ندا اظهری، خبرنگار:بعد از این که انگلیس پس از سال‌ها تلاش موفق شد از معاهده برگزیت خارج شود، تصمیم گرفت وارد طرح «افق اروپا» شود که بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا از آن پیروی می‌کنند. اما حالا بعد از گذشت چند سال آزمون و خطایی که انگلیس روی این طرح انجام داده، اعلام کرده است که این طرح دارای نواقص زیادی است و به‌خوبی نمی تواند نیازهای این کشور را در حوزه های علمی و فناورانه برآورده کند. در حال حاضر، دولت انگلیس طرح جدیدی را موسوم به Plan B در نظر گرفته که قرار است به مدت سه سال در دستورکار قرار گیرد و ابعاد مختلف آن بررسی شود. 

  فرصتی برای تقویت همکاری‌ها
این روزها به نظر می‌رسد تداوم همکاری انگلیس با طرح «افق اروپا» که طرح شاخص اتحادیه اروپا برای پیشبرد حوزه علم و نوآوری است، به شماره افتاده است. در واقع، شمارش معکوس لغو این طرح زمانی آغاز شد که دولت انگلیس پیش‌نویس قانون مربوط به تجارت با ایرلندشمالی را منتشر کرد. این اقدام منطبق‌بر ادعای بوریس‌جانسون مبنی بر تبدیل انگلیس به ابرقدرت علمی جهان انجام شده است. برنامه افق اروپا نقشی ملی به عنوان یک زیست‌بوم دارد که زیربنای توسعه و افزایش شمار دانشجویان فوق‌دکتری،  دکتری و تکنسین‌های دانشگاهی است. طرح افق اروپا، سه موضوع استراتژیک شامل حق حاکمیت فناورانه، گسترش ظرفیت نوآوری، رقابت‌پذیری و تعهد به حمایت از یک جامعه پایدار را مدنظر قرار می‌دهد. از دیدگاه دانشمندان بریتانیایی، افق اروپا به نوعی در محدودکردن سیاست انگلیس موفق عمل کرده و بودجه قابل توجهی را به حوزه‌های هنر و علوم اجتماعی اختصاص داده است. چند ماه پیش بود که نخستین بحث‌ها پیرامون انتخاب یک طرح جایگزین برای افق اروپا در پارلمان این کشور مطرح شد. اعمال یک جایگزین برای این طرح، فرصتی را برای ارتباط با دانشگاه‌هایی با کیفیت بهتر در آمریکا، استرالیا و آسیا فراهم خواهد کرد. مقامات انگلیسی همچنین عنوان کرده‌اند که با طرحی جایگزین می‌توانیم با کشورهایی چون آمریکا، استرالیا، کانادا، نیوزیلند و کشورهای متحد آنها همکاری‌های جهانی داشته باشند. در واقع، با اجرایی‌شدن این طرح و فراهم‌آمدن فرصتی استثنایی پیش روی این کشور، این طرح به برنامه‌ای بین‌المللی و جهانی برای انگلیس تبدیل خواهد شد که امکان اجرای تحقیقات دوجانبه و چندجانبه را پیش روی محققان انگلیسی قرار می‌دهد. 

  چشم‌انداز انگلیس به بازیابی امید ازدست‌رفته در افق اروپا
به گزارش universityworldnews، کارشناسان انگلیسی بر این باورند که امید حفظ همکار‌‌های کامل انگلیس در برنامه تحقیق و نوآوری افق اروپا به‌سرعت رنگ می‌بازد و کمیسیون اروپا چهار رویه نقض جدید را علیه انگلیس در دستورکار قرار داده است. چندی پیش بود که دولت انگلیس جزئیاتی از طرح جایگزین «Plan B» را منتشر کرد؛ البته هم‌زمان به این امر تأکید کرده که قصد خروج از طرح «افق اروپا» را هم ندارد. آنها در قالب طراحی برنامه تحقیقاتی و نوآورانه جدید در انگلیس، فرصتی برای رفع ایرادات طرح افق اروپا ایجاد کرده‌اند و قرار است به‌زودی به عنوان طرح جایگزین مورد اجرا درآید تا محققان بیشتری بتوانند با انگیزه بالا در انگلیس فعالیت کنند. به‌رغم مشارکت کامل محققان انگلیسی در طرح افق اروپا که با چهارچوب تحقیق و نوآوری طراحی شده، مطالعات جدید در سیاست آموزش عالی انگلیس بر این باور است که طرح Plan B مزایایی را به دنبال خواهد داشت. 
درواقع، با طراحی برنامه جدید در قالب Plan B، ایراداتی که در افق اروپا وجود داشت به فرصت تبدیل شده‌اند که قرار است مکانیسم‌های رقابتی را در حوزه های علم و نوآوری تقویت کند. به گفته یکی از دانشجویان مقطع دکتری در مؤسسه ارتباطات و سیاست عمومی دانشگاه «دلا سویزرا» ایتالیا، سوئیس و کارشناس مکانیسم‌های رقابتی در برنامه‌هایی در چهارچوب اتحادیه اروپا به منظور تقویت تحقیق و نوآوری، اگرچه ارتباط کامل با افق اروپا بهترین گزینه در طرح جایگزین باقی می‌ماند، Plan B می‌تواند فرصتی برای آگاهی بیشتر از بودجه‌های تحقیقاتی و ایجاد طرح‌های کمک‌هزینه جذاب‌تر، فراگیرتر و کم‌هزینه‌تر باشد. سازمان تجارت، انرژی و استراتژی‌های صنعتی انگلیس تأکید کرده است که در سال 2021 بودجه‌ای 7 میلیارد و 800 میلیون دلاری برای بررسی هزینه‌های مرتبط با طرح چهارچوب تحقیق و نوآوری اتحادیه اروپا تا سال 2025 در نظر گرفته شده است. با توجه به ابعاد و چهارچوب‌های نسبتا ساده طرح افق اروپا که فراتر از مرزها قابلیت کار دارد و همکاری‌های چندبخشی را شامل می‌شود، ارتباط کامل با طرح افق اروپا همچنان یکی از ترجیح‌های دولت انگلیس به شمار می‌رود و در نظر گرفتن طرح جدید تحقیق و نوآوری فرصتی را برای مقامات انگلیسی فراهم می‌کند تا ایرادات و نواقص افق اروپا را برطرف کرده و شرایط فعالیت محققان را در انگلیس کمی جذاب‌تر کند. 
محققان مستقر در انگلیس هشدار داده‌اند که به دلیل عدم اطمینان از ارتباط با افق اروپا و عدم وضوح اهداف سیاست علمی توسط دولت جدید محافظه‌کار به رهبری نخست وزیر، این کشور متحمل آسیب‌های متعددی شده است. دانشگاه‌ها و جامعه تحقیقاتی انگلیس از این که یکی از نخستین اقدامات نخست‌وزیر برای تصدی مسئولیت، لغو شورای ملی و فناوری است، ابراز ناامیدی کردند. این شورا در سال 2021 از سوی نخست وزیر سابق، بوریس‌جانسون به منظور اتخاذ تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در تلاش‌های تحقیقاتی کشور تأسیس شد. رئیس کمیته علم و فناوری مجلس اعیان، در نامه‌ای به نخست‌وزیر وقت انگلیس از او خواست تا در این اقدام تجدیدنظر کند و تعهد خود را بر سرمایه‌گذاری بیشتر برای توسعه این حوزه حفظ کند. نخست‌وزیر انگلیس در زمان شروع فعالیت خود متعهد شد که 2.4درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تا سال 2027 صرف تحقیق و توسعه کند تا به هدف کشور مبنی بر تبدیل‌شدن انگلیس به ابرقدرت علم و فناوری در جهان جامه عمل بپوشاند. طبق آخرین گزارش‌های پیش‌بینی شده، تولید ناخالص داخلی انگلیس در پایان سال 2022 به رقمی حدود 3.38تریلیون دلار خواهد رسید که از این بین، قرار است تا 5 سال آینده2.4 درصد صرف توسعه تحقیق و توسعه و به دنبال آن، گسترش حوزه های علمی و نوآوری در این کشور شود. البته این چشم‌انداز، با تورم مداوم حاکم بر انگلیس همراه است. پیش‌بینی‌ها حکایت از رشد GDP در سال 2020 تا مرز 1.4درصد در مقایسه با سال گذشته دارد؛ این در حالی است که گمانه‌زنی‌ها بیانگر آن است که رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2023 نسبت به سال 2022 تا 0.3درصد کاهش خواهد داشت. 

  جزئیات طرحی که قرار است جایگزین افق شود
انگلیس همواره به‌عنوان یک مشارکت‌کننده مالی و فکری قدرتمند در طرح افق اروپا حضور داشته و به دنبال ادامه این همکاری است که پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که با جایگزین شدن طرح جدید، انگلیس به‌طور کامل از افق اروپا خارج نخواهد شد، اما تمرکز عمده خود را روی اجرای طرح خود می‌کند. اما متاسفانه، اتحادیه اروپا هنوز پیوستن انگلیس را به این طرح مطابق توافقنامه تجارت و همکاری رسمی نکرده است و آنها را به حل‌وفصل بحث‌های سیاسی گسترده‌تر مرتبط می‌کند. به‌رغم نگرانی‌ها و عدم قطعیت‌ها نسبت به آینده مسیر سیاست علمی انگلیس و همکاری آن با شرکای تحقیقاتی اروپایی، کارشناسان معتقدند که جایگزینی طرح Plan B با افق اروپا احتمالاتی را برای این مسیر مطرح می‌کند. این طرح جایگزین دانشگاه‌های انگلیس را با منابع کمتری که در تحقیق و نوآوری اروپایی در اختیار آنها قرار می‌گیرد، بیشتر به مشارکت تشویق می‌کند به‌عنوان مثال در طرح تبادل کارکنان با ‌انگیزه بیشتری عمل خواهند کرد. علاوه‌بر این، طرح جایگزین آزادی عمل بیشتری به محققان می‌دهد تا راحت‌تر و با آزادی بیشتری بتوانند موضوعات تحقیقاتی خود را طراحی کنند. 
Plan B همچنین به طرح‌های سرمایه‌گذاری مشترک بین دولت انگلیس و بخش خصوصی برای پروژه‌های تحقیقاتی کاربردی کمک می‌کند. این طرح بوروکراسی را با برنامه‌های کوتاه‌مدت و ساده به حداقل می‌رساند و نیز واجد شرایط بودن نهادهای مستقر در اتحادیه اروپا را برای تامین مالی انگلیس حداقل در مناطق خاص، برای کمک به هموارکردن راه برای به دست آوردن دوباره ارتباطات کامل تضمین می‌کند. به‌رغم اینکه اولویت واضح جامعه تحقیقاتی انگلیس، همکاری‌های تحقیقاتی دانشمندان این کشور است، کارشناسان انگلیسی معتقدند در‌صورتی‌که در طرح افق اروپا مشارکت کامل محققان امکان‌پذیر نیست، با جایگزینی این طرح با Plan B می‌توان این مشارکت را به بهترین شکل اعمال کرد. با وجود تلاش‌هایی که انگلیس برای رشد حوزه‌های علمی و تحقیقاتی انجام می‌دهد، خطرات این چشم‌انداز تحقیقاتی را تهدید می‌کند بنابراین، باید طرح Plan B را با تمام ظرایفی که دارد به سرانجام رساند. رئیس سیاست علمی و تحقیقاتی دانشگاه کالج لندن و مشاور سابق وزیر علوم بریتانیا در زمینه چهارچوب‌های همکاری‌های بین‌المللی در تحقیق و توسعه می‌گوید: «با توجه به این که چشم‌اندازهای ارتباطی انگلیس در حال حاضر کاهش یافته، این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار است که درباره جنبه‌های عملیاتی طرح Plan B جزئیات بیشتری مطرح شود.»

  آمادگی انگلیس برای تغییر بزرگ
با توجه به ایراداتی که در افق اروپا وجود دارد و مشارکت‌هایی که به تأخیر افتاده، انگلیس بیش از هر زمان دیگری به همکاری‌های قوی تحقیقاتی با شرکای اروپایی نیازمند است. در قالب طرح جایگزین قرار است جنبه‌هایی به افق اروپا اضافه شده و در قالب طرح جدید، پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه کار محققان و کسب‌وکارهای تحقیقاتی و نوآورانه اتفاق بیفتد. در‌حالی‌که دولت انگلیس به دنبال تقویت ارتباط با طرح‌های اروپایی است، تأخیرهای رخ‌داده این الزام را برای تقویت علم و نوآوری در انگلیس ایجاد کرده و این کشور را برای پذیرش و اجرای طرح جایگزین در آینده‌ای نزدیک آماده می‌کند. کارشناسان انگلیسی بر این باورند که در توسعه طرح جایگزین، دولت باید از کل جامعه تحقیق و توسعه کشور حمایت کند. این لحظه حساس و سرنوشت‌سازی برای حوزه تحقیقات انگلیس به‌شمار می‌رود که در آن، دولت این کشور تعهد خود را به تقویت، تعمیق و گسترش تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد. درست است که در طرح افق اروپا، بر لزوم ارتباط با مسائل گسترده‌تر تاکید شده اما هنوز طرح همکاری را اتحادیه انگلیس را نهایی نکرده است و این امر، محققان و کسب‌وکارهای این کشور و نیز اروپا را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. دولت انگلیس با اجرای ضمانت افق اروپا در نوامبر 2021 از محققان و مبتکران بریتانیایی حمایت کرده است تا از این طریق اطمینان حاصل کند که متقاضیان واجد شرایط انگلیس که از سوی کمیسیون اروپا با موفقیت ارزیابی شده‌اند، به بودجه موردنیاز دسترسی دارند و این ارتباطی به رابطه انگلیس با افق اروپا ندارد. 

  یک جایگزین بلندپروازانه
در گزارش‌هایی که از ماه‌ها قبل منتشر شده به این نکته اشاره کرده است که اگر اتحادیه اروپا به‌زودی انجمن بریتانیا را به رسمیت نشناسد، انگلیس یک جایگزین بلندپروازانه را ارائه خواهد کرد که در آن بودجه‌ای اختصاصی برای ارتباط این کشور با برنامه‌های اروپایی در نظر گرفته می‌شود. این طرح‌های بلندمدت بر ایجاد نقاط قوت انگلیس و تبدیل آن به مقصدی برگزیده برای سرمایه‌گذاری در استعدادها، تحقیقات، نوآوری، زیرساخت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی متمرکز است. رئیس اجرایی تحقیقات استراتژیک و توسعه نوآوری در دانشگاه Strathclyde و مشاور سابق چند وزیر علوم انگلیس عنوان کرده است که وضعیت علمی این کشور به‌گونه‌ای است که محققان انگلیسی ارتباط موثری با افق اروپا ندارند و تنها عضو این طرح هستیم. سند جایگزین دولت انگلیس اقدامات واضحی را برای محافظت و تثبیت سیستم برای چند سال آینده ارائه خواهد داد. یکی از مواردی که محققان انگلیسی به آن تاکید کرده‌اند، وعده تامین مالی شرکت‌کنندگان انگلیسی در کنسرسیوم افق اروپا است.
بنابراین، حتی اگر انگلیس به‌عنوان مشارکت کامل هم با افق اروپا ارتباط و همکاری نداشته باشد، محققان انگلیسی هنوز هم می‌توانند به‌عنوان متقاضیان کشور ثالث به درخواست‌های افق اروپا واکنش نشان دهند و به کنسرسیوم‌هایی با حداقل سه متقاضی دیگر از کشورهای عضو اتحادیه اروپا یا کشورهای مرتبط بپیوندند، به‌شرطی‌که سرمایه‌گذاری خودشان را داشته باشند. از آنجایی که این امر برای کسب‌وکارها و محققان انگلیسی در اولویت قرار دارد، دولت این کشور تامین بودجه تمام نهادهای واجد شرایط انگلیسی را برعهده می‌گیرد که در چنین کنسرسیوم‌هایی قراردادهای کمک مالی را امضا می‌کنند. دولت انگلیس از چنین رویکردی برای تامین مالی مشارکت کشور ثالث استفاده خواهد کرد.