دهلی‌نو در گرداب بحران اوکراین

میراحمدرضا مشرف، تحلیلگر مسائل بین الملل:تداوم جنگ در اوکراین و فرازونشیب‌های آن گواه این است که نمی‌توان به خاتمه این جنگ در کوتاه‌مدت و یا حتی میان‌مدت چندان امیدوار بود. این مساله بسیاری از کشورهایی را که تاکنون سعی داشته‌اند با اتخاذ رویکرد بی‌طرفانه و یا منفعلانه خود را از تبعات و پیامدهای بین‌المللی این جنگ دور نگاه دارند، با مشکلات اساسی مواجه ساخته است. به‌نظر می‌رسد که این شرایط اکنون دامنگیر کشور هند شده و بر سیاست‌خارجی و روابط راهبردی دهلی نو با جهان تاثیرات عمیقی برجای گذاشته است. بر همین اساس روزنامه معتبر «ایندین اکسپرس» با درنظر گرفتن رای ممتنع هند به قطعنامه چند روز گذشته شورای امنیت در رابطه با بحران اوکراین‌، سرمقاله روز گذشته‌اش (2022/10/03) را به کالبدشکافی این موضوع و بررسی جوانب مختلف رویکرد سیاست‌خارجی دهلی‌نو در قضیه اوکراین اختصاص داده است. یادداشت روزنامه ایندین اکسپرس با این مطلب آغاز می‌شود که رای ممتنع هند به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل موجب غافلگیری ناظران و تحلیلگران سیاسی در داخل هند نشد، اما برخی از دوستان هند در خارج از این کشور را مایوس کرد. با این حال و به‌رغم رای ممتنع به قطعنامه محکومیت نقض حاکمیت اوکراین توسط روسیه، دهلی‌نو در چند هفته اخیر تلاش کرده است تا ناراحتی فزاینده خود از سیاست روسیه درقبال اوکراین را بیش از پیش در‌معرض نمایش قرار دهد. در این راستا نخست‌وزیر نارندرا مودی در نشست منطقه‌ای سران شانگهای در شهر سمرقند، با خطاب قرار دادن ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه بر این نکته تاکید می‌کند که عصر فعلی، «عصر جنگ» نیست. «سوبرامانیام جایشانکار» وزیر خارجه هند نیز در جریان فعالیت‌هایش در سازمان ملل و واشنگتن می‌کوشد تا مواضع صلح‌طلبانه نخست‌وزیر هند را تقویت کند. البته آنچه باعث قوت‌قلب دهلی می‌شد این بود که آنها در انتقال نگرانی‌های خود به روسیه تنها نبودند و رئیس‌جمهور چین هم در جریان ملاقاتش با پوتین در سمرقند، ملاحظات پکن در رابطه با اوکراین را به رئیس‌جمهور روسیه یادآوری کرده بود.                                                                                                                   
 ظاهرا وعده رسیدگی به این نگرانی‌ها واکنشی بود که پوتین نسبت به این دو و دیگر شرکای اصلی روسیه نشان می‌دهد، اما درعمل واضح بود که روسیه تمایلی چندانی به تغییر مسیر ندارد. صدور دستور بسیج عمومی با هدف متوقف ساختن پیشروی اوکراینی‌ها، مطرح کردن دوباره تهدیدات به استفاده از سلاح‌های اتمی و تعقیب فرآیند الحاق سرزمین‌های اشغالی، آن‌هم درحالی‌که هنوز برتمامی آنها سلطه کامل نداشت؛ همگی اقداماتی بودند که نشان از وخامت هرچه بیشتر اوضاع داشتند.                                                                                                                  
درچنین شرایطی و به‌رغم رای ممتنع به قطعنامه محکومیت روسیه در شورای امنیت، دهلی‌نو در تلاش است تا نشان دهد اقدامات روسیه مایه شرمساری سیاسی برای هند شده است. اگرچه اتکای طولانی‌مدت  هند به روسیه از جهت برآورده ساختن نیازهای دفاعی، این کشور را از محکوم کردن اقدامات روسیه بازمی‌دارد؛ با این حال دهلی‌نو دیگر نمی‌تواند چشم خود را بر تاثیرات اقدامات روسیه بر منافع راهبردی و ارزش‌های سیاسی خود ببندد.

سرمقاله‌نویس روزنامه ایندین اکسپرس در ادامه به برخی از منافع راهبردی و ارزش‌های سیاسی هند که با تداوم رویکرد فعلی نسبت به بحران اوکراین با مخاطره مواجه می‌شوند، اشاره می‌کند. در یکی از مهم‌ترین موارد باید اذعان کرد که داخل شدن روسیه در رویارویی طولانی‌مدت با غرب بر سر اوکراین، بر همکاری‌های رو‌به‌رشد هند با ایالات‌متحده و کشورهای اروپایی تاثیر گذارده و آن را تحت فشار قرار خواهد داد. تلاش‌های اخیر هند برای تعمیق همکاری‌های چندجانبه با شرکای غربی حکایت از آن دارد که دهلی‌نو از این خطر کاملا آگاه است. اقدام هفته گذشته دولت هند در همکاری با جهان غرب برای خنثی‌سازی اقدامات چین در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای محکومیت خرید زیردریایی اتمی توسط استرالیا را در همین راستا می‌توان ارزیابی کرد.                                                              
اما مورد دوم نکته‌ای فراتر از دشواری حرکت در تنش میان قدرت‌های بزرگ است. در‌واقع دهلی‌نو باید با یک مساله اساسی در بحران اوکراین کنار بیاید، یعنی تغییر مرزها از طریق استفاده از زور. هندوستان به‌عنوان کشوری پر از تنوع و نیازمند مقابله با توسعه‌طلبی در مرزهای سرزمینی خود، نمی‌تواند این ایده را بپذیرد که یک قدرت بزرگ همسایه خود را مورد تهاجم قرار داده و بخش‌هایی از آن را به سرزمین خود ملحق کند. مانند سایر کشورهای در‌حال توسعه دهلی‌نو به‌شدت به دغدغه‌های مرتبط با حاکمیت و تمامیت ارضی خود حساس است.                                                                                     
و درنهایت یک ملاحظه مهم دیگر هم وجود دارد؛ دهلی‌نو نمی‌تواند به مسکو اجازه دهد که هند را با حوزه طبیعی خود یعنی جهان جنوب در تضاد قرار دهد؛ همان کشورهایی که تهاجم روسیه به اوکراین را رد کرده و از حاکمیت کی‌یف دفاع می‌کنند.