اگر به روسیه تعرض نشود، حمله اتمی درکار نخواهد بود

«وقتی یکپارچگی قلمروی کشور ما تهدید شود، ما از تمامی ابزارها برای حفاظت از مردم و کشور روسیه استفاده می‌کنیم. من بلوف نمی‌زنم.» اینها را ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هفته گذشته اعلام کرد. اکنون ۷ ماه از نبرد ببین روسیه و اوکراین می‌گذرد و حال مسیر این جنگ فرسایشی به تهدید هسته‌ای نیز رسیده است. رئیس‌جمهور روسیه ضمن اینکه مناطق لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپروژیه را بخشی از قلمروی روسیه توصیف کرده حد تهدید برای این حفظ این مناطق را تا انداختن بمب اتمی جلو برده است. در این بین، نکته مبهم این است که آیا چهار استان(لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپروژیه) که اخیرا با همه‌پرسی‌‌ای به روسیه ملحق شد، بخشی از تمامیت ارضی روسیه محسوب می‌شوند یا خیر؟ برای پاسخ به این سوالات با نعمت‌الله ایزدی، سفیر اسبق ایران در روسیه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید. 

تقریبا همزمان با الحاق چهار استان اوکراین به روسیه، مساله‌ استفاده روسیه از سلاح اتمی در آینده شنیده می‌شود. فکر می‌کنید بین الحاق این چهار استان و استفاده از سلاح اتمی ارتباطی وجود دارد؟
به نظرم الحاق این چهار استان به روسیه و استفاده از سلاح اتمی، ارتباط مستقیمی با یکدیگر ندارد. چون بحث استفاده از سلاح برای کلیت جنگ است، اما بحث الحاق موضوعی است که از قبل هم مطرح بوده و آنجا یک روالی طی شده که در گذشته هم سابقه‌اش بود، مثلا در کریمه هم این کار را کردند. بالاخره ضعفی که اوکراین داشت، موجب شد این مناطق به‌سرعت به تصرف روسیه دربیاید و شرایط به‌سمتی پیش برود که رفراندومی برای الحاق این استان‌ها به روسیه برگزار شود. یکی از دلایلی که رای مثبت در این رفراندوم بالای 97 درصد بود، این است که این استان‌ها از گذشته‌های خیلی دور به روس‌ها نزدیک هستند. اما این موضوع ارتباط مستقیمی با استفاده از سلاح اتمی پیدا نمی‌کند. سلاح اتمی به‌نظرم درباره کلیت جنگ به‌صورت بلوف مطرح می‌شود و خیلی بعید است که روسیه درپی چنین اقدامی باشد، به‌خاطر اینکه بالاخره اقدام متقابل دیگران را هم به‌دنبال خواهد داشت و اصلا شرایط جنگ را به‌طور کلی دگرگون می‌کند و از حالت جنگ کلاسیک خارج می‌کند. این بلوف جنگی بیشتر به‌خاطر عقب‌نشینی‌ها و مشکلاتی است که روسیه در این اواخر داشته و با این لفظ خواسته تا روحیه‌ای به نیروهای نظامی خود بدهند. کمااینکه بحث فراخوان نیروهای جدید هم در کشور مطرح بوده، اینها همه دلیلی است که در این دور اخیر روسیه موفقیتی در جنگ نداشته و عقب‌نشینی هم داشته است. 

همین که موفقیتی نداشته، آیا روسیه را برای حفظ تمامیت ارضی‌اش به این سمت سوق نمی‌دهد که از سلاح اتمی استفاده کند؟
به همین راحتی نمی‌شود از سلاح اتمی استفاده کرد. اوکراین تا به الان هیچ ادعای ارضی‌ای درخصوص روسیه نداشته است. این چهار استانی هم که اکنون قرار است الحاق شود، اگر اوکراین بخواهد پس بگیرد، باز نمی‌شود گفت تعرض ارضی به روسیه صورت گرفته است. انتخاباتی که اخیرا برگزار شد را دولت اوکراین برگزار نکرده است. بالاخره کشورها مرزهایی دارند و مرزهایشان را در مجامع بین‌المللی به ثبت رساندند، این درنتیجه تعرض و تجاوز نظامی رخ داده، بنابراین به‌راحتی نمی‌شود گفت چون رفراندوم برگزار شده و مردم هم خواستار الحاق به روسیه شدند، این الحاق خوب است. مردم ممکن است در تنگنا بوده باشند و با این الحاق به روسیه موافقت کرده باشند. اما این نمی‌تواند دلیل موجهی برای جدایی این استان‌ها از اوکراین باشد. ببینید اگر این جدایی، در یک شرایط عادی و قبل از جنگ رخ داده بود، ساختاری درست می‌شد و دولت مرکزی هم بر چنین اقدامی صحه می‌گذاشت و می‌گفت هرچه شما می‌خواهید، بله می‌توانست این اتفاق صورت بگیرد. اما در شرایط کنونی این اتفاق یک‌طرفه رخ داده و اگر اوکراین درصدد بازپس‌گیری قرار بگیرد، استفاده از سلاح اتمی در منطق نظام بین‌الملل پذیرفته نیست. روسیه می‌داند استفاده از سلاح اتمی تبعاتی دارد که فقط نهایتا می‌تواند از آن حرف بزند وگرنه باید جنگ آنقدر ابعاد وسیعی پیدا کند که کشورهای دیگر به‌صورت مستقیم دخالت یا تعرضی به خاک روسیه داشته باشند، آن زمان ممکن است بگوییم روسیه از سلاح اتمی به‌عنوان دفاع مشروع استفاده می‌کند، کمااینکه بالاخره این سلاح در اختیار دیگران هم هست و تا الان به‌جز یک مورد استفاده نشده است. 

فکر می‌کنید تبعات استفاده از سلاح هسته‌ای چه می‌تواند باشد؟
با استفاده روسیه از سلاح اتمی، تبعاتش این است که ممکن است دیگر کشورها هم تشویق بشوند که از این سلاح علیه روسیه استفاده کنند و دنیا را به جنگ بکشانند. این ممکن است مجوزی را به دیگران بدهد تا قوانین بین‌المللی را زیر پا بگذارند. سلاح اتمی یک سلاح بازدارنده است و اگر روسیه از آن استفاده کند، ممکن است دیگر کشورها هم برای بازدارندگی از آن استفاده کنند. سوالی که اینجا به‌وجود می‌آید این است که آیا روسیه به‌دنبال جنگ در دنیا است؟ نه به نظرم و تصورم این نیست. یعنی احساس می‌کنم روسیه تا به این لحظه به چنین تصمیمی نرسیده است که دنیا را به جنگ بکشاند. چون اگر بخواهد چنین کاری بکند راه‌های دیگری هم وجود دارد.  

فکر می‌کنید واکنش اوکراین به الحاق چهار استانش به روسیه چه خواهد بود؟ 
اوکراین نمی‌پذیرد، قبلا هم کریمه را نپذیرفت. یعنی فعلا واکنش عملی نمی‌تواند داشته باشد، مگر اینکه بتواند با یک فشار بین‌المللی یا عملیاتی نظامی این مناطق را پس بگیرد. اگر نتواند این مناطق را پس بگیرد، تنها کاری که می‌تواند انجام بدهد این است که انتخابات را به‌رسمیت نشناسد و در مجامع بین‌المللی طرح دعوا و اعتراض بکند و خواهان حقش شود. 

گفتید این صحبت روسیه درحد بلوف است، اما اگر آمریکا و غرب مجددا روسیه را تحریک کنند و تهدید به استفاده از سلاح اتمی، آیا امکان استفاده از سلاح اتمی توسط روسیه وجود دارد؟
اگر اوکراین مستقیما به خاک اصلی روسیه تعرض نداشته باشد، این درحد بلوف خواهد ماند. چون اوکراین از گذشته نگفته می‌خواهم به خاک روسیه تعرض کنم یا فلان خاک روسیه متعلق به من است، ولی به فرض محال اگر چنین اتفاقی رخ دهد، باز در کوتاه‌مدت روسیه دست به چنین کاری نخواهد زد. روسیه اگر بخواهد از سلاح اتمی استفاده کند، طرف حسابش اوکراین نیست بلکه کل دنیا است و شرایط باعث می‌شود نه‌تنها در دنیا علیه روسیه جو مقابله‌ای ایجاد شود، بلکه پیش‌بینی من این است که در داخل روسیه هم چنین جوی علیه دولت ایجاد خواهد شد. فراموش نکنیم که روس‌ها بالاخره 70 سال یک تقابل دوقطبی را در سال‌های بعد از جنگ جهانی مدیریت کردند، روس‌ها همیشه نگران استفاده طرف‌ها از سلاح هسته‌ای بودند. فروپاشی شوروی و تغییر اوضاع باعث شد مردم احساس آرامش کنند و بدانند قرار نیست در حالت جنگ سرد زندگی کنند و هر روز نگران باشند که فردی دکمه‌ای را فشار می‌دهد یا نه. بنابراین همین وضعیت داخلی و خارجی روسیه را از استفاده از سلاح اتمی بازمی‌دارد.