مشروطی در کمین رشته‌های کم‌اشتغال

ندا اظهری، مترجم: یکی از مهم‌ترین اهدافی که در پس ورود به دانشگاه وجود دارد، کسب مدرک و به‌دنبال آن اشتغال در حوزه مرتبط با رشته تحصیلی است. البته تنها بخشی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند که به این هدف دست پیدا می‌کنند و آرمان‌گونه در شغلی مشغول کار می‌شوند که در آن تحصیل کرده و تخصص لازم را کسب کرده‌اند و بیشتر قریب‌به‌اتفاق فارغ‌التحصیلان، در مشاغلی غیرمرتبط با رشته تحصیلی دانشگاهی خود مشغول فعالیت هستند. اما در این میان، سیاستگذاری‌های جهانی در راستایی پیش می‌رود که دانشگاه‌ها برنامه‌هایی را در پیش گیرند که رشته‌های دانشگاهی هدفمند شده و فارغ‌التحصیلان به‌واسطه آن بتوانند وارد بازار کار شوند. از این‌رو، برخی کشورها طرح‌هایی را در پیش گرفته‌اند تا این سیاست تقویت شود که همه این اقدامات با هدف رونق بازار اشتغال برای فارغ‌التحصیلان صورت می‌گیرد. رشته‌های STEM به گروهی از رشته‌های دانشگاهی اطلاق می‌شود که زیرمجموعه حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات قرار می‌گیرند. به‌دلیل توسعه فناوری‌های هایتک در دنیا و کمبود فارغ‌التحصیلان در این قبیل رشته‌ها، بسیاری از دولت‌ها با اعمال سیاست‌هایی جذب دانشجویان بیشتر در این حوزه را در اولویت خود قرار دادند تا بتوانند خلأ خود را در این بخش از جامعه پر کنند. مهندسی هوافضا، نجوم، زیست‌شیمی، زیست‌شناسی، مهندسی شیمی، شیمی، مهندسی عمران، علوم کامپیوتر، مهندسی برق، ریاضیات، مهندسی مکانیک، فیزیک، روانشناسی و آمار و زیرشاخه‌های آنها جزء این گروه از رشته‌ها قرار می‌گیرند که درسال‌های اخیر اقبال بسیار زیادی نسبت به آن در دانشگاه‌های دنیا ایجاد شده است، به‌طوری که بسیاری از رشته‌های علوم انسانی هر روز کمرنگ‌تر از روز قبل می‌شوند. دراین میان کشورهایی چون چین سختگیری‌های تازه‌ای را در پیش گرفته‌اند تا بتوانند روند اشتغالزایی برای فارغ‌التحصیلان را در این کشور اصلاح کنند.

  44میلیون فارغ‌التحصیل دانشگاهی در چین
چین در قرن 21 با رشد قابل‌توجهی در شمار دانشجویان دانشگاهی مواجه شد؛ به‌طوری که تعداد دانشجویانی که در دانشگاه‌های این کشور ثبت‌نام کردند از پنج‌میلیون و 300 هزار نفر در سال 2000 به 30 میلیون و 300 هزار نفر در سال 2019 افزایش یافته است. این رقم از سال 2019 تاکنون به بیش از 44 میلیون نفر رسیده است که رقم قابل‌ملاحظه‌ای را تشکیل می‌دهد. درحالی‌که تنها 1.55 درصد از فارغ‌التحصیلان دبیرستانی در سال 1978 وارد دانشگاه می‌شدند، این آمار در سال 2019 به 50 درصد رسید. درنتیجه، شمار فارغ‌التحصیلانی که وارد بازار کار شدند، با رشد چشمگیری روبه‌رو شد. یکی از اقدامات مثبتی که دولت چین در سال‌های اخیر انجام داده، توسعه سرمایه انسانی است که نقش مهمی را در صنعتی‌سازی و تحولات اقتصادی در چین ایفا می‌کند. بزرگ‌ترین رشد از سهم کارکنان با حداقل مدرک سه ساله دانشگاهی در بخش معدن مشاهده می‌شود که سهم آن 3.7 درصد در سال 2005 تا 12.7 درصد در سال 2017 گزارش شده است. این رشد بیانگر آن است که بسیاری از کارکنانی که طی این دوره به این بخش پیوسته‌اند، یک دوره سه‌ساله حرفه‌ای را پشت‌سر گذاشته‌اند که آنها را برای ورود به بازار کار آماده کرده است.
به‌رغم کاهش سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در بسیاری از مشاغل، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مازاد در برخی رشته‌های تخصصی هم وجود دارند که نرخ بیکاری را به‌ویژه در چند ماه نخست بعد از فارغ‌التحصیلی بسیار بالا برده‌اند. کارشناسان، این امر را تا حدی نتیجه عدم‌تطابق بین تقاضای بالا برای مهارت‌های فنی و حرفه‌ای و تربیت زیاد فارغ‌التحصیلان با مدرک چهارساله در رشته‌های دانشگاهی استاندارد می‌دانند. یکی‌دیگر از دلایل نرخ بالای بیکاری این است که بیشتر مشاغل موجود، حقوق و مزایای کمی دارند و این زمانی تشدید می‌شود که این مشاغل مستلزم مدرک دانشگاهی باشند. درنتیجه، بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از این مشاغل دور مانده و درعوض تلاش می‌کنند برای تحصیل در مقاطع تکمیلی بار دیگر وارد دانشگاه شوند.

 رشته‌های بی‌بازده حذف می‌شوند
چین با توجه به جمعیت یک‌میلیاردی که دارد، به‌عنوان بزرگ‌ترین سیستم عالی دنیا شناخته می‌شود. اما کاهش میزان اشتغالی که به‌رغم تعداد بالای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در این کشور شاهد هستیم، بیانگر آن است که یک جای کار می‌لنگد و دانشگاه‌ها نتوانسته‌اند عملکرد مناسبی داشته باشند. برای مقابله با این چالش، مقامات آموزش عالی این کشور به‌تازگی اعلام کرده‌اند آن دسته از رشته‌های دانشگاهی که در ایجاد بازار کار ضعیف عمل کرده و قادر نیستند تعداد مناسبی از فارغ‌التحصیلان را مشغول کار کنند، از رشته‌های دانشگاه‌ها و کالج‌ها حذف خواهند شد. این طرح در شرایطی مطرح شده است که نرخ بیکاری جوانان در چین به سطح رکورد رسیده است. طبق آمارهای ارائه‌شده، نرخ بیکاری شهری در جوانان 16 تا 24 ساله چینی در ماه جولای امسال به 20 درصد رسید که تا امروز بی‌سابقه بوده است که این به‌رغم یارانه‌های دولتی و اقدامات محلی برای ترغیب کمپانی‌ها به‌منظور جذب فارغ‌التحصیلان و نیز افزایش سهمیه‌ها برای مقطع کارشناسی‌ارشد اتفاق افتاده است. این امر منجر به بروز تغییراتی در شیوه ورود دانشجویان به دانشگاه و انتخاب‌رشته خواهد شد، به‌طوری که اولویت آنها به سمت انتخاب رشته‌های STEM (شامل رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) می‌رود.

 بالاترین نرخ‌بیکاری از آن فارغ‌التحصیلان حقوق
در سال جاری تعداد فارغ‌التحصیلان جدید دانشگاهی به بالاترین حد خود یعنی حدود 11 میلیون نفر رسید که در مقایسه با سال گذشته یک‌میلیون و 670 هزار نفر بیشتر گزارش شده است. طبق طرحی که مقامات آموزش عالی چین به‌تازگی ارائه داده‌اند، رشته‌هایی که کمتر از 60 درصد فارغ‌التحصیلان را روانه بازار کار کرده یا باعث می‌شود کمتر از این تعداد فارغ‌التحصیل در دوره‌های سه‌ساله مشغول به کار شوند، به حالت تعلیق درآمده یا لغو می‌شوند. دانشگاه Anhui درحال حاضر فهرستی از 12 رشته دانشگاهی را که کمترین نیازهای جامعه را برآورده کرده و حتی چهار رشته دانشگاهی را نیز به‌دلیل نداشتن ویژگی‌های متمایز ناکافی لغو کرده است. مقامات دانشگاه Anhui به «فهرست هشدار اولیه» از رشته‌ها بدون نام بردن از آنها اشاره کردند. با وجود این، گزارشی از عرضه و تقاضای رشته‌های کارشناسی در دانشگاه‌ها و کالج‌های استان در 2021 نشان داد رشته‌های حقوق، امور مالی بین‌الملل، مهندسی اطلاعات و برخی موارد دیگر از نظر چشم‌انداز اشتغال به‌عنوان «نوری روشن» عمل می‌کنند. نرخ اولیه بیکاری این رشته‌ها شامل 58.59 درصد بیکاری برای رشته حقوق، 54 درصد بیکاری برای رشته مهندسی اطلاعات، 50 درصد بیکاری برای حوزه تجارت، اقتصاد و فارغ‌التحصیلان امورمالی بین‌الملل، 44 درصد ترجمه زبان انگلیسی و 33 درصد نرخ بیکاری در رشته مالی روستایی است که تمام آنها کمتر از آستانه 60 درصد به‌حساب می‌آید. رشته‌های بالای 60 درصد اشتغال شامل رشته‌های بیمه، آمار کاربردی، مالیات، هنر و صنایع‌دستی، روانشناسی سرمایه‌گذاری، حسابداری، زبان چینی، ادبیات و پخش رسانه‌ها می‌شوند.

 رشته‌های STEM بالاتر از علوم‌انسانی
به‌گزارش universityworldnews، شمار دانشجویان چینی که در رشته‌های STEM ثبت‌نام کرده‌اند، از رشته‌های علوم انسانی پیشی گرفته است. در این میان، هوش مصنوعی برای سومین سال متوالی پرطرفدارترین رشته در مقطع کارشناسی شده است. از دیگر رشته‌های پرطرفدار در سال جاری، کلان‌داده، مهندسی مکانیک و مهندسی برق است. در دو سال گذشته به‌دلیل شیوع همه‌گیری کرونا، رشته پزشکی هم تقاضای بالایی داشته است. وزیر آموزش عالی چین سال گذشته 31 رشته جدید در مقطع کارشناسی اضافه کرد که 14 رشته مربوط به حوزه مهندسی است. در سال 2020 نیز از 31 رشته جدیدی که به دانشگاه‌ها اضافه شد، 14 رشته جزء حوزه مهندسی بوده است. طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته، 57 درصد از 1800 دانشجوی ثبت‌نامی در دانشگاه‌ها اعلام کرده‌اند که طبق چشم‌انداز آینده شغلی اقدام به انتخاب‌رشته کرده‌اند و 52.8 درصد نیز شهرت دانشگاه را معیار اصلی انتخاب‌رشته‌ای خاص عنوان کرده‌اند.

علوم‌انسانی؛ دارای کم‌فروغ‌ترین رشته‌ها در انگلیس
کارشناسان انگلیسی معتقدند در بیشتر موارد، مدرک دانشگاهی آمادگی کافی در دانشجویان برای اشتغال در حوزه‌ای خاص ایجاد نمی‌کند. اما آماده کردن آنها از نظر قابلیت‌های تفکر و مهارت‌های قابل‌انتقال می‌تواند آنها را برای اشتغالی ایمن آماده کند. سازمان آموزش عالی این کشور اعلام کرده دانشجویانی که برنامه روشنی برای اشتغال خود در آینده دارند، از نظر حرفه موردنظر خود موفق‌تر هستند. شواهد حاکی از آن است دانشجویانی که با برنامه مشخص در رشته‌ای مشغول به تحصیل شده‌اند معمولا در رشته‌های پزشکی، مهندسی و آموزش حضور داشته‌اند. شواهد بیانگر آن است که فارغ‌التحصیلان رشته اقتصاد در دانشگاه‌های انگلیس بازار شغلی خوبی را به‌دست می‌آورند. به‌عبارتی، هر کارآفرینی که قصد دارد کسب‌و‌کاری را راه بیندازد، به حضور یک اقتصاددان نیاز دارد. از نظر درآمد، اقتصاددانان جزء پردرآمدترین کارمندان انگلیس به‌شمار می‌روند، زیرا سهم آنها از نظر شرکت بسیار ارزشمند است. طبق آمارهای رسمی دولت انگلیس، فارغ‌التحصیلان اقتصاد درکنار فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی و ریاضی حدود 30 درصد بیشتر از سایر فارغ‌التحصیلان درآمد دارند و انتظار می‌رود یک فارغ‌التحصیل با مدرک اقتصاد سالانه حدود 40هزار پوند کسب درآمد داشته باشد.  علوم کامپیوتر هم جزء رشته‌های برتر دانشگاه‌های انگلیس در اشتغال‌آفرینی فارغ‌التحصیلان به‌شمار می‌رود. همچنین مدرک علوم کامپیوتر در انگلیس فرصت‌های شغلی نامحدودی را در بخش‌های مختلف برای فارغ‌التحصیلان این رشته ایجاد می‌کند، از این‌رو، معمولا بعد از اتمام تحصیلات دانشگاهی مشکلی برای اشتغال نخواهند داشت و علاوه‌بر آن درآمد خوبی هم دارند. رشته حقوق هم ازجمله رشته‌هایی است که در انگلیس بازار کار خوبی را پیش‌روی فارغ‌التحصیلان این رشته قرار می‌دهد. فارغ‌التحصیلان رشته حقوق علاوه‌بر اینکه فرصت‌های خوبی را برای اشتغال در کارهای مرتبط با این رشته پیش‌رو دارند، فرصت کافی برای اشتغال در سایر رشته‌های غیرمرتبط هم دراختیار دارند. همچنین رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی، پرستاری، علوم دامپزشکی، آموزش و تدریس و موضوعات مرتبط با پزشکی نیز جزء اشتغالزاترین رشته‌های دانشگاهی به‌شمار می‌روند اما از سوی دیگر، رشته‌های علوم انسانی شامل زبان و زبان‌شناسی، فلسفه و علوم دینی، علوم سیاسی، ارتباطات و رسانه و علوم انسانی و علوم مقدماتی کمترین میزان موفقیت را در اشتغالزایی فارغ‌التحصیلان دارند.

STEM در آمریکا هم اقبال بیشتری دارند
طبق آخرین آمار ارائه‌شده، اقتصاد آمریکا 75هزار شغل جدید را در این کشور ایجاد کرده و نرخ بیکاری نیز به 3.6 درصد رسیده که به کمترین میزان بیکاری طی چند دهه گذشته رسیده است. سطح بالای تحصیلات با چشم‌انداز بهتر اشتغال رابطه مستقیمی دارد؛ به‌طوری که میزان بیکاری فارغ‌التحصیلان کارشناسی 2.5 درصد و بیکاری دانش‌آموزانی که مدرک دیپلم دارند 4.6 درصد گزارش شده است. به‌طورکلی، آن دسته از رشته‌هایی که مسیر شغلی روشنی دارند مانند مهندسی یا آموزش، نرخ بیکاری کمتری نسبت به رشته‌های علوم مقدماتی یا رسانه به‌دنبال دارند. درمجموع، رشته‌های STEM در مقایسه با رشته‌های علوم انسانی، هنر و علوم اجتماعی، بازار کار مقبول‌تری را در دانشگاه‌های آمریکا به خود اختصاص می‌دهند. رشته‌های حوزه رسانه، علوم مقدماتی، مردم‌شناسی، فلسفه و خدمات ساخت‌وساز با بیشترین نرخ بیکاری مواجه هستند و از سوی دیگر، رشته‌های دانشگاهی الهیات، تکنسین پزشکی، آموزش کودکان، آموزش عمومی، حقوق و سیاست عمومی، آموزش دوره ابتدایی و مهندسی عمران جزء رشته‌هایی با بالاترین میزان اشتغالزایی هستند.

آلمانی‌ها شانس اشتغال بالاتری در STEM دارند
فارغ‌التحصیلان در آلمان شانس بیشتری برای اشتغال در حوزه‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) و نیز پزشکی و پرستاری دارند. تمام حرفه‌هایی که زیرمجموعه این رشته‌های دانشگاهی قرار می‌گیرند، در فهرست کمبود مشاغل بازار کار آلمان هستند. زمانی که حرف بازار کار به میان می‌آید، رشته‌های دانشگاهی در یک سطح قرار نمی‌گیرند بلکه نسبت به برخی از آنها تقاضای زیادی وجود دارد و بازار داغ‌تری دارند اما برخی دیگر اقبال کمتری به آنها وجود دارد. معمولا میزان بیکاری در این قبیل رشته‌ها به حدود پنج درصد می‌رسد و خیلی نگران‌کننده نیست اما درمورد فارغ‌التحصیلانی که در رشته‌های علوم سیاسی، تاریخ یا هنر تحصیل کرده‌اند، نرخ اشتغال پایین‌تر است و بیشترین چالش اشتغال در این حوزه‌ها مطرح می‌شود. رشته پرستاری بیشترین اقبال را در آلمان دارد و با توجه به تقاضایی که در کشور دارد، دانشجویان زیادی تمایل دارند در این حوزه تحصیل کنند و طبیعتا با تقاضای بالا، بازار کار خوبی هم دارد. بعد از آن، علوم کامپیوتر و علوم اطلاعات در رده بعدی قرار می‌گیرند. رشته پزشکی در رده سوم مقبولیت در آلمان قرار دارد، به‌طوری که فارغ از ملیتی که فارغ‌التحصیلان دارند، با داشتن مدرک پزشکی در این کشور معمولا بیکار نمی‌مانند و در حوزه‌های مکانیک، خودرو و برق کاربرد دارد. مهندسی از دیگر رشته‌های پرطرفدار و اشتغالزا در این کشور است و آنقدر مقبولیت دارد که بسیاری از خارجی‌ها تصور می‌کنند تمام آلمانی‌ها مهندس هستند. رشته علوم هم در رده بعدی قرار می‌گیرد. آلمان یک کشور نوآور است و محققان و دانشمندان به مقیاس بزرگی برای فعالیت در این حوزه نیاز دارند. فیزیکدانان، شیمیدانان و زیست‌شناسان معمولا در این رشته دانشگاهی تحصیل می‌کنند. اهمیت داشتن مدرک دانشگاهی در آلمان به اندازه‌ای بالاست که آمارها نشان می‌دهند تقریبا 70 درصد از تمام موقعیت‌های شغلی خالی در این کشور مربوط به مشاغل بدون مدرک دانشگاهی هستند و به‌دلیل افزایش تمایل دانشجویان به تحصیلات دانشگاهی، این خلأ بیشتر حس می‌شود.