اعلام شده: «ضمن پذیرش قصور برخی از ماموران و عزل رئیس وقت کلانتری 16 و فرمانده انتظامی زاهدان و همچنین جبران خسارت وارده به جان‌باختگان بی‌گناه و خانواده‌های آنان اعلام می‌دارد که؛ پرونده حوادث تلخ زاهدان اعم از محرکین، اغتشاشگران و مهاجمان به کلانتری و از طرفی مسئولان ذی‌ربط انتظامی جهت رسیدگی به تخلفات و جرائم، تشکیل و به همراه مستندات کامل برای رسیدگی همه‌جانبه به مرجع قضائی ارسال شده تا به‌صورت دقیق و براساس ضوابط قانونی مورد رسیدگی قرار گیرد. لازم به ذکر است چنانچه طی بررسی‌های تکمیلی و در صورت مشخص شدن مواردی دیگر از قصور یا تقصیر احتمالی پرسنل و فرماندهان انتظامی، جهت رسیدگی و اقدام ارسال خواهد شد.»

اقدام مثبت اما دیر سازمان قضایی نیروهای مسلح در پذیرش قصور ماموران انتظامی

در رابطه با آنچه در بازه زمانی 28 روزه میان نمازجمعه 8 مهر و نمازجمعه اخیر زاهدان یعنی 6 آبان گذشته است، منبعی مطلع به ما می‌گوید: «در 8 مهر چه اتفاقی افتاد؟ یک عده از مصلی خارج شده و به سمت پاسگاه 16 زاهدان حمله کردند و بالطبع از درون پاسگاه نیز تیراندازی صورت گرفت. در این بین ظاهرا 4 سرباز هول شدند. در جلسات اخیر با مسئولان مختلف امنیتی و انتظامی گفته می‌شد که لازم است مقصران را پیدا کرده و با آنها برخورد لازم صورت بگیرد. اما عده‌ای معتقد بودند اقتدار پلیس و نظام تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت و این‌گونه بود که رسیدگی لازم با تاخیر صورت گرفت و کار بیخ پیدا کرد. نهایتا این شد که وزیر کشور به استان آمد و طی جلسه‌ای که با عبدالحمید داشت بنا شد نمازجمعه 15 مهر بدون حضور نیروی انتظامی برگزار شود و عبدالحمید نیز به مردم توضیحات لازم را بدهد و آنها را به آرامش دعوت کند. وی اما در نمازجمعه بعدی با داد و بیداد آمد و گفت جواب ما را بدهید و چرا کسی کاری نمی‌کند. همین‌طور ماجرا تلنبار شد و بیخ پیدا کرد تا نمازجمعه اخیر. از چند روز قبل مدام فراخوان داده شد. پنجشنبه چندصد نفر از شهرستان‌های مختلف استان در مسجد مکی تجمع کردند و شب را هم آنجا خوابیدند تا برای نماز فردا آماده شوند. همانجا هم با عبدالحمید دیدار کردند از این باب که هر چه شما بگویید قبول است. یک نفر هم به او گفت شما امیرالمومنین هستید نه شیخ‌الاسلام! اما عبدالحمید در پاسخ به او گفت این خطاب درست نیست. شاید این نوعی هماهنگی بین خودشان بود. فردای آن روز هم خیابان پر شد و نماز برگزار شد. دوباره عبدالحمید خواست صحبت کند. اتفاقی که شورای تامین استان رقم زد چه بود؟ شورای تامین با آگاهی از این ماجرا غروب پنجشنبه رسما اعلام کرد فرمانده کلانتری 16 و فرمانده انتظامی پلیس زاهدان برکنار شده‌اند. البته این اقدام مثبت می‌بایست زودتر انجام می‌شد. عبدالحمید همچنان در خطبه‌های نمازجمعه حاضران را به آرامش دعوت کرد. این اقدام وی همچنین با اعتراض برخی از این گروه‌ها مواجه شد.»

ماجرای تعرض جنسی و ضرورت شفاف‌سازی در خصوص علت ناآرامی‌ها

گفتیم در این گزارش به ماجرای تجاوز نیز خواهیم پرداخت. این منبع مطلع پیرامون آخرین وضعیت ماجرای تجاوز که اکنون بیش از 90 روز از وقوع آن می‌گذرد، گفت: «کسی که تجاوز کرده بود در واقع بلافاصله و پیش از پیاده کردن قصد خود دستگیر شد، یعنی یک هفته قبل از اربعین. البته تجاوزی در کار نبود. آزار جنسی‌ای بوده که فرصت انجامش را نیز پیدا نکرده است. سازمان قضائی نیروهای مسلح این فرد را دستگیر کرده است، اما سوال این است که چرا این اقدام مثبت را اعلام نمی‌کنند؟ هنوز مردم نمی‌دانند وی دستگیر شده است. حتی بعضا شایعه شده کسی که دیروز برکنار شده همان کسی است که تجاوز کرده است و برخی هم می‌گویند این‌طور نیست. یعنی هنوز برای مردم شفاف نشده است سرنوشت کسی که تجاوز کرده چه شده است. با اینکه به این موضوع رسیدگی شده اما اطلاع‌رسانی و جنبه رسانه‌ای آن ناقص است و این عدم شفافیت بر آتش سوءتفاهم مردم استان می‌دمد. اگر نهاد‌های انتظامی خیلی ساده با مردم گفت‌وگو کنند کار این‌طور بیخ پیدا نمی‌کند.» سوال این است که استان تا چند روز دیگر باید شاهد ناآرامی و اتفاقات تلخ می‌بود تا این اقدام واجب با تاخیر از سوی نهاد‌های قضائی و انتظامی صورت بگیرد؟