مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد:جدیدترین گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نشان می‌دهد در 5ماهه نخست سال جاری تولید فولاد و محصولات فولادی کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 20 درصدی داشته است. همچنین میزان تولید امسال فولادی‌ها رکورد تاریخی تولید در این صنعت را شکسته است. نگاهی به سایر صنایع نیز نشان می‌دهد رشد تولید و همزمان رشد فروش (آمار موجودی انبارها) بهبود نسبی در سال جاری داشته است. خودروسازی، مس، ماشین‌آلات کشاورزی، برق و گاز و... ازجمله این صنایع دیگری هستند که در سال جاری رشد تولید در آنها قابل توجه بوده است. برخلاف این صنایع، اما وضعیت صنعت ساختمان که خود پیشران صنایع دیگر است، چندان چنگی به دل نمی‌زند. این صنعت که یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور بوده و ارتباط تنگاتنگ با بخش‌های بالادست و پایین‌دست خود مانند فلزات اساسی و کانی‌های غیرفلزی و خدمات املاک و مستغلات دارد، طبق گزارش حساب‌های ملی فصلی مرکز آمار ایران، در بهار امسال رشد منفی 3.9 درصدی ثبت کرده و در برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس نیز رشد منفی3.4 درصد تا پایان سال پیش‌بینی شده است. 

رشد 7 درصدی شاخص تولیدات بورسی
یکی دیگر از شاخص‌های ارزیابی وضعیت تولید، شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی است. شاخص تولید صنعتی ماهانه شرکت‌های بورسی که از سوی پژوهشکده پولی بانک مرکزی رصد و منتشر می‌شود، مربوط به عملکرد بیش از ۲۸۰ شرکت صنعتی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس است که به‌صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند. این شرکت‌ها بیش از نیمی از تولید کشور را دراختیار دارند. لذا با توجه به بررسی آمار این شرکت‌ها می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصدکرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شاخص مستخرج از داده‌های این شرکت‌ها هم‌راستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است. لذا این شاخص در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد. آمارها نشان می‌دهد بعد از کاهش قابل توجه تولید صنعتی در نیمه دوم سال ۱۳۹۷ و ابتدای سال ۱۳۹۸، رشد تولید این بخش از فصل چهارم ۱۳۹۸ روند صعودی به خود گرفت و این روند صعودی تا خردادماه ۱۴۰۰ ادامه داشت. روند افزایشی رشد شاخص تولید در تابستان متوقف شد و رشد شاخص تولید در تیرماه و مردادماه به ترتیب به 3.1 درصد و صفر درصد رسید. اما در پاییز مجددا روند رشد شاخص تولید صنعتی نزولی شد و رشد شاخص در ماه‌های پاییز نسبت به سال گذشته به بازه منفی‌یک تا صفر درصد رسید. در دی‌ماه و بهمن‌ماه رشد شاخص تولید صنعتی نسبت به سال گذشته به ترتیب به منفی 0.1 درصد و منفی 0.7 درصد رسید. در ادامه روند نزولی ملایم شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی، این شاخص در اسفندماه نسبت به سال گذشته حدود 1.2 درصد کاهش داشته است. بعد از کاهش بیش از ۵ درصدی شاخص تولید صنعتی در فروردین‌ماه روند رشد این شاخص در دو ماه اردیبهشت و خرداد صعودی شد و در اردیبهشت رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی به نزدیک صفر درصد رسید و از خردادماه روند افزایشی رشد این شاخص شروع شد و شاخص تولید صنعتی در خرداد تیر و مرداد به ترتیب 2.5، 5.8 و 6.7 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است. طبق این آمارها، بدون درنظرگرفتن اردیبهشت سال 1400 که با خروج از محدویت‌های کرونا رشد شاخص تولیدات صنعتی نسبت به اردیبهشت 1399 بالاترین مقدار را داشته، رشد مثبت نزدیک 7 درصدی در مردادماه امسال در چند سال اخیر اتفاقی کم سابقه است. 

بخش ساختمان در هفت‌خوان رستم! 
در کنار این شاخص‌ها، اگر نگاهی به آمار رشد اقتصادی نیز داشته باشیم، این آمار نکته قابل تاملی دارد. طبق گزارش مرکز آمار ایران، براساس آخرین نتایج حساب‌های ملی‌فصلی، محصول ناخالص داخلی(GDP) به قیمت ثابت سال ١٣٩٠ در سه ماهه اول سال ١۴٠١ به رقم 188 هزار و 700 میلیارد تومان و بدون نفت نیز به 161 هزار و 400 میلیارد تومان رسیده که نشان از رشد 3.8 درصدی محصول ناخالص داخلی با نفت و 4.3 درصدی محصول ناخالص داخلی بدون نفت در فصل بهار سال ١۴٠١ دارد. نتایج مذکور حاکی از آن است که در فصل بهار ١۴٠١رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی منفی ٠,٨، گروه صنایع و معادن 4.2 و گروه خدمات 3.9 درصد نسبت به فصل بهار سال ١۴٠٠، رشد داشته است. همچنین رشد بخش صنایع و معادن بدون نفت 6 درصد، رشد بخش صنعت 5.1 درصد؛ بخش تامین آب، برق و گاز طبیعی 13.8 درصد و رشد بخش ساختمان منفی 3.9 درصد بوده است. 
آنطور که از شواهد آماری برمی‌آید، بخش ساختمان بدترین وضعیت را در میان زیربخش‌های تولید ناخالص داخلی داشته است؛ به‌طوریکه رشد این بخش نه‌تنها در بهار 1401 منفی 3.9 درصد را تجربه کرده، در زمستان سال گذشته نیز منفی 3.3 درصد بوده است. نگاهی به داده‌های سال‌های گذشته نیز نشان می‌دهد رشد ارزش‌افزوده بخش ساختمان از بهار 1399 تا زمستان 1400 در هیچ‌فصلی منفی نبوده است. این آمار به این معنی است که بخش مسکن و ساختمان طی دو فصل اخیر بدترین وضعیت را به خود دیده است.
نکته نگران‌کننده این است که بازوی پژوهشی مجلس نیز که اخیرا برمبنای آمار حساب‌های ملی فصل بهار و سایر داده‌های قابل‌اتکا، رشد اقتصادی پایان سال 1401 را پیش‌بینی کرده، برآوردش این است که در پایان سال جاری رشد اقتصادی به 3.7 درصد برسد. طبق این برآورد، رشد ارزش‌افزوده بخش کشاورزی 7.9درصد برآورد شده؛ این میزان برای بخش نفت 1.1 درصد، معدن 9.7 درصد، صنعت 4.6 درصد، خدمات 3.6 درصد و برای بخش ساختمان نیز منفی 3.4 درصد پیش‌بینی شده است. 
اما رشد منفی ارزش‌افزوده بخش ساختمانی آن هم دقیقا در سالی که وزارت راه و شهرسازی می‌گوید 1.5 میلیون واحد مسکونی در دست ساخت است (در مراحل مختلف از پی‌ریزی تا نازک‌کاری) جای تعجب دارد. یا اینکه آمار ساخت‌وساز وزارت راه‌و‌شهرسازی واقعی نیست. همین‌طور ساخت‌وساز بخش خصوصی نیز رکود دور از انتظاری را تجربه کرده است و همچنین کاهش هزینه‌کرد دولت در بودجه عمرانی نیز می‌تواند دلیل دیگری بر رشد منفی ارزش‌افزوده بخش ساختمان باشد. نگاهی به آمارهای قانون بودجه سال جاری نشان می‌دهد به‌لحاظ اسمی در قانون بودجه رقم بودجه عمرانی کشور 260 هزار و 117 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است که نسبت به رقم 176 هزار میلیارد تومانی مصوب قانون بودجه سال 1400 رشد بیش از 47 درصدی داشته است. این رشد معادل نرخ تورم است. البته مشخص نیست دولت امسال چه‌مقدار از این مبلغ را به پروژه‌های عمرانی تخصیص ‌داده اما به هرحال بودجه عمرانی رشد نسبتا خوبی در سال جاری نسبت به بخش‌های دیگر بودجه داشته است. 

رکوردشکنی تولید فولاد با رشد 20 درصدی
براساس آمارهایی که انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران منتشر کرده است، در 5ماهه نخست سال جاری 9 میلیون و 53 هزار تن محصولات فولادی، 12 میلیون و 651 هزار تن فولاد میانی و 14 میلیون و 653 هزار تن نیز آهن اسفنجی در کشور تولید شده است. طبق این آمارها، رشد تولید محصولات فولادی در 5ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 20 درصد، در فولاد میانی 17 و در آهن اسفنجی نیز 19 درصد بوده است. نگاهی جزئی‌تر به آمارها نشان می‌دهد رشد تولید تیرآهن در 5ماهه نخست امسال 10 درصد، میل‌گرد 22 درصد، نبشی، ناودانی و سایر مقاطع 15 درصد و درمجموع کل مقاطع طویل فولادی 21 درصد بوده است. در بخش مقاطع تخت فولادی نیز رشد این بخش اسمال 20 درصد بوده است. در بخش فولاد میانی، رشد بیلت و بلوم 18 درصد و اسلب 15 درصد بوده است. اما بررسی مقایسه‌ای از وضعیت تولید فولاد و محصولات فولادی در کشور نشان می‌دهد در طول 5 ماهه سالهای 1394 تا 1401، میزان تولید 5ماهه نخست امسال بالاترین میزان تولید فولاد در کشور بوده و تولید امسال یک رکورد برای صنعت فولاد ایران محسوب می‌شود، به‌طوریکه در بخش محصولات فولادی رقم تولید 9 میلیون و 53 هزار تن درحالی به‌دست‌آمده که بالاترین مقدار آن طی 8 سال اخیر مربوط به سال 97 با 8 میلیون و 810 هزار تن بوده است که رقم تولید فعلی 243 هزار تن بیش از آن است. در بخش فولاد میانی، تولید 5ماهه امسال 12 میلیون و 651 هزار تن بوده که در مقایسه با بالاترین رقم 8 سال اخیر که مربوط به سال 1399 با 12 میلیون و 354 هزار تن بوده، حدود 300 هزار تن بیشتر است. در بخش آهن اسفنجی نیز میزان تولید 14 میلیون و 653 هزار تنی 5ماهه نخست امسال از بالاترین رقم 8 سال اخیر که مربوط به سال 1399 با 12 میلیون و 883 هزار تن بوده، یک میلیون و 770 هزار تن بیشتر است. 

رشد 6 تا 20 درصدی خودرویی‌ها 
آخرین گزارش انجمن خودروسازان ایران از وضعیت تولید خودرو در کشور مربوط به تیرماه است. طبق این گزارش تولیدات خودرویی کشور (سبک و سنگین) طی 4ماهه نخست امسال به 319 هزار و 321 دستگاه رسیده که از تولید 338 هزار و 850 دستگاه در 4ماهه سال قبل 6 درصد بیشتر است. همچنین در تیرماه تولید خودرو رشد 11 درصدی نسبت به تیرماه 1400 داشته است. گرچه خودروسازی سایپا آمار کامل گروه را به‌طور رسمی منتشر نکرده اما نگاهی به وضعیت تولیدات گروه ایران‌خودرو نشان می‌دهد در 5ماهه نخست امسال این گروه 211 هزار و 311 دستگاه خودرو تولید کرده که نسبت به تولید 169 هزار و 956 دستگاه خودرو در 5ماهه سال 1400 رشد بیش از 24 درصدی داشته است. هرچند نمی‌توان صرفا با استناد به آمار تولید ایران‌خودرو خبر از بهبود وضعیت خودرویی داد، اما در سویی دیگر گزارش پژوهشکده پولی بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد رشد شاخص تولید صنعت خودروسازی و قطعات و صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات در سه ماهه نخست امسال نسبت به سال قبل بیشتر از سایر صنایع بوده است. طبق گزارش پژوهشکده پولی، در این صنعت مجموع زیان ایجاد شده در سال مالی ۱۴۰۰ حدود ۳۰ درصد بیشتر از سال 1399 بوده؛ اما در سه ماهه نخست ۱۴۰۱ زیان ساخته‌شده صنعت خودروسازی 37 درصد کمتر از زیان ساخته شده در فصل مشابه سال قبل است. 

رشد مسی‌ها و تراکتوری‌ها
درخصوص ماشین‌آلات کشاورزی گرچه آمار کاملی از تولیدات این بخش منتشر نشده، اما بررسی آمار تولیدات ماهانه گروه صنعتی تراکتورسازی ایران (با نماد تایرا در بورس) نشان میدهد این گروه در 5ماهه نخست امسال 8 هزار و 708 دستگاه انواع تراکتور برای فروش داخل و صادرات تولید کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته که 6 هزار و 51 دستگاه بوده، رشد 44 درصدی داشته است. 
در بخش‌های دیگر تولیدی با توجه به اینکه وزارت صمت در سال جاری آمار تولید را منتشر نمی‌کند، صرفا به بررسی وضعیت تولید مس پرداخته‌ایم. در حوزه تولید مس گرچه آمار کلی از تولیدات کشور منتشر نشده، اما بررسی تولیدات ماهانه شرکت ملی مس ایران از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مس کشور نشان می‌دهد تولید کاتد این شرکت در سال جاری رشد 9 درصدی داشته، کنسانتره‌مس رشد 3 درصدی، کنسانتره‌طلا و نقره رشد 9 درصدی، اسیدسولفوریک رشد 15 درصدی و سنگ‌سولفور نیز رشد 2 درصدی داشته است. درمجموع تولیدات این شرکت رشد 2 درصدی را طی سال جاری تجربه کرده است. 

رشد تولید درکنار رشد فروش
برای اینکه تحلیل جامعی از چرایی تغییرات در تولید داشته باشیم، بررسی آمار تولید به‌تنهایی اکتفا نمی‌کند. بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات، علاوه‌بر اینکه تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه می‌دهد، چون شاهدی از وضعیت بازار و تقاضا ارائه می‌کند، می‌تواند در پیش‌بینی روند آتی تولید نیز کمک کند. ناگفته نماند منظور از تغییر در موجودی انبار در اینجا تفاوت رشد تولید و فروش است (اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد موجودی انبار در آن دوره افزایش‌یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش داشته است.) در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم خواهد بود. به این معنا که تغییرات رشد تولید، ریشه در تغییرات تقاضا دارد و به‌عنوان‌مثال تولیدکننده در مواجهه با افزایش تقاضا از طریق کاهش موجودی انبار و افزایش رشد تولید واکنش نشان می‌دهد. زمانی که شوکی منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت‌تاثیر قرار دهد، در دوره‌های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می‌دهد، رشد فروش را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد و همین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می‌شود. از این رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد، می‌توان گفت که شوک واردشده از بخش عرضه است و عامل اصلی متوقف کننده رشد را باید از سمت عرضه جست‌وجو کرد. نمونه این مورد کاهش تولید فروردین‌ سال ۹۹ بوده که ریشه در تعطیلی واحدهای صنعتی و بخش عرضه داشت و موجودی انبار و تولید با هم کاهش داشتند اما زمانی که موجودی انبار و تولید صنایع هر دو روند افزایشی داشته باشند این وضعیت نشان از برطرف شدن مشکل عرضه دارد.در این خصوص براساس گزارش پژوهشکده پولی بانک مرکزی از تولیدات شرکت‌های بورسی، تغییرات شاخص موجودی انبار در نیمه‌دوم سال ۱۴۰۰ مثبت بوده که نشان‌دهنده افزایش در موجودی انبار صنایع بوده است. بیشترین افزایش موجودی انبار در آذرماه اتفاق افتاد. به‌گونه‌ای که در این ماه بیش از 2.5 درصد از تولید انجام‌شده در انبار ذخیره‌شده است. در سه‌ماهه زمستان نیز تولید صنایع به‌طور متوسط 1.5 درصد بالاتر از فروش آنها بوده و موجودی انبار افزایشی بوده است. از ابتدای سال ۱۴۰۱ ورق برگشت و تغییرات موجودی انبار صنایع منفی شد. به‌عبارت‌دیگر رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولید آنها بوده است. در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ اگرچه تولید با اندکی اغماض تقریبا مشابه مدت مشابه سال گذشته بوده ولی فروش شرکت‌های صنعتی نسبت به مدت مشابه سال قبل اندکی (زیر ۳ درصد رشد داشته است) و همین امر باعث ‌شده موجودی انبار صنایع در این ماه کاهش داشته باشد. در سه ماه اخیر (خردادماه تا مردادماه) رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولیدشان بوده و همین امر باعث کاهش قابل‌توجه موجودی انبار شده است. این کاهش قابل‌توجه در موجودی انبار همزمان با رشد مثبت تولید صنعتی بوده است که نشان از این دارد که تقاضا برای محصولات صنعتی افزایش قابل‌توجهی داشته است. به نظر می‌رسد علاوه بر بهبود تقاضا، کاهش قطعی برق در سال‌جاری نقش قابل‌توجهی در رشد تولیدات صنعتی داشته است. در این خصوص بررسی آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد در چهارماهه نخست سال‌جاری میزان تامین برق صنایع نزدیک به هزار مگاوات نسبت به مدت مشابه سال 1400 رشد داشته است. همچنین قطعی‌های بدون برنامه سال 1400 در سال جاری مهارشده و قطعی هر روز برق صنایع جای خود را به یک روز (حدود 11 ساعت) داده که همین امر برنامه‌ریزی برای تولید را برای صنایع بهتر کرده است.