سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: ارتقای توانمندی و دانش افراد یکی از مهم‌ترین موضوعات و دغدغه‌هایی است که در هر سازمانی دنبال می‌شود؛ دانشگاه‌ها هم تلاش دارند این توانمندی را با آموزش‌های کاربردی به دانشگاهیان دنبال کنند. به همین دلیل بود که سال 1379 دفتر توانمندسازی و آموزش‌های کاربردی تاسیس شد و رسالت آموزش‌های درون‌سازمانی و البته آموزش‌های کوتاه‌مدت تخصصی را به‌عنوان یک هدف اصلی دنبال کرد. سمیه قدیری، مدیرکل دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید این دفتر در سال تحصیلی جدید چند برنامه اساسی را دنبال می‌کند تا به هدف خود که همان ارتقای سطح دانش و مهارت‌‌های تخصصی کارکنان دانشگاه و آحاد جامعه است، برسد. طرح جانشین‌پروری، برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه دانشجویان برای اولین‌بار، ظرفیت‌سازی و بسترسازی برای شناسایی منابع درآمدی و متنوع آن به جهت عدم وابستگی به شهریه دانشجویی و... ازجمله این برنامه‌هاست. آن‌طور که قدیری گفته در این دفتر 20 درصد اهداف سند تحول و تعالی دانشگاه محقق شده است. همچنین به گفته او در سال 1401-1400 بیش از 775 دوره آموزشی در سطح واحدها و مراکز دانشگاهی برگزارشده و واحدهای دانشگاهی سراسر کشور در 6‌ماهه گذشته مبلغی بالغ‌بر 99 میلیارد و 678 میلیون ریال از محل آموزش‌های کوتاه‌مدت برون‌سازمانی کسب کرده‌اند که این مبلغ در مقایسه با سال مالی گذشته 50 درصد رشد داشته است. مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.

 20 درصد اهداف سند تحول و تعالی دانشگاه محقق شد
تقریبا یک‌سال از رونمایی سند تحول و تعالی دانشگاه گذشته است. در این مدت دفتر شما چه اقداماتی را در راستای رسیدن به اهداف سند انجام داده است؟
مطابق ماموریت‌های تعریف‌شده برای دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی، اقداماتی را متناسب با اهداف بسته‌های کاری دستیابی به سازمان یادگیرنده و افزایش بهره‌وری و پایداری اقتصادی صورت داده‌ایم.
در بحث دستیابی به سازمان یادگیرنده، از آنجا که دانشگاه باید به‌دنبال استراتژی‌های جدید و نوآورانه با هدف مواجهه با تغییرات و چالش‌های محیطی و فناوری پیش رو باشد؛ توان‌افزایی و ایجاد مهارت‌های بالقوه در کارکنان محور اصلی برنامه‌های این دفتر بوده که مقدمات لازم جهت شکل‌گیری و استقرار این رویکرد در دانشگاه در دستور کار قرار گرفته است. بر این اساس با بررسی و مطالعه گروه‌های شغلی و تحصیلی در ساختار سازمانی و سمت‌های شغلی مختلف، نظام‌نامه آموزشی برای سه گروه شغلی کارمندان، اعضای هیات‌علمی و مدیران تعریف و کارراهه شغلی برای هریک از این گروه‌ها تبیین شد.
 از آنجا که در بحث تاثیرگذاری و اثربخشی دوره‌های آموزشی، محتوای آموزشی دوره و سرفصل‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، به همین دلیل دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارگروه‌های تخصصی را در تمام گروه‌های آموزشی اعم از علوم پایه، علوم پزشکی، علوم انسانی و... با کسب نظر از معاونت‌های موضوعی در دانشگاه تشکیل داده است. این کارگروه‌های تخصصی که از برترین اعضای هیات‌علمی و صاحب‌نظران تمام رشته‌های آموزشی تشکیل شده‌اند، براساس آیین‌نامه کارگروه‌های تخصصی که پیش‌نویس آن تهیه شده و به‌زودی ابلاغ خواهد شد، وظیفه شناسایی نیازهای آموزشی جدید و پرمخاطب و تدوین سرفصل‌های آموزشی و نیز بازنگری و به‌روزرسانی سرفصل‌های آموزشی موجود را برعهده دارند.
با توجه به بسته افزایش بهره‌وری و پایداری اقتصادی و اقدامات انجام‌شده در این خصوص، می‌توان گفت که 20 درصد اهداف سند محقق شده و در پایان سال رشد قابل‌توجهی خواهیم داشت.

فاز نخست سامانه توانمندیار به بهره‌برداری رسید
چندی پیش از راه‌اندازی سامانه توانمندیار خبر داده بودی، این سامانه به کجا رسید؟
یکی از اقدامات موثری که دانشگاه پس از مواجهه با همه‌گیری ویروس کووید-19 انجام داد، تبدیل تهدید به فرصت در زمینه آموزش‌های کوتاه‌مدت بود. پس از آنکه آمار برگزاری دوره‌های آموزشی در سراسر کشور با شیوع بیماری کرونا افت پیدا کرد و دچار کاهش شد، طراحی و سامانه توانمندیار یکی از اقدامات ارزشمندی بود که در این زمینه صورت گرفت و فرصت برگزاری دوره‌های آموزشی مجازی (برخط) را برای استان‌ها و واحدهای دانشگاهی فراهم کرد. درحال‌حاضر بخش اول سامانه توانمندیار که مربوط به آموزش‌های کوتاه‌مدت درون‌سازمانی است، با بهره‌گیری از زیرساخت‌های فناوری دانشگاه به‌طور کامل طراحی شده و به بهره‌برداری رسیده است. به‌طوری که آموزش‌های کوتاه‌مدت درون‌سازمانی از بانک اطلاعاتی مدرسان، بانک اطلاعاتی برنامه‌های درسی، برنامه‌ریزی، اجرا، ثبت‌نام، حضور و غیاب، ارزشیابی و ارزیابی و نهایتا صدور گواهینامه الکترونیک در این سامانه اجرا می‌شوند. در این بخش شناسنامه الکترونیک و طرح توسعه فردی نیز طراحی شده که درحال مطالعه نهایی و پیاده‌سازی است. در بخش آموزش‌های کوتاه‌مدت برون‌سازمانی نیز برنامه‌ریزی و اجرای دوره‌های آموزشی آنلاین و آفلاین، تفاهمنامه‌ها و قراردادهای برون‌سازمانی، تولید محتوای الکترونیک، تسهیم درآمدهای غیرشهریه‌ای، نظام ارزشیابی و رتبه‌بندی مدرسان و... طراحی شده‌اند که به‌زودی به بهره‌برداری خواهند رسید و فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا، ارزیابی و پایش و نظارت دوره‌های آموزشی برون‌سازمانی نیز به‌طور کاملا الکترونیکی و تحت سامانه توانمندیار صورت خواهد پذیرفت.

 کسب درآمد با تولید محتوای الکترونیک در توانمندیار
پیش‌تر از امکان مشارکت نخبگان و اساتید در تولید محتوا دوره‌ها هم‌صحبت کردید؛ افراد چگونه می‌‌توانند در سامانه توانمندیار با تولید محتوای آموزشی الکترونیکی به کسب درآمد برسند؟
افزایش اثربخشی دوره‌های آموزشی، بسترسازی جهت بهره‌مندی از توان علمی و ظرفیت دانشی اعضای هیات‌علمی و سایر متخصصان دانشگاه و نیز توسعه آموزش‌های مجازی بر بستر الکترونیک هدف اصلی این دفتر در بحث تولید محتوای آموزشی الکترونیک بوده است. در راستای این طرح، هریک از متخصصان در تمام رشته‌های آموزشی و تمام افرادی که در حوزه‌های مختلف دارای مهارت ویژه‌ای هستند، می‌توانند با تولید محتوای الکترونیک و بارگذاری آن در سامانه توانمندیار کسب درآمد کنند.

این فرآیند چطور انجام می‌شود؟
افراد متقاضی این طرح پس از ایجاد یک پروفایل در سامانه توانمندیار و ثبت درخواست خود، براساس شاخص‌های تعریف‌شده دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی مورد ارزیابی قرار گرفته و پس از تایید نهایی کارگروه‌های تخصصی می‌توانند نسبت به بارگذاری محتوای آموزشی و بازاریابی آن، جذب مخاطب کرده و در درآمدهای کسب‌شده از برگزاری دوره‌های آموزشی مربوطه سهیم باشند. این محتوای آموزشی می‌تواند به‌صورت چندرسانه‌ای بوده و در قالب دوره‌های آفلاین یا آنلاین برگزار شود.

 50 درصد آموزش‌های کوتاه‌مدت سند بودجه محقق شد
اهدافی ازجمله توسعه و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی بر مبنای طرح آمایش سرزمین در دفتر شما پیگیری می‌شود. درخصوص این هدف توضیح دهید. در یک‌سال اخیر چه مقدار از درآمدهای غیرشهریه‌ای در این دفتر محقق شده است؟
 سیاست‌ها و راهکارهای کسب درآمدهای غیرشهریه‌ای با محوریت اسناد بالادستی کشور اعم از سند آمایش سرزمین، برنامه‌های توسعه کشور و نیز سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی تنظیم شده است. بر این اساس هریک از استان‌های کشور و واحدهای دانشگاهی مستقر در استان‌ها باید برپایه مطالعات امکان‌سنجی و توان‌سنجی صورت‌گرفته نسبت به برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های برنامه‌های مورد اشاره با هدف کسب درآمدهای غیرشهریه‌ای اقدام کنند. براساس وظایفی که برعهده این دفتر گذاشته شده، آموزش‌های کوتاه‌مدت یکی از راهکارهای تحصیل درآمدهای غیرشهریه‌ای و متنوع منابع مالی در دانشگاه است که این مهم از سال 1394 با ابلاغ بخشنامه‌ای مدون با جدیت پیگیری شده است. شناسایی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های زیست‌بومی و منطقه‌ای هر استان از نکات مهمی است که باید در برنامه‌های آموزشی هر استان و واحد دانشگاهی لحاظ شود که این مهم به‌طور کامل در اسناد آمایش سرزمین و نیز مطالعاتی که در دانشگاه آزاد اسلامی صورت گرفته، تبیین شده است. ظرفیت‌های موجود در بخش صنعت، کشاورزی، گردشگری، صنایع معدنی، صنایع غذایی، محیط‌زیست و... ازجمله مهم‌ترین ظرفیت‌هایی هستند که با هدف توان‌افزایی، مهارت‌افزایی و توسعه کسب‌وکار و اشتغال‌آفرینی و برنامه‌ریزی جهت توسعه آموزش‌ها در این حوزه به کسب درآمدهای قابل‌متوجهی منجر می‌شود. در این زمینه از استان‌ها و واحدهای دانشگاهی انتظار داریم با توجه به آنچه در نظام بودجه‌بندی دانشگاه تعریف‌شده است، با مطالعه و برنامه‌ریزی دقیقی که در راستای آمایش سرزمین و بسته‌های کاری سند تحول و تعالی دانشگاه خواهند داشت؛ به اهداف تعیین‌شده دست پیدا کنند. براساس گزارش‌های دریافتی و نظارت‌های صورت گرفته در یک‌سال اخیر 50 درصد درامدها براساس برنامه بودجه‌ریزی دانشگاه محقق شده است.

 درآمد 100 میلیارد ریالی دانشگاه از محل آموزش‌های کوتاه‌مدت
برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت چه میزان به درآمد غیرشهریه‌ای دانشگاه کمک کرده است؟
خوشبختانه با تصمیماتی که در زمینه ظرفیت‌سنجی و توان‌سنجی زیست بومی هر منطقه صورت گرفت، همچنین تولید محتوای آموزشی در حوزه‌های تخصصی و کاربردی که توسط متخصصان حوزه‌ها تدوین و طراحی شد؛ واحدهای دانشگاهی سراسر کشور در 6‌ماهه گذشته مبلغی بالغ‌بر 99 میلیارد و 678 میلیون ریال از محل آموزش‌های کوتاه‌مدت برون‌سازمانی کسب کرده‌اند که این مبلغ در مقایسه با سال مالی گذشته 50 درصد رشد داشته است. با تدابیر اندیشیده شده و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته و بهره‌گیری از ظرفیت هیات‌علمی و پتانسیل و ظرفیت‌های استان‌ها در سال جاری، میزان درآمدهای غیرشهریه‌ای از محل آموزش‌های کوتاه‌مدت رشد چشمگیری خواهد داشت.

 برگزاری 775 دوره آموزشی در سطح واحدها در یک سال اخیر
تاکنون چند دوره آموزشی کوتاه‌مدت برای کارکنان برگزار کرده‌‌اید؟ این دوره‌ها نسبت به سال گذشته چند درصد رشد داشته است؟
روند آموزش کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شامل کارمندان، اعضای هیات‌علمی و مدیران، با توجه به مطالعات صورت‌‌گرفته در زمینه طراحی نظام‌‌نامه آموزشی ویژه هر یک از گروه‌های شغلی و نیز طراحی سامانه توانمندیار با هدف مدیریت، اجرا و نظارت بر دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت در یک سال اخیر روند رو به رشدی داشته است؛ به‌طوری که در سال 1401-1400 بیش از 775 دوره آموزشی در سطح واحدها و مراکز دانشگاهی برگزار شده است.

 طرح جانشین‌‌پروری در دانشگاه برای اولین بار اجرا می‌شود
مهم‌ترین برنامه‌های دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی دانشگاه در سال تحصیلی جدید چیست؟
با توجه به سیاست‌های کلان دانشگاه و نیز اهداف تعریف‌‌شده در برنامه پنج‌‌ساله راهبردی و عملیاتی دانشگاه، این دفتر برنامه‌های متعددی در این زمینه مدیریت و راهبری کرده است. یکی از این برنامه‌ها، شناسایی و امکان‌سنجی نیازهای آموزشی و برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت در سطح ملی و بین‌المللی است. ما در سطح درون‌‌سازمانی برای گروه‌های شغلی مختلف و در سطح برون‌‌سازمانی برای سازمان‌ها ازجمله وزارت کشور، سازمان شهرداری، بیمه و همچنین عموم جامعه، دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت را برنامه‌ریزی کرده‌ایم که این دوره‌ها در سطح بین‌المللی با همکاری واحد آکسفورد و ارائه گواهینامه مشترک صورت خواهد پذیرفت.  طرح جانشین‌‌پروری یکی دیگر از برنامه‌های منحصربه‌فرد در دانشگاه آزاد اسلامی بوده و برای اولین بار است که اجرا می‌شود. با توجه به اینکه امروزه جایگزینی نیروی ساده کار، پاسخگوی نیاز سازمان‌ها در راستای دستیابی و تحقق اهداف تعیین‌‌شده نیست؛ طرح جانشین‌‌پروری الگوی موثری برای توسعه سازمانی است.  ظرفیت‌سازی و بسترسازی برای شناسایی منابع درآمدی و متنوع‌سازی آن از لحاظ عدم وابستگی به شهریه دانشجویی یکی دیگر از برنامه‌هایی است که دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی، اقدامات موثر و ارزشمندی در این زمینه داشته است. به همین منظور انعقاد تفاهمنامه با بیمه نوین و مرکز آموزش مدیریت دولتی از آخرین اقداماتی است که در راستای توسعه آموزش‌های کوتاه‌مدت و تولید محتوای آموزشی صورت گرفته است. این دفتر انعقاد تفاهمنامه با وزارت کشور و سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها را نیز در دست اقدام دارد که جلسات کارشناسی متعددی در این زمینه برگزار و کارگروه‌های تخصصی علمی و اجرایی به همین منظور تشکیل شده است.

 برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه دانشجویان برای اولین بار
یکی از برنامه‌هایی که برای اولین بار در دانشگاه آزاد اسلامی اجرایی خواهد شد، برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه دانشجویان است. دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی با توجه به مطالعات و بررسی‌های صورت‌‌گرفته، برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت ویژه دانشجویان را با هدف شبکه‌سازی و توانمندسازی دانشجویان در دستور کار قرار داده است. ضمن اینکه با شروع سال تحصیلی جدید، دوره آموزشی آشنایی با سامانه‌های آموزشیار و پژوهشیار که همیشه یکی از مشکلات اصلی دانشجویان در زمان تحصیل بوده است، برگزار خواهد شد.  طراحی بسته‌های آموزشی در راستای موضوع تعلیم و تربیت اجتماعی که مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده و ریاست عالی دانشگاه نیز بیانیه‌ای در این خصوص با عنوان بیانیه تعلیم و تربیت اجتماعی در دانشگاه ابلاغ کرده‌اند، یکی دیگر از برنامه‌های این دفتر در سال جدید است که با هم‌اندیشی معاونت فرهنگی و دانشجویی و دفتر نمایندگی نهاد معظم رهبری، دوره‌های آموزشی ارزشی و فرهنگی در این خصوص طراحی شده و برای اجرای آن در سطح دانشگاه برنامه‌ریزی صورت گرفته است.

 تقویم آموزش‌های کوتاه‌مدت به صورت سالانه تنظیم و اجرا می‌شود
تقویم آموزش‌های کوتاه‌مدت سالانه نیز که هر ساله با احصاء نیازهای آموزشی معاونت‌های موضوعی و حوزه‌های مرتبط و نیز استان و واحدهای دانشگاهی تهیه و طراحی می‌شد، در سال جدید با بررسی و مطالعه سطوح مختلف سازمانی در سه گروه شغلی کارمندان، اعضای هیات‌علمی و مدیران به صورت نظام‌‌نامه و کارراهه شغلی تعریف شده است که اجرای آن الزامی بوده و تمام دوره‌های آموزشی مرتبط با این نظام‌‌نامه با توجه به پست سازمانی کارمندان، گروه تحصیلی اعضای هیات‌علمی و سطوح مدیریتی مدیران در شناسنامه الکترونیک آنها در سامانه توانمندیار ثبت و در بازه و گستره زمانی تعریف‌‌شده، اجرا می‌شود.

  افراد توانمند برای جایگزینی در پست‌های کلیدی و حساس آموزش داده می‌شوند
در طرح جانشین‌‌پروری دقیقا قرار است چه اتفاقی بیفتد؟
در این طرح تمام افراد مستعد و توانمند بنا بر ضرورت و نیاز دانشگاه و براساس مدل‌های استاندارد شایستگی شناسایی شده و با هدف تربیت و نگهداری افراد برای انتصاب و جایگزینی در پست‌های کلیدی و حساس آموزش داده می‌شوند.

 تاسیس رشته دانشگاهی «حکمرانی روستایی» در تمام مقاطع تحصیلی
یکی از برنامه‌های دانشگاه که اخیرا با انعقاد تفاهمنامه‌ای شکل جدی‌تر به خود گرفت، پیشرفت همه‌جانبه روستاهای کشور است. در این خصوص چه برنامه‌هایی را پیگیری کرده‌‌اید؟
دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی در راستای عقد تفاهمنامه با وزارت کشور، علاوه‌بر هدف‌‌گذاری برای بسترسازی، به‌منظور افزایش درآمدهای غیرشهریه‌ای در دانشگاه، به مسئولیت اجتماعی خود در زمینه رشد و تعالی کشور از طریق آموزش و مهارت‌افزایی نگاه ویژه‌ای داشته است. در این خصوص اقداماتی با همکاری و هم‌اندیشی مدیران و مسئولان وزارت کشور صورت گرفته که به تشکیل کارگروه‌های علمی و اجرایی با هدف شناسایی و امکان‌سنجی فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود و نیز ارائه راهکارهای اجرایی برنامه‌ها منجر شده است. برنامه‌های ارزشمندی با هدف رشد و توسعه روستاهای کشور از طریق آموزش‌های کوتاه‌مدت با محوریت توسعه روستا، اشتغال، کارآفرینی، سرمایه‌‌گذاری‌های اقتصادی و... متناسب با نیاز جامعه و خانواده‌های روستایی طرح‌ریزی شده که درنهایت به جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و رشد و توسعه روستاها خواهد انجامید. گروه هدف آموزشی در این حوزه دهیار، بخشدار، اعضای شورای شهر و سایر مسئولان مربوطه هستند. همچنین تاسیس رشته دانشگاهی «حکمرانی روستایی» در تمام مقاطع تحصیلی از دیگر برنامه‌هایی است که در راستای این تفاهمنامه صورت خواهد پذیرفت.