غزل مرادیان، خبرنگار:16 تا 22 مهر ماه به نام هفته ملی کودک نامگذاری شده است، کودکانی که مطمئنا باید برایشان برنامه ویژه داشت. چه در مدرسه و چه در اوقات فراغت. با توجه به اهمیت توجه به موضوع کتابخوانی در حوزه کودک نباید از این امر مهم غافل شد. در درجه اول باید والدین با فراهم کردن زمینه‌های لازم، ورود کودکان به این عرصه را تسهیل کنند. در وهله دوم کتابخانه‌های عمومی از جمله مکان‌های فعال در این حوزه هستند که همه گروهای سنی را تحت پوشش قرار می‌دهند و نقش کلیدی در ترغیب و ترویج عادت کتابخوانی در کودکان و نوجوانان دارند و می‌توانند با ارائه الگوهای صحیح به حضور بیشتر و پر رنگ‌تر این گروه‌های سنی در محیط کتابخانه کمک کنند. با توجه به نزدیک شدن به هفته کودک روز گذشته، مسئولان نهاد کتابخانه‌ها با حضور در کتابخانه باباطاهر تهران همراه با خبرنگاران از بخش کودک این کتابخانه بازدید کردند و در کنارش برنامه‌های هفته کودک توسط محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی این نهاد اعلام شد. در گزارش امروز نگاهی آماری به بخش کودک کتابخانه‌های عمومی و بازدید از کتابخانه باباطاهر داشتیم. 

طبق داده‌های سرشماری جمعیتی سال 1400 کشور، حدود 13 میلیون دانش‌آموز در مقاطع مختلف حضور دارند. در مقابل تعداد اعضای کودک و نوجوان نهاد کتابخانه‌ها حدود، 7 میلیون نفر در 2 هزار و 726 کتابخانه نهادی است. 
طبق اعلام نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، از این میان کودکان کمتر از 12 سال در گروه خردسالان به‌طور رایگان و سه رده سنی الف، ب و ج به‌صورت نیم‌بها می‌توانند به مدت یک سال عضو کتابخانه‌های عمومی شده و کتاب‌ها را به مدت 14 روز به امانت بگیرند.

13 کتابخانه تخصصی کودک 
همه کتابخانه‌های نهادی 2 هزار و 726 باب دارای بخش کودک هستند. 11 کتابخانه مرکزی استان دارای بخش‌های مجهز نوجوان هستند. بخش‌هایی مثل اتاق علم نوجوان شامل فیلم‌های آموزشی، بازی‌های تعاملی، کتاب‌های الکترونیکی و اینفوگراف هستند. بخش کودک کتابخانه‌های مرکزی هم امکاناتی مثل صحنه نمایش، اتاق اسباب‌بازی، کلاس‌های آموزشی و انتظار والدین دارند. نهاد کتابخانه‌های عمومی همچنین تعداد 13 باب کتابخانه را به‌عنوان کتابخانه تخصصی کودک در نظر گرفته که خدمات آنها صرفا به کودکان ارائه می‌شود.

خدمات 34 کتابخانه سیار به کودکان و نوجوانان
براساس آمار اعلامی نهاد کتابخانه‌های عمومی 34 باب کتابخانه سیار در سطح کشور راه‌اندازی شده که هر یک به 5 الی 10 روستا خدمت‌رسانی می‌کنند که بیشتر خدمات آنها در حوزه کودکان و نوجوانان انجام می‌شود. 
در بخش نوجوان، فضاهایی شامل «ساختکده و اتاق علم نوجوان و آزمایشگاه مجازی علوم با مجموعه‌ای از فیلم‌های آموزشی، بازی‌های تعاملی، کتاب‌های الکترونیکی و اینفوگراف» راه‌اندازی شده‌اند. در 2 کتابخانه مرکزی سنندج و مرکزی قم نیز اتاق علم ایجاد شده است. در 2 کتابخانه فرهنگیان همدان و مرکزی قم نیز فضای ساختکده ایجاد شده است. استفاده از ربات روبین اقدام تازه‌ای است که برای استفاده اعضای نوجوان در کتابخانه‌های عمومی تدارک دیده شده است، ربات هوشمند سخن‌گو برای بخش‌های کودک و نوجوان فعال که اعضای نوجوان می‌توانند با انجام برنامه‌نویسی بلوکی برای این ربات در کتابخانه از آن استفاده کنند.

نیروی انسانی شاغل در بخش کودک
بنا بر اعلام نهاد کتابخانه‌های عمومی در گزارش‌های سالیانه‌، کتابداران بخش کودک باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:علاقه‌مندی، مهارت ارتباطی، مهارت‌های حل مساله، همکاری بین کودکان، نوآوری، آشنا به مباحث روانشناسی رشد، ترویج خواندن، مهارت فرهنگی و هنری و ادبیات کودکان، فراهم‌آوری منابع اطلاعاتی برای کودکان و نوجوانان .

خرید منابع برای کتابخانه‌های کودک
کارگروهی در نهاد کتابخانه‌های عمومی کتاب‌های ویژه کودک متناسب با رده سنی بخش‌بندی شده را انتخاب و خریداری می‌کند. همچنین در چند سال اخیر، کتابخانه‌های دارای بخش مستقل کودک و پر مراجعه به اسباب‌بازی و بازی‌های فکری و آموزشی مجهز شده‌اند. در این خصوص 60 قطعه اسباب بازی برای کتابخانه‌های دارای بخش مستقل کودک و کتابخانه‌های تخصصی کودک خریداری شده است.

آمار خرید کتاب برای کتابخانه‌های کودک و نوجوان
در سال‌های 93 تا 1400، 46 هزار و 711 عنوان ( شامل 6 میلیون و 634 هزار و 937 نسخه) از ناشران خریداری و به کتابخانه‌های عمومی ارسال شده است. خرید نشریات پرمخاطب هم در سال‌های 96 تا 1401 انجام شده و به همه کتابخانه‌ها ارسال شده است. 434 کتابخانه هم 11 هزار و 570 قطعه اسباب بازی دریافت کرده‌اند.  براساس بودجه تخصیصی در نهاد کتابخانه‌ها، هر سال که تابعی از وضعیت اقتصادی کشور بوده است، اولویت در خرید رده‌ کودک‌و نوجوان بوده است. البته نوسانات بازار نشر هم در این مورد موثر است. برای نمونه بودجه‌ای که برای سال 1400 برای خرید کتاب _ به صورت حداقلی و قابل دسترسی _ در نظر گرفته شده مبلغ 20 میلیارد تومان صرفا برای خرید مستمر کتاب است.

70 میلیارد تومان بودجه خرید کتاب در سال 
طبق اعلام نهاد کتابخانه‌های عمومی میزان بودجه مورد نیاز _ فقط برای خرید کتاب _ با توجه به شرایط تورمی حال حاضر، حداقل رقمی بین 50 تا 70 میلیارد تومان در سال است، که البته باید به مبلغ بالا، بودجه‌ای جدا برای خرید اسباب بازی، نشریات، منابع دیداری شنیداری و... را اضافه کرد. با این حال، نهاد اعلام کرده است که در سال 1400 از محل اعتبارات هدفمندی یارانه‌ها خرید نسبتا خوبی انجام داده است که بیش از 70 درصد آن مربوط به گروه سنی کودک و نوجوان و رده ادبیات داستانی، روانشناسی و دین بوده است.

گزارشی از بازدید بخش کودک کتابخانه باباطاهرخانه‌ای برای کتاب و کودک 
بچه‌ها در حال بازی در بخش خودشان هستند که وارد کتابخانه می‌شویم، صدای بچه‌ها تمام فضای کتابخانه را پر کرده و سعی می‌کنند در جواب کتابداری که در حال قصه گفتن برایشان است، صحبت کنند و مشارکت در قصه داشته باشند. کتابخانه باباطاهر در شرقی‌ترین نقطه تهران واقع شده و بعد از بازسازی‌ای که در آن انجام گرفته است. بخش‌های مختلف دارد و مراجعان زیادی را در طول روز پذیرا می‌شود. 
در این بازدید که به بهانه هفته کودک انجام گرفت، محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی، علیرضا زندوکیلی مدیرکل کتابخانه‌های استان تهران، محمدرضا اسفاری مدیرکل فرهنگی و امور ترویجی نهاد کتابخانه‌های عمومی، زهرا احیایی مسوول کتابخانه باباطاهر و جمعی از مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی حضور داشتند.

تبدیل 5 باب کتابخانه عمومی به کتابخانه کودک
محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور طی بازدید از کتابخانه عمومی باباطاهر تهران همراه با اصحاب رسانه، برنامه‌های هفته ملی کودک نهاد را تشریح کرد. وی در این نشست از تبدیل پنج باب کتابخانه عمومی به کتابخانه کودک خبر داد. محمدرضا هراتی در جمع خبرنگاران ضمن تشریح رسالت نهاد در حوزه کودک و نوجوان گفت: «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور یک رسالت عمومی برای ترویج و ارتقاء فرهنگ مطالعه در کتابخانه و مراکز عمومی کشور دارد و یکی از مخاطبان جدی ما در این‌باره کودکان و نوجوانان هستند. فرزندان ما اغلب در سنین کودکی کتاب را دوست دارند و کتاب می‌خوانند؛ حتی گاهی برخی یک کتاب را چندین بار با اشکال متفاوت می‌خوانند.»

روحیه مطالعه در کودکان و نوجوانان توسط نهاد 
وی افزود:‌ «حال این سوال مطرح است که چرا این علاقه‌مندی به کتاب در دوره بزرگسالی ادامه نمی‌یابد؟ به نظر می‌آید بخشی از این موضوع به دلیل افزایش استفاده از فضای مجازی است. با این وجود خانواده‌ها از یک سو و نهادهای فرهنگی از سوی دیگر در این‌باره رسالت دارند.» هراتی با بیان اینکه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به‌عنوان یک دستگاه متولی جدی در این‌باره مسئولیت دارد تا روحیه کتاب‌دوستی و مطالعه در کودکان و نوجوانان را حفظ کند عنوان کرد: «فلسفه ایجاد و فعالیت بخش کودک و نوجوان در کتابخانه‌های عمومی کشور از همین منظر ضروری است. از سوی دیگر کار کودک اقتضائاتی دارد و باید با زبان و روانشناسی خاص کودکان و نوجوانان در این‌باره کار کرد. خوشبختانه چندین سال است در کتابخانه‌های عمومی کشور، اعم از قدیمی و جدید، بخش ویژه کودکان و نوجوانان ایجاد شده و فعالیت می‌کند.»

توجه به 800 نکته تربیتی و آموزشی
معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد یادآور شد: «بیش از ۸۰۰ نکته تربیتی و آموزشی درباره انس و الفت کودکان با کتاب وجود دارد که ما باید به آن توجه کنیم. به حوزه نرم‌افزاری در کتابخانه‌ها هم باید توجه داشت و در همین راستا ما بیش از هزار کتابدار متخصص کودک داریم که می‌توانند با کودکان ارتباط بگیرند و انس و الفت بیشتر کودکان با کتاب‌ها از طریق کتابداران متخصص این حوزه انجام می‌شود؛ چون به نکات روانشناسی این حوزه آگاه هستند.»
وی با اشاره به الزامات توجه ادبیات کودک عنوان کرد: «همکاران ما در این حوزه در کنار کتابخوانی و جمع‌خوانی فعالیت‌های جانبی دیگر مانند نقاشی، اجرای نمایش، شعرخوانی و... را به کار گرفته‌اند که کودکان را بیشتر به سمت ترویج کتابخوانی ترغیب کنند. بنابراین صرف وجود فیزیکی بخش کودک و نوجوان در کتابخانه‌ای کفایت نمی‌کند بلکه حتما باید به نکات آموزشی و تربیتی برای ارتقاء کتابخوانی در کودکان توجه کرد.»

دو هزار و ۷۰۰ کتابخانه بخش کودک و نوجوان
هراتی در ادامه با اشاره به اینکه نزدیک به دو هزار و ۷۰۰ کتابخانه عمومی نهاد بخش کودک و نوجوان دارند افزود: «از سوی دیگر ما ۱۳ کتابخانه کودک و نوجوان داریم. همچنین ۳۴ کتابخانه سیار در این حوزه فعالیت می‌کند.»
وی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر استفاده از ابزارهای مختلف مانند قصه‌گویی در ترویج کتابخوانی عنوان کرد: «ما در کتابخانه‌ها تلاش کردیم فضاهایی ایجاد کنیم که کودکان متناسب با سنشان بتوانند بعد از مطالعه کتاب تجربه‌ای هم در فضای فیزیکی داشته باشند.»

آموزش داستان‌نویسی و نوشتن به کودکان 
هراتی با اشاره به اهمیت داستان‌نویسی در کودکان بیان کرد: «ما باید به کودکان نوشتن را آموزش دهیم؛ ما می‌توانیم حتی با نشان دادن تصاویر از کودکان بخواهیم که برای تصاویر داستانی بنویسند. این کار باعث رشد تخیل و ایده‌پردازی در کودکان می‌شود. همچنین می‌توان از نقاشی، سفالگری، نمایش، بازی‌های رایانه‌ای و... برای ارتقا توانایی‌هایی کودکان استفاده کرد.»
هراتی در ادامه با اشاره به برگزاری جشنواره‌هایی مانند هدهد سفید و استفاده از ظرفیت‌های آن برای شناسایی نیازهای کودکان گفت: «ما پویش‌ها و جشنواره‌هایی نیز در طول سال برگزار می‌کنیم. علاوه ‌بر این با شبکه پویا ارتباط داریم و به‌طور مثال آثار نقاشی کودکان در کتابخانه‌ها را در این شبکه به نمایش می‌گذاریم.»

برنامه‌های هفته ملی کودک
معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد در بخش دیگری از این نشست برنامه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای هفته ملی کودک را تشریح کرد و گفت: «آغاز بهبود طراحی بصری بخش‌های کودک و نوجوان در کتابخانه‌های عمومی یکی از اقدامات ما در طی این هفته است؛ در همین راستا زیباسازی بخش‌های کودکان و نوجوانان توسط کتابداران صورت می‌گیرد.»

کارگاه روانشناسی کودک برای کتابداران
وی با بیان اینکه کارگاه روانشناسی کودک برای کتابداران با حضور استادان برجسته برگزار می‌شود افزود: «در بررسی‌ها به ۸۰۰ نکته تربیتی و آموزشی درباره ارتباط کودک با کتاب رسیدیم که می‌توانیم آنها را به خانواده‌ها آموزش دهیم. تبدیل وضعیت پنج کتابخانه عمومی به کتابخانه کودک در دست انجام است که از این میان کارهای تبدیل وضعیت دو کتابخانه نهایی شده است. ارسال بسته ویژه کودکان و نوجوان به ۱۳ کتابخانه کودک نیز در این ایام انجام می‌شود که شامل تعداد 240 عنوان کتاب است. همچنین مصاحبه با برترین کتابداران و کتابخوانان کودک در فضای مجازی خواهیم داشت و جلسات گفت‌و‌گو با نویسندگان چند دوره جشنواره کتابخوانی رضوی در این ایام برپا می‌شود. جشنواره کتابخوانی رضوی هم مبنایی بر کار با کودک و نوجوان شده است.»

برنامه‌های متنوع کتابخانه‌ها برای هفته کودک
معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد ادامه داد: «برگزاری نشست‌هایی درباره ادبیات کودک و نوجوان از دیگر برنامه‌ها است چرا که ما در حوزه تالیف کتاب کودک و نوجوان کار زیادی داریم و بخش اعظم تولیدات ترجمه‌ای است. انتشار کلیپ‌های معرفی کتاب کودک از دیگر اقدامات ما در این ایام است. همچنین در جشنواره هدهد سفید اشعاری استفاده شده که روی آنها موسیقی تخصصی کودک قرار گرفته و ۹ کلیپ تصویری و صوتی با استفاده از همین مضامین اکران می‌شود. همچنین انتشار پادکست‌های کتاب کودک شامل قصه‌گویی و کتابخوانی هم یکی دیگر از اقدامات است.»

تعامل با آموزش و پرورش برای افزایش شوق کتابخوانی در بچه‌ها
وی با اشاره به برگزاری برخی برنامه‌ها در استان‌های کشور گفت: «در استان‌ها برنامه‌هایی چون جشن کتاب و کودک به همراه قصه‌گویی و عروسک‌گردانی، مصاحبه با برترین کتابدار و کتابخوان کودک، برگزاری نشست با تصویرگران و نویسندگان کتاب کودک، آغاز رقابت مرحله استانی دومین جشنواره قصه‌گویی کتابداران و داوری همزمان، فعالیت ویژه کتابخانه‌های سیار در مدارس، اکران نماهنگ کتابخانه سیار ویژه جشنواره هدهد سفید، قصه‌گویی خانم و آقای کتابدار، برگزاری برنامه‌های آموزشی ویژه مادران، برپایی نمایشگاه و فروشگاه‌های کتاب با حضور ناشران فعال در کتابخانه‌ها، برگزاری مسابقه و پویش کتابخوان‌های کوچک، عضویت رایگان و جذب کتابخوانان جدید و... اجرا خواهد شد. ما تلاش می‌کنیم تا در تعامل با آموزش و پرورش شوق کتابخوانی را در کودکان و نوجوانان زنده نگه داریم.»