اساتید دانشگاه‌های کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» مطرح کردند
زهرا رمضانی-فاطمه طاری بخش، خبرنگار:دانشگاه‌های کشور در دو هفته اخیر و به‌نوعی از ابتدای سال تحصیلی جدید، تحولات و التهاب مختلفی را تجربه کردند. اعتراضاتی که با گذشت زمان رنگ‌وبوی سیاسی گرفت و برخی جریانات داخلی و خارجی تلاش کردند تا فضای علمی کشور را به‌سمت رادیکال شدن سوق دهند تا جایی که حالا می‌توان گفت روند بخشی از فعالیت‌های علمی و آموزشی در برخی دانشگاه‌ها تحت تاثیر این رفتارها قرار گرفته است. به‌عنوان مثال فضای آموزشی دانشگاه شریف به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های صنعتی کشور پس از اتفاقات تلخ یکشنبه گذشته شکل مجازی به خود گرفته و در برخی دانشگاه‌ها هم برگزاری کلاس‌ها متوقف شده است و بنا به اطلاعیه دانشگاه در هفته‌جاری هم تداوم خواهد داشت. البته متاثر شدن فضای علمی دانشگاه‌ها به‌ویژه در حوزه آموزش محدود به دانشگاه شریف نیست و ردپای آن را می‌توان در برخی دانشکده‌های دانشگاه‌های دیگر پایتخت هم جست‌وجو کرد. گروهی از دانشجویان، حضور در کلاس را به‌عنوان ابزار فشار برای همراهی گروگان گرفتند و به تهدید دیگر دانشجویان دست زدند. برخی هم انتقام عدم‌همراهی دانشجویان را با حذف‌کردن از گروه‌های کلاسی می‌گیرند! در این بین آسیب اصلی متوجه دانشجویانی است که به امید کسب علم پا به دانشگاه‌های مطرح کشور نهادند و اگرچه خود آنها هم انتقادات مختلفی به مسائل حال حاضر کشور دارند، اما فضای دانشگاه را به دور از التهاب می‌خواهند.
نباید فراموش کرد که زمانی مجله نیچر در سال 2005 طی مقاله‌ای واژه اغتشاشات سیاسی را در کنار تحریم قرار داد تا از ایده‌های جدید برای کندکردن سرعت علمی ایرانیان پرده بردارد. اگرچه دنیا به‌سرعت رشد علمی کشور اعتراف کرده، اما این بدان معنی نیست که دست از تلاش‌ها برای سنگ‌اندازی در مسیر علمی‌مان بردارند؛ اتفاقی که در تمام این سال‌ها به شیوه‌های مختلف دنبال شده و نمونه‌های بارز آن را هم می‌توان در تحریم دانشگاه‌هایی مانند صنعتی‌شریف و شهید بهشتی و حتی بازداشت اساتید دانشگاهی مشاهده کرد. به عبارت دیگر با توجه به سرعت روزافزون رشد تکنولوژی در دنیا، تنها کافی است در وضعیت امروز علمی کشور وقفه ایجاد شود، آن وقت است که برای جبران آن باید سال‌ها زمان صرف شود. آنچه امروز با نگاهی به وضعیت موجود در کف دانشگاه‌ها می‌توان مشاهده کرد، تلاش برای تداوم شرایط فعلی است، تلاشی که مهم‌ترین دستاوردش را می‌توان کشیدن ترمزها و کاهش سرعت قطار علمی کشور دانست، موضوعی که اساتید دانشگاه‌های کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از نگاه خود روایت کردند.
رئیس دانشکده مهندسی مکانیک:
بی‌نتیجه ماندن تحریم‌ها موجب ایجاد آشوب‌های خیابانی شده است
مسلم نایینی، رئیس دانشکده مهندسی مکانیک دانشکده تربیت‌مدرس درباره تاثیر اغتشاشات دانشجویان بر روند رشد علمی کشور گفت: «دیدیم که حداکثر تحریم‌ها را برای ایران وضع کردند تا از این طریق سرعت رشد علمی کشور را کاهش دهند، اما جواب منفی گرفتند. به‌طوری‌که در صنایع مختلف پیشرفت‌های عجیبی داشتیم و امروز دنیا خواهان استفاده از فناوری‌های تولید داخل است. اگر خاطرتان باشد چند ماه است که کشورهای مختلف از کشورهای آسیایی تا آفریقایی و حتی کشورهایی که ابرقدرت هستند، خواهان پهپادهای ایرانی شده‌اند و این محصول تنها یکی از تکنولوژی‌هایی بود که ایران توانست علی‌رغم تحریم‌ها به آن برسد.» او ادامه داد: «خود غربی‌ها اعلام می‌کنند علی‌رغم تحریم‌های فلج‌کننده‌ای که به بهانه هسته‌ای و موشکی برای ایران وضع کردیم، اما ایران توانست مجموعه وسیعی از پهپادها را تولید کند. حتی در ایام کرونا نیز واکسن‌های مختلفی در ایران تولید شد و تحریم‌ها نیز نتوانست آن‌طور که باید و شاید در این زمینه کاری انجام دهد. بی‌نتیجه ماندن تحریم‌ها باعث شد تا آنها متوسل به آشوب‌های خیابانی شوند و احساس می‌کنند که شاید بتوانند با این موضوع جلوی پیشرفت های نظام و رشد علمی‌اش را بگیرند.» رئیس دانشکده مهندسی مکانیک دانشکده تربیت‌مدرس افزود: «این موارد نیز نشان می‌دهد که تحریم و آشوب خیابانی نمی‌تواند اثری داشته باشد. ممکن است مقداری سرعت پیشرفت علمی کشور را آهسته کند؛ اما درمقابل 43 سال تجربه‌ای که حاکمیت داشته، کاری از پیش نمی‌برد. درست است که شاید سرعت رشد علمی را کند کرده و در بین افراد ترس ایجاد کند، اما دشمنان به هیچ عنوان نمی توانند از این توطئه خود نتیجه مثبتی بگیرند.»
باید آزادی اندیشه و بیان را در دانشگاه‌ها احیا کنیم
نایینی در ادامه درباره راهکارهایی برای جلوگیری از تاثیر اغتشاشات بر رشد علمی کشور گفت: «این مورد همان کلیدی است که رهبر معظم انقلاب سال 81 مطرح کردند که براساس آن باید آزادی اندیشه و بیان را در دانشگاه‌ها احیا کنیم. در سال 68 هر کسی راحت می‌توانست عقاید خود را بیان کند و کسی نیز با این موضوع مشکلی نداشت و شرایط آن زمان باعث می‌شد تا منتقدان و مخالفان با طرح نظرات‌شان تخلیه شده و در مقابل افراد موافق نیز برای اینکه بتوانند پاسخگوی انتقادات باشند، با مطالعه اطلاعات‌شان را بالا ببرند.» او با بیان اینکه از سال 68 این فضا در دانشگاه ها کمرنگ شد و بعضا نیز یک‌طرفه شده است، تصریح کرد: «بعد از آن دیدیم که گاهی اوقات طرف‌های مختلف سکان‌دار دانشگاه‌ها می‌شوند، اما اگر شرایط برای طرح نظرات مختلف باز شده و دانشجو و استاد به‌راحتی بتوانند در فضایی که اخلاقی، صمیمی، منطقی و معقول است؛ سوال و ابهامات خود را بیان کنند، بسیاری از این مسائل حل می شود.» رئیس دانشکده مهندسی مکانیک دانشکده تربیت‌مدرس افزود: «رهبری در سال 86 نیز عنوان کردند که چرا دانشجویان در همین دانشگاه‌های تهران، امیرکبیر و دانشگاه های دیگر فضای بحث و گفت‌وگو را برقرار نمی‌کنند و مطمئنا با این کار حق نمایان می‌شود. با این حال درست زمانی که رهبری تا این حد بر چنین مسائلی تاکید می کنند، برخی از مسئولان ما از آزادی بیان می ترسند.»
باید بین اساتید و دانشجویان فضای گفت‌وگو شکل گیرد
نایینی در پایان با تاکید بر اینکه باید آزادی بیان در دانشگاه‌ها بازیابی شود، اظهار کرد: «دانشجویان باید به‌راحتی بتوانند مباحث خود را مطرح کنند تا از این طریق فضا برای بحث و گفت‌وگویی شکل بگیرد. باید بین اساتید و دانشجویان نیز این فضا ایجاد شود. نگاه کنید امام نیز گفته بود کمونیست‌ها تا زمانی که دست به توطئه بزنند برای طرح نظرات‌شان آزاد هستند. با این حال بعد از جنگ 8 ساله، باب گفت‌وگو بسته و یک‌طرفه شد، در‌حالی‌که این یک‌طرفه‌شدن اصلا خوب نیست.» او خاطرنشان کرد: «یکی از کارهایی که باید در فضای دانشگاهی شکل بگیرد، این بود که دانشجویان و اساتید نظرات‌شان را در تمامی زمینه‌ها مانند ولایت‌فقیه، دفاع مقدس، حجاب و... مطرح کنند و این دیدگاه‌ها در دانشگاه حلاجی شود؛ قطعا اگر دانشگاه‌ها توانستند افراد با نگاه‌های مختلف را در حوزه‌های گوناگون مجاب کنند، قطعا در جامعه نیز اثرگذار است. به‌طوری‌که امام نیز عنوان کردند که اگر دانشگاه اصلاح شود، جامعه اصلاح خواهد شد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی‌شریف:
فضای ملتهب دانشگاه تحقیق و پژوهش را تعطیل می‌کند
رضا یوسفی، استاد دانشگاه صنعتی‌شریف در این باره گفت: «اصولا هر فعالیت علمی یا اقتصادی یا فرهنگی باید در فضایی آرام صورت بگیرد. یعنی اگر جامعه دچار تلاطم و نابسامانی باشد و اگر تهدیدی از داخل یا خارج وجود داشته باشد به‌طور طبیعی افراد آرامش ندارند که روی موضوع موردنظر خود تحقیق و تفحص کنند. درنتیجه وضعیت دانشگاه‌ها نیز از این موضوع مستثنی نیست و آنها نیز اگر بخواهند در محیطی کار پژوهشی کنند؛ باید در محیط آرامی باشند تا تمرکز داشته باشند. تا بتوانند روی مسائل علمی و تحقیقاتی آزمایش‌هایی انجام دهند و نتایج آزمایش‌ها را پیدا کنند.» او ادامه داد: «زمانی که جامعه متلاطم می‌شود؛ مثلا دانشگاه‌ها در راستای این تلاطم و اغتشاشات تعطیل شوند، یا دانشجویان تحصیلات‌تکمیلی که در پژوهش‌ها به اساتید کمک می‌کنند دیگر نمی‌توانند در دانشگاه حضور پیدا کنند و چنین کارهایی را پیش ببرند. این موضوعات منجر به این می‌شود که پژوهش‌ها تعطیل شود و درنتیجه تحقیقات نیز تعطیل می‌شود و اثری مستقیم می‌گذارد.» یوسفی گفت: «اما زمانی است که ما تهدید خارجی داریم و جنگی از خارج مانند دفاع‌مقدس که 8 سال درگیر جنگی ناخواسته بودیم با تهدید داخلی تفاوت دارد. اگر اغتشاشی از خارج باشد تمام مردم برای دفع تجاوز، بسیج می‌شوند و تحقیقات نیز جهت پیدا می‌کند و فرصتی می‌شود که تحقیقات اساتید درجهت حل و دفع تجاوز باشد. اما اگر در داخل باشد، مشکل بیشتر می‌شود و درگیری بین هموطنان است. دو نظر مختلف منجر به اغتشاش و تعارض می‌شود و این تعارض داخلی باعث تفرقه می‌شود، در چنین شرایطی جامعه به‌سمت دو‌قطبی شدن یا چند قطبی شدن پیش می‌رود و ضرر آن نه‌تنها بر مسائل علمی اثر می‌گذارد، بلکه بر مسائل فرهنگی، اقتصادی، پیشرفت جامعه و همه چیز اثر جبران‌ناپذیری می‌گذارد.»
اساتید در مدیریت فضای امروز دانشگاه نقش مهمی دارند
او با بیان اینکه هزینه‌کردن در جنگ و زمانی که دشمن خارجی است یک موضوع و زمانی که برای اغتشاشات داخلی هزینه می‌کنیم، موضوع دیگری است، اظهار داشت: «برای مدیریت فضای امروز دانشگاه‌ها اساتید نقش زیادی دارند. با توجه به استقلال نسبی که دانشگاه‌ها دارند و اساتید نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشرفت‌های علمی اعم از آموزشی و پژوهشی دارند، قطعا این قشر باید تلاش کند تا با نحوه برخورد با دانشجویان و حرف‌های اقناعی با این قشر، دانشجو را با وضعیت کشور آشنا و درنهایت آرامش را در سطح جامعه دانشگاهی برقرار کنند. نباید این مساله را نادیده گرفت که دانشجویان از اساتید حرف‌شنوی دارند و طبیعتا دعوت آنها را پاسخ داده و با حضور دانشویان در کلاس‌ها، رکودی که ممکن است در دانشگاه‌ها حاکم شود، رفع خواهد شد.» او ادامه داد: «ممکن است اساتید نیز مطالبات را در راستای آزادی دانشجویان داشته باشند، امروز قوه قضائیه همکاری خوبی دارد و دانشجویانی که خطای فاحشی ندارد را آزاد می‌کند. دانشجویان در صف اول قرار گرفته و لیدرها در پشت صحنه قرار می‌گیرند و به همین دلیل حتی اگر دانشجویی جرمی مرتکب شده باشد و یا باعث آسیب به اموالی شده باشد، قابل چشم‌پوشی است. به‌طور مثال تا جایی که بنده اطلاع دارم تقریبا تمام دانشجویان آزاد شده‌اند، اما دانشجویانی را داشتیم که در اغتشاشات دیگر شهرها شرکت کرده‌اند که مباحث آنها متفاوت است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران:
بی‌ثباتی فضای دانشگاه تاثیر منفی بر فضای علمی خواهد داشت
کیامرث جهانگیر، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره تاثیر امروز دانشگاه‌ها بر روند رشد علمی گفت: «آلودگی صوتی ایجادشده در فضای دانشگاه و توجه به مسائل دیگر قطعا باعث می شود که تمرکز دانشجویان از کلاس و اساتید از بین برود تا جایی که حتی برخی مواقع استاد مجبور می‌شود تا آرام شدن فضا صبر کند. در عمل هرگونه بی‌ثباتی، تاثیر زیادی بر مسائل آموزشی، فرهنگی و اقتصادی، علمی و سیاسی و... می‌گذارد.» او درباره راهکارهایی که دانشگاه‌ها باید در شرایط فعلی برای حفظ سرعت علمی کشور از آن بهره بگیرند، افزود: «معتقدم اگر هر ارگانی وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهد اوضاع سامان می‌یابد. مثلا در دانشگاه ها فقط دانشجویان هر دانشگاه حق حضور در محیط را داشته و درمقابل اجازه ورود دانشجویان دیگر دانشگاه‌ها یا افراد غیردانشجو داده نشود؛ چراکه محیط دانشگاه را افراد غیرمسئول نابسامان می کنند.» عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در همین زمینه افزود: «معاون فرهنگی، معاون دانشجویی و معاون آموزشی دانشگاه‌ها هم اگر هر کدام به وظایف خود عمل کنند، شرایط تسهیل می‌شود و قطعا باید با افرادی که تخلف کرده و می‌خواهند فضای دانشجویی را ناآرام کنند، برخورد شود. البته معاونان دانشگاه‌ها باید با صحبت با دانشجویان آنها را با قوانین موجود در محیط علمی آشنا کنند.»
شرایط برای تبیین واقعیت‌ها و آگاه‌سازی دانشجو فراهم شود
جهانگیر در ادامه گفت: «اگر معاونت‌ها، حراست، انتظامات، مدیران دانشکده‌ها و گروه‌ها و اساتید و دانشجویان هر کدام وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهند، هیچ‌‌گونه افتی در حوزه علمی به وجود نمی‌آید. البته اگر مسئولی در این بین تعلل داشته باشد و به‌خوبی اوضاع را مدیریت نکند، طبیعی است که وضعیت به هم خواهد خورد. موضوع مهم اینکه دانشجویی که احتیاج به ارشاد استاد، مدیرگروه و معاون فرهنگی و آموزشی دارد، باید بستر لازم را برای او فراهم کرد و در غیر این صورت طبیعی است که او تحت‌تاثیر القای افراد غیردانشگاهی و غیر محیط علمی قرار گرفته و درنهایت فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد که از وظایف دانشجویی به دور است و در قواعد و قوانین آموزشی لحاظ نشده است.» او در پایان به لزوم برگزاری کرسی آزاداندیشی اشاره کرد و گفت: «در شرایط امروز اگر معاونان فرهنگی جلسات گفت‌وگو برگزار کرده و بستر برپایی کرسی‌های آزاداندیشی را فراهم کنند، شرایط برای تبیین واقعیت‌ها و آگاه‌سازی دانشجو فراهم شده و ابهامات موجود میان این قشر برطرف می‌شود. اما اگر این مساله محقق نشود که نشان از ضعف مدیریت‌ها و معاونت‌های دانشگاهی دارد، آن وقت شاهد افت علمی جامعه آکادمیک خواهیم بود. امروز نیاز به بازیابی مرجعیت دانشگاه‌ها داریم و در این میان هم هر کدام از ارکان دانشگاه‌ها باید به وظیفه خود عمل کنند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه امیرکبیر:
اغتشاشات به محیط شاداب علمی آسیب خواهد زد
حمید امیدوار، عضو هیات‌علمی دانشگاه امیرکبیر درباره نقش اغتشاشات خیابانی در کاهش رشد علمی کشور گفت: «با توجه به شرایط منطقه و اینکه کشورهای منطقه مانند عربستان و ترکیه، به‌سرعت در حال ارتقای جایگاه علمی‌شان هستند، ما نیز باید بتوانیم هم‌پای این کشورها حرکت کنیم، از این رو نیاز داریم تا جامعه علمی‌مان فعال بوده و به هیچ عنوان دچار عقب‌گرد نشود. برای تحقق این مساله نیز باید در وهله اول سیاست‌های علمی و فناوری کشور به‌درستی اجرا شود که تحقق این مهم نیز برعهده کارگزاران نظام است.» او ادامه داد: «در کنار سیاست‌های علمی و فناوری، لازم است تا بدنه جامعه علمی هم‌راستا با کارگزاران، سیاست‌های موجود را اجرایی کند؛ کاری که تحقق آن تنها در محیط شاداب و فعال عملی امکان تحقق پیدا خواهد کرد. قطعا تعطیلی و اعتصاب جامعه دانشگاهی به این مساله آسیب جدی زده و یکی از راهکارهای کاهش رشد علمی به شمار می‌رود.» عضو هیات‌علمی دانشگاه امیرکبیر با بیان اینکه باید در محیط علم و فناوری کشور فضای شادابی را ایجاد کنیم، تصریح کرد: «این محیط را هم تنها درصورتی می‌توان فراهم کرد که بحث‌های فناوری و علمی مورد توجه مسئولان قرار بگیرد. یعنی علم و فناوری جزو اولویت‌های دولت تلقی شود و با این کار طبیعی است که اعتبارات مرتبط با بخش علم و فناوری هم جزو اعتبارات اولویت‌دار تلقی شده و درنهایت باعث حرکت کردن چرخ علم و فناوری کشور می‌شود. این کار را نیز باید با توجه به اهرم‌هایی که امروز در کشور داریم به مرحله اجرا برسانیم.» امیدوار بیان کرد: «یکی از کارهایی که می‌تواند به تحقق فضای شاداب کمک کند، احصای طرح‌های کلان ملی و تسهیم آن بین صنایع و دانشگاه‌ها است. یعنی باید منابع مورد نیاز این طرح‌ها را در دولت تعیین و بعد از آن شورای عالی عتف نیز طرح‌ها را احصا کند، به‌طوری‌که هر 4 سال شاهد تحقق 5 تا 10 دستاورد ملی با همکاری صنایع در کشور باشیم. البته در حوزه فرهنگی و هنری و اجتماعی هم اگر صاحب‌نظران دانشگاهی فعال باشند، قطعا در کشور اثرگذار خواهد بود.»
فضای دانشگاهی برای نگاه‌های مختلف بازتر شود
او گفت: «معتقدم وزارت علوم و معاونت علمی و فناروی ریاست‌جمهوری باید شادابی را در محیط علمی کشور ایجاد کرده و اساتید و دانشجویان نیز محیط آرامی را فراهم کنند تا بسترهای لازم برای تحقق آن در جامعه آکادمیک به وجود آید. موضوعی که تحقق آن در گروی همکاری توامان کارگزاران و ساختار علمی کشور است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه امیرکبیر به راهکارهای تحقق محیط آرام و شاداب علمی در کشور اشاره و تصریح کرد: «برای رسیدن به این محیط باید کمی فضای دانشگاهی را بازتر کرد تا افراد با نگاه‌های مختلف بتوانند اظهارنظر کنند. البته مقام‌معظم‌رهبری نیز بیشتر بحث کرسی‌های آزاداندیشی را مطرح کردند و باید این کرسی‌ها را توسعه داد تا از این طریق شرایط برای طرح نظرات و دیدگاه‌های مختلف فراهم شود. همچنین افراد نیز باید با وسعت نظر بیشتری به انتقادات نگاه کرده و از این اتفاق نهراسند، در مقابل منتقدان هم باید از مجاری قانونی انتقادات‌شان را مطرح کنند.»
مطالب پیشنهادی
