وز شمار صدا، هزاران بیش

مجتبی اردشیری، خبرنگار:جلال مقامی کار خود را در طلایی‌ترین دوره تاریخی دوبله در ایران آغاز کرد. او در حالی فعالیت حرفه‌ای خود را از سال 1337 آغاز کرد که سینمای ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیر تولیدات ابتدایی، در آغاز راه قرار داشت. ضمن اینکه در آن سالیان، به دلیل کمبود تولیدات ملی فیلم‌های خارجی بسیاری در ایران نمایش داده می‌شدند که این فیلم‌ها نیازمند دوبله بودند. 
در چنین فضای فشرده‌ای جلال مقامی توانست خود را در شمایل نسل نخست دوبلور وارد سینمای ایران کند. جالب آنکه مقامی کار خود را از بازی در صحنه تئاتر آغاز کرد و این یک اتفاق بزرگ بود که مقامی با گرایش به سمت دوبله، مسیر حرفه‌ای خود را تغییر داد و خیلی زود توانست به‌مانند هنرپیشه‌های سرشناس آن زمان خود را به‌عنوان یک دوبلور حرفه‌ای به جامعه ایران بشناساند. 
تبحر مقامی در فنون دوبله و استانداردهایی که صدای وی واجد آن بود سبب شد تا وی نقش اول بسیاری از فیلم‌های چند دهه نمایش‌داده‌شده در سینمای ایران را دوبله کند. به همین جهت، وی در تمام آن سال‌ها موفق شد دوبله کاراکترهایی چون رابرت ردفورد، وارن بیتی، مونتگمری کلیفت، ژان پل بلموندو، داستین هافمن، ریچارد چمبرلین، آرتور کندی، آلن بیتس، آل پاچینو، کلینت ایستود، استیو مک‌کوئین و ده‌ها بازیگر دیگر را به انجام برساند. 
هم‌چنانکه مقامی در این سال‌ها به‌واسطه دوبله صدای «عمر شریف» در فیلم لورنس عربستان، حسابی مورد توجه سینمادوستان قرار گرفته بود. 
مقامی در مهندسی دوبله این بازیگران، چندان بامهارت بود که با دوبله روی صدای یک بازیگر دیگر تمامی نقش‌های آن بازیگر را تصاحب می‌کرد چراکه مخاطبان، آن بازیگر را با آن صدا می‌شناختند و به همین دلیل است که وقتی عنوان می‌شود مقامی دوبله بازیگری مانند رابرت ردفورد را به انجام رساند یعنی او مجموعه فیلم‌های این بازیگر که در آن سال‌ها متجاوز از 6 فیلم است را به انجام رساند. او این مهندسی و مهارت را برای ده‌ها بازیگر به انجام رساند و به همین جهت است که وی خیلی زود به صدایی گرم و آشنا برای ملت ایران تبدیل شد. 
این صدا البته برای سینمادوستان، خاطره‌آمیزتر است. مقامی این شانس را داشت که عمده کارهایی که در آنها فعالیت داشت از بهترین‌های تاریخ سینما بودند و به همین جهت نمی‌توان از فهرست بلندبالای برترین آثار تاریخ سینمای جهان سخن گفت و تجسم صدای مقامی را در قالب کاراکترهای مختلف این آثار به یاد نیاورد. بنابراین مقامی در سال‌های پیش از انقلاب، به چنان شهرتی رسید که هم برای مردم عادی، چهره‌ای شناخته‌شده بود و هم فعالان و دوستداران سینما، با صدای او خاطرات بسیار خوبی داشتند. 
این شهرت سبب شد تا وی در میانه دهه 40، علاوه‌بر انبوه پیشنهادهای سینمایی که داشت از مدیریت دوبلاژی رونمایی کند که وی را در راس می‌دید و تنی چند از علاقه‌مندان آموزش‌دیده این فن را در قالب اعضای این گروه. از آن سال‌ها، مدیریت دوبلاژ که تا آن زمان، وجهه‌ای حرفه‌ای در ایران نداشت و بیشتر دایر بر مدار ابتکارات فردی دوبلورها بود، شکل و ترازی تکنیکی به خود گرفت و به قالب روز آن سال‌های جهان نزدیک‌تر شد. این ابتکار مقامی سبب شد تا وی در طول آن سال‌ها شاگردان بسیاری را تربیت کند که بسیاری از دوبلورهای بزرگ این سرزمین از آن جمله هستند. 
این مجموعه فعالیت‌ها که شامل تئاتر، سینما و دوبلاژ می‌شد، سال‌ها پرکاری را برای مقامی رقم زد و وی را به یکی از کلیدی‌ترین اعضای نسل طلایی دوبله در ایران تبدیل کرد اما این فشردگی کاری اتمام هنر مقامی در این عرصه نبود. 
در سال‌های پس از انقلاب که اساس نمایش فیلم‌های خارجی با محدودیت‌های گسترده‌ای مواجه شد، عمده فعالیت مقامی در آثار ایرانی جلوه کرد. تاجایی که وی در سال‌های دهه‌های 60 و 70، به جای چهره‌هایی چون فرامرز قریبیان، سعید راد، پرویز پرستویی، اصغر همت، مجید مظفری و ده‌ها چهره دیگر صحبت کرد. 
سونامی کارنامه هنری مقامی، در سال 62 شدت گرفت. سالی که وی برای نخستین‌بار، فعالیت در قامت مجری یک برنامه تلویزیونی را تجربه کرد و برنامه «دیدنی‌ها» با اجرای او، یکشنبه‌ها به روی آنتن شبکه دوم سیما رفت. در سال‌هایی که کشور درگیر جنگ بود و تلویزیون، برنامه مدونی برای حوزه سرگرمی مردم نداشت، دیدنی‌ها با استقبال خیره‌کننده‌ای از سوی مخاطبان مواجه شد. این استقبال سبب شد تا دیدنی‌ها به یکی از برنامه‌های کالت تاریخ تلویزیون تبدیل شود که پخش آن در یک رکوردی عجیب، 12 سال مداوم به طول انجامید. شهرت و محبوبیت مقامی با این برنامه، دوچندان شد و خلاء فیلم‌های خارجی در سینمای ایران، با این برنامه جبران شد. 
البته کمبود فیلم‌های خارجی، خلل چندانی بر مجموعه فعالیت‌های مقامی وارد نکرد چراکه تولیدات و سریال‌های تلویزیونی آن سال‌ها، به‌مراتب بیشتر از سال‌های پیش از انقلاب بود و به همین دلیل این کمبود در سینما در تلویزیون جبران شد. مقامی از این رهگذار توانست فرآیند خاطره‌سازی خود را با دوبله کاراکترهای آثاری چون مارکو پولو، ارتش سری، هرکول پوآرو، خانواده رابینسون، هشدار برای کبری 11، شهر مرزی، مزد ترس، پدر سالار و... تکرار کند. آثاری پرمخاطب که قطعا یکی از دلایل استقبال از آنها صدای گرم و پرحرارت مقامی در قامت نقش‌های اصلی بود که سبب شد تا این آثار خاطره جمعی یک نسل را تشکیل داده و هنوز در خاطر مردم بماند. 
این شخصیت‌سازی برای کاراکترهای خارجی، هم‌چنان به‌عنوان یکی از مولفه‌های ذاتی سبک کاری مقامی به شمار می‌رفت به‌گونه‌ای که وی در سال‌های پس از انقلاب نیز به صدای آشنای بازیگرانی چون رابین ویلیامز تبدیل شد و توانست در مجموعه آثار این بازیگر که مشتمل بر بیش از 10 فیلم است، دوبله کند. 
البته که مقامی در سال‌های پس از انقلاب همچنان بر اصل تربیت نسل، مصر بود و توانست با مدیریت دوبلاژهای گوناگون، چندین نسل از فعالان هنر دوبله را به سینما و تلویزیون کشور معرفی کند. هم‌چنان ثمره این حرکت خود را در کارهایی چون مارکوپولو به عینه مشاهده کرد. وی همچنین با حضور در سریال لبه تاریکی، یکی از جاودانه‌ترین دوبله‌های خود را تجربه کرد و نشان داد که دوران طلایی فعالیت او محدود به دهه‌های 30 و 40 نبوده است. 
مجموعه فعالیت‌های مقامی در فاصله سال‌های 1337 تا 1393، یک برنامه فشرده و متنوع است که از تئاتر و سینما تا تلویزیون و رادیو را شامل می‌شود. متاسفانه سکته‌ای که ایشان در سال 93، پشت سر گذراندند، سبب شد تا حجم قابل توجهی از فعالیت این چهره طلایی عرصه دوبله کشور محدود شود، هرچند که وی در تمامی این سال‌ها از اینکه نمی‌تواند به‌مانند آن 6 دهه، دوران پرکاری داشته باشد، ناراحت بود اما خاطره‌سازی این چهره برجسته در طول 65 سال فعالیت متمادی به اندازه‌ای بود که این کمرنگی در کارنامه پربار او اصلا به چشم نمی‌آید. 
جلال مقامی درحالی عصر پنجشنبه؛ 5 آبان‌ماه، بدرود حیات گفت که یکی از خاطره‌سازترین چهره‌های تاریخ این سرزمین است. هنرمند بدون حاشیه‌ای که حتی با اتفاق‌های که در طول ماه‌های اخیر رخ داد، باز هم نجابت خود را حفظ کرد و دست به کاری نزد که شرافت و قداست 65 سال فعالیت حرفه‌ای او زیر سوال برود. مقامی هم‌اکنون در جایگاه رفیعی قرار دارد که هم در سینما و هم در تلویزیون، موفق به خاطره‌سازی‌هایی شد که اگر بخواهیم طبق آمار به این تراز نگاه کنیم باید بگوییم کمتر هنرمندی در این عرصه موفق شد تا این سیر محبوبیت و غنا را در بیش از 6 دهه در مدیوم‌های مختلف تداوم ببخشد.