تامین نیاز مواصلاتی جمهوری آذربایجان بر مبنای یک راه‌حل پایدار

محمدحسین معصوم زاده، دانشجوی مطالعات آسیای مرکزی دانشگاه تهران:درحالی که جمهوری آذربایجان قصد دارد با اشغال مناطق جنوبی ارمنستان، کریدور ادعایی زنگه‌زور برای اتصال به نخجوان را اجرایی کند، می‌توان مسیرهای جایگزینی را برای اتصال دو بخش مجزای این کشور در نظر گرفت که معایب و تهدیدات کریدور مذکور را ندارد و احتمال برقراری صلح پایدار در منطقه قفقاز جنوبی را افزایش خواهد داد. 
تهاجم نظامی اخیر جمهوری آذربایجان به مناطق شرقی و جنوب شرقی ارمنستان در حالی انجام شد که پیش از این ادعاهایی از سمت طرف آذری درخصوص ایجاد کریدوری از طریق استان جنوبی ارمنستان، سیونیک، مطرح شده بود. به همین دلیل، می‌توان اصلی‌ترین دلیل تهاجم اخیر را مرتبط‌ساختن سرزمین اصلی آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان و به شکل دقیق‌تر افتتاح کریدور ادعایی زنگه‌زور با الحاق بخشی از خاک ارمنستان به جمهوری آذربایجان و تغییر جغرافیای مرزی منطقه دانست. 
با موفقیت باکو در اجرای این نقشه، موقعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه قفقاز جنوبی تضعیف می‌شود که از جمله می‌توان به قطع مرز تاریخی ایران و ارمنستان، کاهش مراودات میان دو کشور و نیز افزایش تهدیدات امنیتی از جانب مرزهای شمال‌شرقی کشور اشاره کرد. 
در عین حال نیاز جمهوری آذربایجان به در اتصال به نخجوان می‌تواند از مسیرهایی دنبال شود که این مخاطرات را نداشته باشد:
اتصال ریلی از طریق ارمنستان: تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و آغاز درگیری‌ها میان باکو و ایروان بر سر منطقه قره‌باغ، سرزمین اصلی آذربایجان و نخجوان از طریق ریل به‌یکدیگر متصل بودند. تا پیش از دهه 90 میلادی، راه‌آهن سراسری ایران از طریق مرز جلفا به نخجوان و از آنجا به راه‌آهن سراسری شوروی متصل بود و طبق نظر کارشناسان، تردد بین‌المللی سالانه کالا از مرز ریلی جلفا بین 3 تا 4.8میلیون تن بوده‌است که به‌دلیل درگیری‌های قره‌باغ این مسیر مسدود شد. احیای این مسیر ریلی –تحت حاکمیت ارمنستان- علاوه‌بر اتصال این مناطق به یکدیگر، برای جمهوری اسلامی ایران نیز مزایایی به همراه خواهد داشت. با راه‌اندازی مجدد این مسیر، عملا کریدور ریلی شمال-جنوب نیز با هزینه‌ای کم به اجرا می‌رسد که درخصوص عواید این کریدور برای ایران بحث‌های مفصلی صورت گرفته است. 
اتصال جاده‌ای از طریق ارمنستان: غیر از مسیر ریلی، یک مسیر مواصلاتی جاده‌ای از طریق ارمنستان می‌توان درنظر گرفت. جاده مذکور از سمت شمال غربی آذربایجان و شهر قازاخ وارد ارمنستان شده و با گذر از جاده‌های این کشور به ایروان رسیده و از آنجا به نخجوان متصل شد. 
اتصال جاده‌ای از طریق ایران: این مسیر جاده‌ای، از 30سال پیش تاکنون بدون دغدغه و مشکل برای پیوند میان دو بخش آذربایجان استفاده شده ‌است که از پایانه مرزی «بیله‌سوار» تا پایانه مرزی «جلفا» امتداد داشت. در اواخر شهریورماه امسال عملیات اجرایی پروژه احداث پل مشترک مرزی روی رودخانه ارس در منطقه «آغبند» با حضور رستم قاسمی وزیر راه‌وشهرسازی و شاهین مصطفی‌یف معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان آغاز شد. این پروژه که براساس تفاهم‌نامه ایجاد مسیر ارتباطی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان با عبور از خاک ایران -که در اسفند 1400 امضا شد- احداث می‌شود. پیش‌بینی می‌شود این پل مرزی اتومبیل‌رو با ۲۲۰ متر طول و ۲۵ متر عرض در مدت زمان ۱۸ماه احداث شود. احداث چنین پروژه‌ای، مسیر دسترسی جمهوری آذربایجان به نخجوان از مسیر ایران را تسهیل خواهد کرد. 
اجرای این پیشنهادها، علاوه‌بر تسهیل دسترسی دو بخش مجزای جمهوری آذربایجان به یکد‌یگر، معایب و تهدیدات تاسیس کریدور ادعایی زنگه‌زور را به همراه ندارد و فرصت‌هایی را نیز برای کشورمان به ارمغان می‌آورد.