رقابت دنیا برای جذب دانشجویان آفریقایی

ندا اظهری، مترجم:دولت آفریقا مدتی است به دنبال پیشرفت و توسعه آموزش عالی است و در این مسیر از الگوهای مختلف و موفق آموزش عالی دنیا استفاده می‌کند. به دنبال این تغییر، برخی دانشجویان این قاره که بخش اعظمی از آنها را جوانان این کشور تشکیل می‌دهند، به‌منظور ایجاد تغییر در روند آموزش و ارتقای سطح علمی، ترجیح می‌دهند تحصیلات خود را در خارج از کشور ادامه دهند تا از این طریق بتوانند به پیشرفت کشور خود هم کمک کنند. سال‌هاست که دانشجویان آفریقایی برای تحصیل از این قاره خارج می‌شوند اما افزایش سال‌های اخیر باعث ایجاد بازاری رقابتی بین کشورهای مختلف شده است که در این میان، چینی‌ها با مزایایی که در اختیار دانشجویان آفریقایی قرار می‌دهند، توانسته‌اند بازار جذب دانشجویان بین‌المللی را از دیگر کشورها بربایند و خود به بزرگ‌ترین بازار تبدیل شوند. 

  دانشگاه‌های آمریکا در رقابت با چین
آمریکا از جمله کشورهایی است که در سال‌های اخیر حجم زیادی از دانشجویان آفریقایی را جذب کرده اما آمارهای به‌دست‌آمده حکایت از آن دارد که چینی‌ها با برنامه‌ریزی‌ها و هدف‌گذاری‌هایی که دنبال می‌کنند، توانسته‌اند گوی سبقت را از آمریکایی‌ها بربایند و بازار دانشجویان بین‌المللی آفریقایی را از آن خود کنند. کالج «آمهرست» یکی از دانشکده‌های آمریکایی با جذب بسیار دانشجویان آفریقایی در این کشور به شمار می‌رود به‌طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد این کالج در سال 2015 بیش از 220 درخواست از کشورهای آفریقایی داشت که این تعداد در سال 2019 فارغ‌التحصیل شدند. اما به دنبال افزایش اقبال این گروه از دانشجویان آفریقایی، شمار جذب آنها با افزایش چشمگیری مواجه شده و انتظار می‌رود تا سال 2026، این روند افزایشی همچنان ادامه داشته باشد. در حال حاضر، روند رو به رشد جذب دانشجویان آفریقایی به حدی رسیده که شمار درخواست‌ها به 980 نفر افزایش یافته است که یکی از چشمگیرترین افزایش‌ها در تاریخ این دانشکده محسوب می‌شود. نرخ رشد سریع در کالج «آمهرست» با توجه به سیاست پذیرش فارغ از نیاز کالج برای متقاضیان داخلی و بین‌المللی و نیز تعهد آن برای برآورده‌کردن 100 درصد نیاز پذیرش تمام دانشجویان پذیرفته‌شده بدون وام، شاید موردی غیرعادی باشد. به‌رغم خط مشی اختیاری برای تست‌های کرونای استاندارد و اختیاری، اکنون موانع بر سر راه دانشجویان مشتاق آفریقایی که «آمهرست» را به‌عنوان مقصد تحصیلی انتخاب کرده‌اند، کمتر شده است. در عین حال، با توجه به کاهش همه‌گیری کووید- 19، کالج «آمهرست» و بسیاری از کالج‌ها و دانشگاه‌های آمریکایی که مشتاق جذب دانشجویان آفریقایی هستند، خود را در رقابت با رقیبی همه‌جانبه به نام چین می‌بینند. 

  رشد سریع بازار مصرفی
به گزارش universityworldnews، در آمریکا، ثبت‌نام کل دانشجویان آفریقایی با رشد چشمگیری نسبت به 10 سال گذشته مواجه شده به‌طوری که به‌عنوان مثال، تنها کالج «آمهرست» با رشد 30 درصدی روبه‌رو بوده است. به‌رغم اختلالاتی که در آموزش عالی دنیا در دوران همه‌گیری کرونا رخ داد، ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی دنیا در آمریکا شاهد کاهش دو رقمی بود که بیش از 20 درصد کاهش را نشان می‌دهد. در این میان، کشورهای آفریقایی با 6.3 درصد، کمترین کاهش را در نرخ ثبت‌نام دانشجویان خود در کشورهای مختلف تجربه کردند. نشانه‌های بسیاری مبنی‌بر تداوم رشد تعداد دانشجویان آفریقایی وجود دارد که در کشورهای خارجی تحصیل می‌کنند. قاره آفریقا یکی از سریع‌ترین رشد بازارهای مصرفی را در دنیا دارد به‌طوری که 60 درصد جمعیت آفریقا را جوانان زیر 25 سال تشکیل می‌دهند. 

  چین در کنار بهترین مقاصد دانشجویان خارجی
با توجه به جوان بودن جمعیت آفریقا، تقاضای زیاد برای دستیابی به آموزش باکیفیت از جمله نیازهای قشر جوان این قاره است که کشورهای آفریقایی به دلیل کمبود بودجه و منابع قادر به تامین آن نیستند و همین امر را می‌توان عمده‌ترین دلیل گرایش جوانان این کشور برای تحصیل در خارج از کشور دانست. در حالی که ثبت‌نام آموزش‌های دانشگاهی در مقایسه با 20 سال گذشته بیش از دو برابر رشد داشته، کشورهای آفریقایی هنوز برای شکستن مرز 10 درصد تلاش می‌کنند که بسیار کمتر از میانگین جهانی 38 درصدی است. همین عامل باعث گرایش بیش از حد دانشجویان جوان آفریقایی به تحصیل در آموزش عالی کشورهای دیگر شده است. در میان کشورهایی که از این هجوم استعدادهای جوان بهره می‌برند، می‌توان به چین اشاره کرد که در سال‌های اخیر به یکی از بزرگ‌ترین میزبان‌های دانشجویان کشورهای آفریقایی در جهان تبدیل شده است به‌طوری که می‌توان نام چین را در کنار بزرگانی چون فرانسه، بریتانیا و آمریکا مشاهده کرد. طبق اظهارات وزیر آموزش عالی چین، در سال 2018 حدود 81562 دانشجوی آفریقایی در این کشور تحصیل می‌کردند که در مقایسه با سال 1996 با افزایش 770 درصدی مواجه شده است و این زمانی است که تعداد دانشجویان آفریقایی در چین برای اولین بار از مرز 1000 نفر عبور کرد. تعداد این دانشجویان در سال 2018 تقریبا دو برابر تعداد دانشجویان آفریقایی ثبت‌نام شده در کالج‌ها و دانشگاه‌های این کشور است. 
چرا چین گوی سبقت را از دیگر کشورها در جذب دانشجویان آفریقایی ربوده است؟ شمار دانشجویان آفریقایی به‌طور چشمگیری در چین رشد داشته و از این رو نمی‌توان تاثیر چین را در این قاره نادیده گرفت. کارشناسان بر این باورند که دسترسی آسان‌تر به ویزا، کیفیت بهتر آموزش عالی، در دسترس بودن برنامه‌های آموزش زبان انگلیسی، هزینه تحصیلی مقرون‌به‌صرفه و به‌ویژه بورسیه‌های دولتی چین زمینه را برای جذب بیشتر دانشجویان آفریقایی فراهم کرده است. در سال 2018، دولت چین در اجلاس سه ساله پیرامون همکاری‌های آفریقا و چین اعلام کرد که چین اعطای بورسیه به دانشجویان آفریقایی را از 30 هزار نفر در سال 2015 به 50 هزار نفر افزایش داده است. با توجه به این شرایط، چین با عبور از تمام کشورهای غربی، به یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان بورسیه آموزش عالی به دانشجویان آفریقایی در دنیا تبدیل شده است. درست است که آمریکا هم از نظر جذب دانشجویان بین‌المللی یکی از رقبای چین محسوب می‌شود، اما در حال حاضر، چین دومین کشور میزبان دانشجویان آفریقایی بعد از فرانسه به شمار می‌رود. رشد تعداد دانشجویان بورسیه باعث افزایش تعداد دانشجویانی شده است که با سرمایه‌های شخصی در کشورهای دیگر تحصیل می‌کنند. از سال 2005، تعداد این قبیل دانشجویان نسبت به دانشجویان بورسیه‌ای فراتر رفته و این شکاف از آن زمان تاکنون گسترش یافته است. 

  کمک‌های مالی؛ مساله‌ای کلیدی 
رویکرد دولت محور چین برای ارائه حمایت مالی کامل از دانشجویان آفریقایی به‌شدت متفاوت از سیستم متمرکز نهادی در آمریکاست که در آن میزان بورسیه تحصیلی با منابع و تعهد سازمانی مرتبط است. کمک‌های مالی برای دانشجویان آفریقایی از اهمیت بسیاری برخوردار است. موسسات آموزش عالی در صورت ارائه چند بورسیه تحصیلی کامل، دانشجویان بیشتری را به خود جذب خواهند کرد. زمانی که دانشجویان آفریقایی می‌توانند هزینه کامل تحصیل در دانشگاه‌های آمریکایی را بپردازند، هزینه پنهان چندصد دلاری برای بیشتر دانشجویان آفریقایی، هم می‌تواند آنها را برای تحصیل در آمریکا آماده کند هم اینکه مانع از تحصیل آنها در این کشور شود. این امر باعث شده بورسیه‌های تحصیلی ارائه‌شده از سوی دولت چین جذابیت بیشتری برای این گروه از دانشجویان پیدا کند. دوران پس از فارغ‌التحصیلی با توجه به حضور روزافزون کسب‌وکارها در چین و پروژه‌های دولتی در قاره آفریقا به این معناست که دانشجویان آفریقایی که در چین تحصیل کرده و آموزش دیده‌اند در زمان برگشت به وطن، فرصت‌های شغلی بیشتری پیش رو دارند. 
از سال 2003، حجم بالای سالانه سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی چین در آفریقا به‌طور چشمگیری رشد یافته است به‌طوری‌که از سرمایه‌گذاری 74.8 میلیون دلاری در سال 2003 به رقم 5.4 میلیارد دلاری در سال 2018 افزایش داشته است. به‌رغم کاهش سرمایه گذاری‌های مستقیم خارجی چین در آفریقا در سال 2019 به 2.7 میلیارد دلار، به‌رغم همه‌گیری کرونا، این رقم در سال 2020 به 4.2 ‌میلیارد دلار افزایش یافت و بخشی از این کاهش جبران شد. طبق گزارش «مکنزی 2017» که نتایج بررسی‌های بیش از هزار شرکت چینی فعال در تولید، تجارت، خدمات و ساخت‌وساز را در 8 کشور آفریقایی دربرمی گیرد، 89 درصد از کارفرمایان این شرکت را آفریقایی‌ها تشکیل می‌دادند. چین چند میلیون شغل را در قاره آفریقا ایجاد کرده و حدود دوسوم شرکت‌های چینی آموزش‌های مهارتی و نیمی از آنها دوره‌های کارآموزی را ارائه داده و یک‌سوم آنها نیز فناوری‌های جدید را معرفی کرده‌اند. این فرآیند باعث افزایش محبوبیت چین در میان دانشجویان آفریقایی شده است. مطالعه‌ای که در سال 2022 روی جوانان آفریقایی صورت گرفته نشان می‌دهد که 77 درصد جوانان آفریقایی، چین را به‌عنوان تاثیرگذارترین قدرت خارجی در آفریقا تلقی می‌کنند. 
به همین دلیل، مباحثی که پیرامون تحصیل در چین مطرح می‌شود، بین جوانان آفریقایی به‌شدت رواج پیدا کرده و به‌طورکلی، گرایش دانشجویان آفریقایی به تحصیل در آمریکا و چین افزایش داشته است. افزایش شمار آن گروه از دانشجویان آفریقایی که در چین تحصیل می‌کنند، مورد استقبال رهبران کشورهای آفریقایی قرار گرفته است چراکه تقریبا همه دانشجویان آفریقایی پس از تحصیل به دلیل قوانین سختگیرانه ویزای چین به خانه بازمی‌گردند. این دقیقا نقطه مقابل تحصیل دانشجویان آفریقایی در کشورهای غربی است‌؛ به‌طوری که بیشتر دانشجویانی که در این کشورها تحصیل می‌کنند اغلب در آنجا ماندگار شده و احتمال بازگشت آنها به وطن بسیار کم است. این شرایط شاید به نفع دانشجویان آفریقایی از نظر شغلی و آینده‌ای درخشان تمام شود اما درواقع امتیاز برای کشورهای آفریقایی محسوب می‌شود که به نیروی کار تحصیل‌کرده نیاز دارند و از سوی دیگر، چین نیز می‌تواند نفوذ خود را در آفریقا گسترش دهد. در حقیقت، این یک معامله «برد برد» است که به نوعی از خروج مغزها از کشورهای آفریقایی جلوگیری کرده و با ارائه کمک‌های آموزشی، شانس نفوذ قدرت نرم چین را در این قاره افزایش می‌دهد. 

  پیامدهایی که پیش روی موسسات آموزشی آمریکا قرار می‌گیرد
با توجه به دسترسی برابر و به‌رغم شرایط ایده‌آلی که در چین هم برقرار است و نیز ر قابتی که بین آمریکا و چین در جذب دانشجویان آفریقایی ایجاد شده، کارشناسان بر این باورند که دانشجویان آفریقایی به دلیل کیفیت بهتر آموزش عالی و پردیس‌ها و منابع دانشگاهی موجود در آمریکا، همچنان تحصیل در دانشگاه‌های آمریکا را ترجیح می‌دهند اما در این میان، دولت چین برای جذب آنها تمام تلاش خود را به خرج می‌دهد و تلاش می‌کند با تسهیل شرایط اقامت، شرایط ساده‌ای را برای پذیرش دانشجویان آفریقایی فراهم کند. در عین حال، چالش‌های مربوط به اخذ ویزای دانشجویی آمریکا، نژادپرستی که همواره در آمریکا و به‌ویژه سیستم آموزش عالی این کشور وجود داشته و نیز خشونت‌های مسلحانه‌ای که در این کشور انجام می‌شود، عوامل بازدارنده‌ای هستند که باعث می‌شود با تمام امتیازهایی که آمریکا نسبت به چین دارد، دانشگاه‌های چین را برای تحصیل انتخاب کنند. برخلاف زبان متمایز بورسیه‌های دولتی چین، سیاست‌های کمک مالی در کالج‌ها و دانشگاه‌های آمریکا برای دانشجویان بین‌المللی، به‌ویژه زمانی که به حمایت‌های همه‌جانبه مالی نیاز دارند، چالش‌برانگیز است. این مساله برای بیشتر دانشجویان آفریقایی صدق می‌کند. 
اما در این میان می‌توان به هزینه‌های پنهان در دانشگاه‌های آمریکا اشاره کرد که دانشجویان بین‌المللی را غافلگیر می‌کند و در بسیاری از موارد باعث می‌شود ناخواسته از تحصیل در دانشگاهی که برای به دست آوردن آن زحمت زیادی هم کشیده‌اند، دست بکشند. دانشجویان آفریقایی پیش از ورود به آمریکا یا حتی چین یا هر کشور دیگری، تمام این چالش‌های احتمالی پیش رو را مورد بررسی قرار می‌دهند؛ چراکه آنها به دنبال فرصت‌های تحصیل در خارج از کشور هستند. با نفوذ هر چه بیشتر چین در میان جوانان آفریقایی، بدون شک متقاعدکردن آنها برای انتخاب آمریکا نیاز به تلاش‌های بیشتری در سال‌های آینده دارد. کارشناسان توصیه کرده‌اند که کالج‌ها و دانشگاه‌های آمریکا باید از این فرصت استفاده کنند و استراتژی‌های جذب دانشجویان آفریقایی را بار دیگر مورد بررسی قرار دهند تا جذب دانشجویان بین‌المللی را فراگیرتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر کنند.