عبور از تحریم؛ تحفه سمرقند؟

«فرهیختگان»: به‌جرأت می‌توان یکی از محسوس‌ترین تغییر ریل‌های صورت‌گرفته طی یک سال‌و 19 روز گذشته را، تغییر ریل انجام‌شده در سیاست خارجی دولت دانست. اتفاقی که به‌موازات گفت‌وگوهای وین با هدف لغو تحریم‌ها دنبال‌شده و نشان از آن دارد که راهبرد دولت سیزدهم در سیاست خارجی چیزی غیر از اتکاء‌صرف به نتیجه مذاکرات با آمریکاست. علاوه براین، نشان‌ می‌دهد دولت همزمان با حرکت به سمت گسترش تعاملات همه‌جانبه با کشورهای همسایه و قدرت‌های منطقه‌ای، مذاکرات را هم ابزاری برای تحقق مطالبات و حقوق مردم می‌داند و به همین دلیل، هیچگاه میز گفت‌وگوها را ترک نکرده است. درباره کیفیت تعاملات اقتصادی ایران با کشورهای آسیایی در یک‌سالی که دولت سیزدهم مسئول امور کشور شده است می‌توان گفت تهران در این‌مدت نسبتا کوتاه، میل خود برای تعمیق روابط با کشورهای غرب آسیا، شبه‌قاره هند(شامل پاکستان و هند)، قفقاز و آسیای میانه را درعمل نشان داده است. ایران همچنین موفق شده ارتباط حداکثری موجود میان خود و کشورهای محور مقاومت(عراق، سوریه، لبنان و یمن) را حفظ کرده و درکنار آن نیز، به گسترش مناسبات با ترکیه و اغلب کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس(به جز عربستان‌سعودی و بحرین) بپردازد. دراین‌میان شبه‌قاره هند از مناطقی‌ است که ایران از ده‌ها سال قبل روابط قابل قبولی با آن داشته که این ارتباط کماکان ادامه دارد. البته در حوزه قفقاز علی‌رغم پیچیدگی‌های امنیتی و ضعف کشورهای این منطقه از لحاظ اقتصادی و جمعیتی، تهران با وجود موفقیت‌های نسبی، تا رسیدن به شرایط مطلوب در این حوزه راه زیادی پیش‌روی خود دارد. یکی دیگر از مناطقی که دولت طی یک‌سال اخیر گسترش ارتباط خود با کشورهای آن منطقه را محور برنامه‌ها قرار داده، آسیای میانه است. منطقه‌ای که متشکل از 5 کشور ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان است که میزبان جمعیت حدودا 80 میلیون نفری در وسعت بیش از 4 میلیون کیلومترمربعی هستند. این منطقه دارای دولت‌های مرکزی قدرتمندی‌ است که با یکدیگر منازعات چندانی ندارند که این خود یکی از مولفه‌های مثبت این منطقه محسوب می‌شود.
پیش‌تر موانعی در مسیر تعمیق ارتباط تهران با پایتخت‌ کشورهای این منطقه وجود داشت که به‌اختصار می‌‌توان به 1/نگرانی‌های مقطعی روسیه درباره حضور ایران در آسیای میانه، 2/محافظه‌کاری دولت‌های آن منطقه، 3/تمایل رهبران آسیای میانه به پیروی از دستورات غرب برای ادغام در ساختارهای جهانی طی دهه 1990 و 2000 اشاره کرد.
نکته قابل‌توجه دیگر آنکه آمریکا پس از خروج از افغانستان علاقه‌ای جدی به حضور بیش‌تر در کشورهای آسیای میانه از خود نشان داده است و به همین دلیل طرف‌هایی که برای ارتباط با ایران اظهار تمایل کرده‌اند را در این زمینه تحت فشار قرار داده است. واشنگتن طی چند مدت اخیر، به طور ویژه‌تر ازبکستان و قزاقستان را تحت نظر داشته است. اتحادیه اروپا نیز در سال‌های اخیر به‌دنبال نفوذ اقتصادی و سیاسی در این منطقه در قالب ابتکارهای مشترک با کشورهای آسیای مرکزی است، واشنگتن نیز دائما به تشویق کشورهایی مانند کره‌جنوبی و ژاپن برای افزایش حضور در این منطقه پرداخته است.
از سوی دیگر باید گفت دولت‌های منطقه، در دهه 1990 با استقلال از روسیه وارد مناسبات کشورداری و روابط خارجی شده و با اندوختن تجربه‌ای به قدمت سه‌دهه‌ در این حوزه‌ها از محافظه‌کاری پیشین خود فاصله گرفته‌اند.
در طرف دیگر با خیزش روسیه، چین و ایران به عنوان قدرت‌های شرقی و افزایش توانایی کشورهای آسیای میانه به‌طور طبیعی از قدرت نفوذ غرب بر دستورکارهای دیپلماتیک و تجاری این کشورها کاسته شده است.
به‌طورکلی می‌توان گفت موانع گسترش روابط ایران با کشورهای آسیای میانه به میزان قابل‌توجهی برداشته شده است. موافقت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با کامل‌شدن عضویت تهران در این نهاد نیز از دیگر نشانه‌هایی‌ است که موفقیت دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم در تبیین ریل‌گذاری جدید سیاست خارجی خود برای شرکای منطقه‌ای را اثبات می‌کند. به این معنا که جمهوری اسلامی ایران، از فردای کامل‌شدن عضویت در سازمان همکاری شانگهای، می‌تواند روابط روبه‌گسترش خود با کشورهای آسیای میانه را به‌طور چهارچوب‌مندتری دنبال‌کرده و به‌سمت راهبردی‌کردن این روابط قدم بردارد. رویکردی که می‌تواند به سیاست‌های تهران در خنثی‌سازی آثار تحریم‌های آمریکا کمک قابل‌توجهی کند.
گفتنی‌ا‌ست سیدابراهیم رئیسی امروز در صدر هیاتی بلندپایه جهت شرکت در بیست‌ودومین اجلاسیه سازمان همکاری شانگهای به سمرقند سفر خواهد کرد.
معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور روز گذشته در این باره از برنامه رئیسی برای ملاقات با 10 تن از مقامات بلندپایه کشورهای شرکت‌کننده ازجمله چین، روسیه و هند، همچنین امضای ۱۷ سند همکاری با ازبکستان در این سفر سه‌روزه خبر داد.
در ادامه به گفت‌وگو با دو تن از کارشناسان مسائل بین‌الملل با تمرکز بر مسائل منطقه اوراسیا پرداخته‌ایم تا پرداخته‌یم  به اصلی‌ترین دلایل اهمیت سفر رئیس‌جمهور به سمرقند برای شرکت در اجلاسیه سازمان همکاری شانگهای را مورد بررسی قراردهیم. همچنین با مروری بر تاریخچه و فلسفه شکل‌گیری این سازمان، به ارزیابی ظرفیت‌های بالقوه‌ای پرداخته‌ایم که با کامل‌شدن عضویت ایران می‌تواند بالفعل شده و انتفاع ‌اقتصادی کشور از مشارکت در این سازمان بین‌المللی را تامین کند.