دروازه ورود به سینمای ایران

کیانا تصدیق مقدم، خبرنگار:انجمن سینمای جوانان چهار دهه است که به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز آموزش و تولید فیلم کوتاه در کشور فعالیت می‌کند. این مجموعه در این مدت بیش از 250 هزار هنرجو را آموزش داده و این هنرجویان در یک همکاری با یکدیگر هزاران فیلم کوتاه تولید کردند. انجمن سینمای جوانان در همه استان‌ها مراکز و در شهرستان‌ها دفاتر متعددی دارد و این مجموعه دروازه‌ای برای ورود جوان‌های علاقه‌مند به بدنه سینمای ایران است. یکی از تفاوت‌های بسیار مهم انجمن سینمای جوان با دیگر مدارس سینمایی این است که افراد علاوه‌بر اینکه در یک دوره با هم آموزش می‌بینند، در کنار هم فیلم کوتاه می‌سازند و گروه‌های فنی سینمایی از همین دوره آموزشی یکدیگر را پیدا می‌کنند. یعنی کسانی که دوره آموزشی را با هم گذراندند به‌عنوان عوامل تولید یک فیلم با یکدیگر همکاری می‌کنند. سینمای فیلم کوتاه به دلیل ارزان بودنش به نسبت فیلم بلند، محلی برای دیده شدن فیلمسازان تازه‌کار و راهی برای ورود آنها به دنیای سینمای فیلم بلند است. فیلمسازان زیادی بودند که فعالیت خود را از انجمن‌های سینمای جوان در شهرستان و با تولید فیلم کوتاه شروع کردند و امروز نامشان سر زبان‌‌ها می‌چرخد و فیلم‌هایشان در جشنواره‌های خارجی به نمایش در می‌آید. در ادامه به بررسی سال‌های آغازین فعالیت تعدادی از فیلمسازان مشهور سینمای ایران می‌پردازیم که فعالیت هنری خود را با تولید فیلم کوتاه در انجمن سینمای جوانان شروع کردند و بعد وارد دنیای حرفه‌ای سینمای بلند شدند. 

   اصغر فرهادی
اصغر فرهادی، کارگردان و فیلمنامه‌نویس در 15 سالگی و در سال 66 به انجمن سینمای جوان اصفهان رفت و با تولید فیلم کوتاه «رادیو» فعالیت هنری خود را شروع کرد. «هیاهو» یکی دیگر از فیلم‌های کوتاه اصغر فرهادی نام دارد که در همان سال‌های حضورش در انجمن سینمای جوان ساخت. مهدی قاسمی از کارگردانان بومی اصفهان در گفت‌وگویی که سال 95 با روزنامه همشهری داشت، درباره استعداد فرهادی گفته بود: «آقای فرهادی یک شخص خلاق، بااستعداد و زحمتکش بود و با ثمره زحمات شبانه‌روزی خود به این جایگاه در دنیا رسید. ما در سال 66 باید 25 دانشجوی پسر و 25 دانشجوی دختر می‌پذیرفتیم. آقای فرهادی بچه خمینی‌شهر اصفهان بود و رسانه‌ها مثل حالا گسترده نبود که از فراخوان انجمن اطلاعی داشته باشد. چند روز بعد از آزمون با یکی از دوستانش به ما مراجعه کرد و اصرار داشت که در انجمن حضور داشته باشد. من گفتم که کلاس‌ها شروع شده و سال بعد تشریف بیاورید. شاید اگر آن روز اصرارها و اشتیاق او را نمی‌دیدم و او را ثبت‌نام نمی‌کردم، مسیر زندگی آن جوان عوض می‌شد. به‌هر‌حال وقتی اصرارش را دیدم چند سوال پرسیدم و گفتم ۴ خط درباره یک گل بنویس. او با یک نثر خیلی خوب و قوی مطالبی را نوشت و هر سوالی که ما پرسیدیم خیلی خوب جواب داد و من مجاب شدم از مدیریت خودم استفاده کنم و او را بدون آزمون در انجمن ثبت‌نام کردم.»
وی در ادامه صحبت‌هایش گفته بود: «اصغر فرهادی فیلم‌های کوتاهی به نام «رادیو» و «هیاهو» ساخت که خیلی خوب بود. یک فیلم هم آن زمان در انجمن سینمای جوان کار کرد که درباره یک پیرمرد عکاس دوره‌گرد بود. خیلی از نوجوانان و جوانان به انجمن سینمای جوان اصفهان آمدند، اما اصغر فرهادی یک تلاش و پیگیری و برنامه‌ریزی داشت که او را به این درجه از هنر رساند. او ذاتا خلاق است و یک هنرمند بابرنامه، باهوش و بااستعداد است که آینده درخشان‌تری در انتظارش است.» 

  سعید روستایی
سعید روستایی کارگردان و فیلمنامه‌نویس که این روزها نامش به‌واسطه فیلم «برادران لیلا» بیشتر شنیده می‌شود، فعالیت هنری خود را از اوایل دهه نود و با تولید فیلم کوتاه شروع کرد. او در سال 90 در مقام فیلمنامه‌نویس و کارگردان، فیلم کوتاه «شنبه» را تولید کرد. داستان این فیلم درباره زن‌وشوهری بود که به خاطر بدهی، طلبکارانی در تعقیبشان بودند و این موضوع زندگی آنها را تحت تاثیر قرار داده بود. مدت زمان این فیلم 25 دقیقه است. «شنبه» در بیست‌‌و‌نهمین دوره جشنواره فیلم کوتاه تهران موفق به کسب تندیس بهترین فیلمنامه شد. «مراسم» دیگر فیلم کوتاه سعید روستایی است که در سال 92 تولید شد و موضوع آن در رابطه با خانواده‌ای است که در تدارک عروسی یکی از فرزندان خانواده‌شان هستند و دچار مشکلات مادی می‌شوند. فیلم کوتاه «مراسم» هم در 30 دقیقه‌ تولید شده بود. فیلمی که برخی می‌گفتند متاثر از جنس فیلمسازی اصغر فرهادی است. روستایی در این باره گفته بود: «ما فیلمسازان فیلم کوتاه اغلب به شکل ناخودآگاه تحت تاثیر فیلم‌های بلند هستیم؛ چراکه فیلم‌های کوتاه چندان در دسترس نیستند. من سینمای رئال را خیلی دوست دارم؛ از سیدنی لومت گرفته تا اصغر فرهادی. از همان اول هم حس زده بودم که کارم به فیلم‌های آقای فرهادی شباهت دارد و این شباهت بیشتر در زمینه دکوپاژ بود تا فیلمنامه. البته فرهادی اول میزانسن را می‌چیند و بعد دوربین را داخل میزانسن می‌برد؛ اما من سعی کردم میزانسن را بچینم و دوربین را به خارج از میزانسن ببرم. با این حال به خاطر علاقه خاصی که به فرهادی و سینمای رئال دارم، این تاثیرپذیری مشهود است.» روستایی در سال 93 فیلم کوتاه دیگری با نام «خیابان خیلی خلوت» را تولید کرد. او در این فیلم هم در مقام کارگردان و هم فیلمنامه‌نویس بود. سرانجام بعد از تولید این فیلم‌ها سعید روستایی در سال 94 اولین فیلم بلند خود را با نام «ابد و یک روز» ساخت و وارد عرصه سینما شد. او در سی‌وچهارمین دوره جشنواره فجر برنده بهترین فیلمنامه و کارگردانی برای این فیلم شد.  با دقت نظر نسبت به آثار کوتاه و بلند سعید روستایی متوجه می‌شویم نقاط مشترکی همچون فقر، بی‌پولی، اعتیاد و کاربست قصه‌هایی از یک طبقه اجتماعی خاص را می‌بیند. او در یکی از گفت‌‌وگوهایش درباره پرداخت به این مسائل گفته بود که هیچ‌وقت خانواده فقیری نداشته اما در محلی زندگی کرده است که این اتفاقات را یا در خانه بغلی یا چهار تا کوچه بالاتر یا پایین‌تر دیده‌ است. 

    رضا میرکریمی
رضا میرکریمی وقتی که 11 ساله بود، فیلم کوتاه ۱۶ میلیمتری ساخته بود، فیلمی که نام و نشانی از آن باقی نمانده است. میرکریمی سال 1363 زمانی که آزمون هنر دومرحله‌ای بود، در بخش مصاحبه رشته سینما رد می‌شود و درنهایت به رشته گرافیک می‌رود، اما در همان دوره دانشجویی فیلم کوتاهی به نام «برای او» ساخت و سال 1366 دیپلم افتخار فیلم کوتاه جشنواره فجر را دریافت کرد. این فیلم کوتاه درباره پسر شهیدی بود که می‌خواهد دفتر نقاشی خودش را به پدرش نشان بدهد. او فیلم‌‌های کوتاه 16 میلیمتری «یک روز بارانی» و فیلم کوتاه 35 میلیمتری «خروس» را می‌سازد که چندان از آن راضی نبود. میرکریمی از تهران به زنجان باز می‌گردد و در یک معدن نمک کار می‌کند. اما محمدمهدی عسگرپور مدیرگروه کودک شبکه دوسیما به او پیشنهاد بازگشت به تهران می‌دهد. میرکریمی هیچ شناختی نسبت به عسگرپور نداشت اما به او می‌گوید که فیلم‌های کوتاهش را دیده است و پیشنهاد ساخت دو سریال تلویزیونی «ماجراهای آفتاب و عزیزخانم» و «بچه‌های مدرسه همت» را می‌دهد. میرکریمی چند سالی رئیس انجمن سینمای جوان زنجان می‌شود. میرکریمی درنهایت در سال 78 اولین اثر سینمایی خود را با نام «کودک و سرباز» ساخت. او برای این اثر در جشنواره 5 جایزه گرفت و سرمایه‌گذار فیلم هم خودش بود. 

     مهدی جعفری
مهدی جعفری پس از یک دوره کوتاه بازیگری در تئاتر، فعالیت فیلمسازی خود را از سال 64 با حضور در انجمن سینمای جوانان نجف‌آباد آغاز کرد. وی از سال 73 شروع به ساخت فیلم‌های کوتاه داستانی کرد و از سال 83 به‌عنوان مدیر فیلمبرداری در سینمای ایران مشغول به کار شد. حضور یکی از فیلم‌های کوتاه او به نام «کمی بالاتر» در میان ده فیلم بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه جشنواره بین‌المللی فیلم برلین در سال 2006 به‌عنوان یکی از افتخارات فیلم کوتاه ایران به‌شمار می‌رود. در کارنامه هنری وی اسامی فیلم‌های کوتاه «با مادربزرگ» تولید سال 73، «زیارت» محصول سال 77، «برکه» تولید سال 79، «همه روزهای خوب» در سال 84، «کمی بالاتر» تولید سال 85 و «پنجره» محصول سال 86 اشاره کرد. جعفری درنهایت در سال 97 با فیلم «23» نفر وارد سینما شد و در سی‌وهشتمین دوره جشنواره فجر برنده بهترین فیلم از نگاه ملی شد. 
مهدی جعفری درباره نحوه ورودش به عرصه سینما در شماره بیست‌ودوم هفته‌نامه «دیباگران» نوشته بود: «تابستان سال 64 بود و من داشتم از دبیرستان بازمی‌گشتم. تابلویی را روی سردر تالار اجتماعات دکتر شریعتی دیدمکه روی آن نوشته بود (آزمون پذیرش هنرجو برای انجمن سینمای جوانان نجف‌آباد) یک لحظه هوش از سرم رفت. برگشتم و دوباره بادقت خواندم. باورم نمی‌شد. در شهر نجف‌آباد خودمان جایی صحبت از آموزش هنر سینما شده است. در طول سال‌هایی که تئاتر کار می‌کردیم و پیش از ورود به سینمای جوان، از روی کنجکاوی کتاب‌هایی را درباره آموزش الفبای فیلمسازی خوانده بودم. خوب یادم است وقتی یک روز توی استودیوی ضبط صدا‌وسیمای اصفهان پیش یکی از فیلمبردارها رفته بودم تا بپرسم آیا من وقتی از این قسمت از صحنه خارج می‌شوم هنوز هم توی کادر هستم یا نه، فیلمبردار نگاهی به قد و قواره من انداخت و با عجب پرسید: «تو کی کلمه کادر رو یاد گرفتی بچه؟!» کمی که با هم گرم گرفتیم تازه فهمید. دامنه اطلاعات سینمایی من در 14‌سالگی کمی بیشتر از کادر و پلان و سکانس است.» جعفری بعد از پذیرفته شدن در آزمون ورودی سینمای جوان، تئاتر را به کلی کنار گذاشت. او درباره آموزش در انجمن سینمای جوانان گفته بود: «مدل آموزش در سینمای جوان آن زمان الگوی منحصربه‌فردی بود که سال‌ها بعد کم‌سو و کم‌فروغ شد.»

   امید شمس
امید شمس، کارگردان و نویسنده فارغ‌التحصیل انجمن سینمای جوان کرج است. فیلم سینمایی «ملاقات خصوصی» اولین فیلم بلند او بعد از ساخت فیلم‌های کوتاه «گذر»، «شب تولد» و «قرار» است. این کارگردان تاکید داشت که فیلم خودش را به هر شکلی که شده بسازد، تا اینکه با فراخوان «ستاد کنگره شهدای استان البرز» برای حمایت مالی از تولید 3 فیلم کوتاه در ژانر دفاع مقدس روبه‌رو شد. او به همراه دوستش پویا پیشوایی که از انجمن سینمای جوانان کرج با او آشنا و دوست شده بود برای شرکت در این فراخوان اقدام کرد. فیلمنامه‌ای که نوشتند از بین 1000 اثر پذیرفته شد اما مسئولان ارگان مربوطه به علت نداشتن رزومه فیلمسازی از تولید فیلم توسط خودشان حمایت نکرده و در برابر اصرار آنان تنها به پرداخت 30 میلیون تومان در ازای دریافت چک و سفته برای تضمین برنده‌شدن فیلم‌شان در جشنواره‌ها از آن دو حمایت کردند. شمس و دوستش با شرایط بسیار سخت و طاقت‌فرسایی و هزینه‌کردن مبلغ زیادی که از بودجه مشخص شده فراتر رفته بود، فیلم کوتاه «گذر» را ساختند. بعد از ارسال «گذر» به جشنواره‌ها، این فیلم مورد استقبال قرار گرفت و جوایز متعددی از فستیوال‌های داخلی و خارجی دریافت کرد و امید شمس به‌واسطه آن شهرت رسید. وی بعدها و در سال 97 به‌عنوان مشاور فیلمنامه و کارگردان فیلم سینمایی «پوست» با برادران ارک که در مدرسه ملی سینما با یکدیگر دوست شده بودند همکاری کرد. امید شمس از جمله فیلمسازانی است که به گفته خودش کودک کار بوده و با سختی‌های زیادی وارد عرصه سینما شده و فعالیت در تولید فیلم‌های کوتاه زمینه رشدش را فراهم کرده است. 

   کاظم دانشی
کاظم دانشی، فیلمساز جوانی است که به‌واسطه اولین فیلم سینمایی خود «علفزار» شناخته شد، او این فیلم را برای چهلمین دوره از جشنواره فجر تولید کرده بود و در این رقابت برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه شد. این کارگردان فعالیت هنری خود را با تولید فیلم کوتاه آغاز کرد و تاکنون فیلم‌های کوتاهی مثل «راحانا»، «پرتقال»، «بادکنک‌های رنگی» و «مثل تو و محدوده یک درجه» را تولید کرده است و برای آنها جوایز جشنواره‌های فیلم کوتاه تهران، جشن تصویر سال، جشنواره مقاومت، فیلم کوتاه نسیم و جشنواره فیلم آزاد را دریافت کرده است. یکی از دلایل موفقیت دانشی در تولید فیلم سینمایی‌، شناخت فیلمسازی به‌واسطه فعالیت‌هایش در زمینه تولید فیلم کوتاه عنوان می‌شود. 

    شهرام مکری

انجمن سینمای جوان کرمانشاه شهرام مکری در ۲۶ مرداد ماه ۱۳۵۷ در کرمانشاه به دنیا آمده است و از دانش‌آموختگان انجمن سینمای جوان کرمانشاه است که از دانشگاه سوره مدرک کارشناسی سینما (گرایش کارگردانی) را دریافت کرده است. او در حوزه‌های فیلمنامه‌نویسی، تدوین‌گری و کارگردانی فعالیت می‌کند. شهرام مکری در سال 1381 با اولین فیلم کوتاه خود، به نام «طوفان سنجاقک» وارد دنیای حرفه‌ای سینما شد. او تاکنون سه سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر برای فیلم‌های کوتاهش دریافت کرده است. او همچنین دو تندیس از جشن خانه سینما و هفت تندیس برای مجموعه فیلم‌های کوتاهش از جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران دارد. از دیگر آثار فیلم کوتاه مکری می‌توان به «محدوده دایره» که در سال 84 تولید شده، «آندونسی» تولید سال 86 و «خام، پخته، سوخته» محصول سال 90 اشاره کرد. او در سه فیلم کوتاهی که تولید کرده هم نویسنده و هم کارگردان بوده است. بعد از تولید این فیلم‌های کوتاه، مکری در سال 92 اولین فیلم سینمایی خود را با نام «ماهی و گربه» ساخت. تمام فیلم از یک برداشت پیوسته و بدون برش ساخته شده است که در آن دوربین به مدت ۱۳۴ دقیقه‌ بدون وقفه در حال فیلمبرداری و حرکت است. بن‌مایه‌ فرمی «ماهی و گربه» مشخصا از فیلم کوتاه شهرام مکری «محدوده دایره» گرفته شده است. این فیلم موفق شد جایزه ویژه بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز را در سال 2013 به دلیل محتوای خلاقانه دریافت کند. 

    آیدا پناهنده
آیدا پناهنده بعد از تمام شدن دانشگاهش، فعالیت هنری خود را با نوشتن داستان‌های کوتاه آغاز کرد. این داستان‌ها در دهه‌ هفتاد در مجله‌ کارنامه به چاپ رسیدند و مقدمات حضور وی را که البته دانش ‌آموخته‌ سینما بود به این حوزه فراهم کردند. پناهنده هم مانند بسیاری از فیلمسازان، فیلمسازی را از تولید فیلم ‌کوتاه شروع کرد. فیلم کوتاه‌های «روشنایی‌های شهر»، «تاج خروس» و «چراغ خورشیدی» سه اثر شاخص پناهنده هستند. در این آثار تاکید پناهنده بر زاویه‌دید و حس درونی شخصیت‌ها در «روشنایی‌های شهر»، بیگانگی ذهنی شخصیت مرد نسبت به محیط اطراف در فیلم «تاج خروس» و بحران ارتباطی میان شخصیت‌ها و پایان باز در فیلم «چراغ خورشیدی» است. اولین تجربه جدی این هنرمند در زمینه فیلم بلند سینمایی «ناهید» بود که به سال 93 بازمی‌گردد