ندا اظهری، مترجم: بعد از برهم خوردن روابط آمریکا و چین و کناره‌گیری چینی‌ها از مشارکت با آمریکایی‌ها در عرصه‌های مختلف، پای غربی‌ها به‌میان آمد اما همین مشارکت هم به سرانجام خوب و خوشی نینجامید و ماحصل آن تیره‌وتارشدن روابط چین با کشورهای غربی و اروپایی شد. تاثیر کاهش یا قطع رابطه یک کشور با شرکای قدرتمند خود بسیاری از جنبه‌های مختلف از جمله مسائل علمی، پژوهشی و نوآوری را تحت تاثیر قرار می‌دهد و یک کشور هر چقدر هم که قوی باشد، فقدان روابط موثر باعث ضعیف‌تر شدن آن می‌شود. با اینکه چین در سال‌های اخیر تمرکز زیادی روی آموزش عالی خود داشته و اتفاقا تا بخشی هم به هدف خود رسیده و باعث ارتقای رتبه علمی خود در دنیا شده و توانسته جایگاه نخست را از آمریکا پس بگیرد، اما به‌رغم پیشرفتی که در زمینه‌های علمی داشته، در حوزه نوآوری با چالش‌ها و مشکلاتی مواجه نشده است.

 واقعیت‌های ملی و گرایش‌های ژئوپلیتیک
کارشناسان بر این باورند که سخت شدن شرایط فعلی چینی‌ها و افزایش جهت گیری‌های ژئوپلیتیک آنها درحال حاضر پیامدهای زیادی برای دانشگاه‌ها و به‌طورکلی، آموزش عالی این کشور، توسعه علمی، نظام فکری و نیز برای آموزش عالی جهان به‌همراه خواهد داشت. موضع فعلی چین در رابطه با همسایگان نزدیک خود شامل اندونزی، فیلیپین، ویتنام و دیگر کشورها، دیدگاه بسیاری از کشورها را نسبت به تمایل پذیرش رهبری تجاری و سیاسی چین و مخالفت روزافزون و شک و تردید نسبت به این موضوع تغییر داده است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که طرح چند میلیارد دلاری «ابتکار عمل کمربند و جاده» چین به‌عنوان استعمار نو، بسیاری از کشورهای شریک را به واسطه بدهی‌های کلان و پروژه‌های زیرساختی پرچالش به چین مرتبط می‌کند. قوانین سخت و دشوار و ناپایدار در درازمدت و نیز سیاست‌های کرونایی در چین چالش‌هایی را پیش روی اقتصاد، زنجیره تامین و جمعیت چین به همراه خواهد داشت.
درمورد پردیس‌های چینی، دانشجویان به‌طور مدام از آزاد بودن استادان دانشگاه خبر می‌دهند. جریانات ضد آسیایی که در بسیاری از کشورهای غربی شکل‌گرفته در رسانه‌های چینی ابعاد گسترده‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. با افزایش نظارت، اعمال محدودیت‌ها در دسترسی آزاد به اطلاعاتی که از خارج از کشور ارائه می‌شوند و کنترل شدید از سوی مقامات حزب کمونیست، دانشگاه‌ها به‌طور قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند. واقعیت‌های داخلی و موضع ژئوپولیتیک چین در سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری تغییر پیدا کرده است. از زمانی که «شی جین پینگ» در سال 2013 قدرت را در چین دردست گرفت، روابط خارجی این کشور در منطقه آسیا و در سطح جهانی روند مثبتی را در پیش‌گرفته و حکومت داخلی در این کشور بیشتر تحت کنترل قرار گرفته است.

کاهش موسسات کنفسیون در غرب و آمریکا
شک و تردیدهای چین در برهه‌هایی در مورد آمریکا و به‌دنبال آن کشورهای غربی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. بیشتر موسسات چینی کنفسیون که زمانی تعداد آنها در آمریکا به 118 پردیس می‌رسید، به‌شدت کاهش یافته به‌طوری‌که از ژوئن 2021، شمار این موسسات در آمریکا به 14 رسیده و این روند کاهش در غرب هم ادامه دارد و بیشتر شعبه‌های موسسات کنفسیون در آمریکا و اروپا درحال ناپدید شدن هستند. دلایل ژئوپلیتیک و اتهامات جاسوسی که ازسوی دولت آمریکا به چینی‌ها وارد شد، اصلی‌ترین دلایل کاهش تعداد این موسسات در آمریکا به‌شمار می‌رود. به تازگی قانون جدیدی در حوزه تراشه‌ها در کنگره آمریکا به تصویب رسیده مبنی‌بر اینکه قرار است مبلغ 280 میلیارد دلار به‌منظور تقویت صنعت فناوری تراشه‌ها در آمریکا با تمرکز بر اهداف ضدچینی اختصاص یابد. طبق این قانون، همکاری با چین از سوی یک کشور، آن را از برخورداری از تسهیلات 52 میلیارد دلاری باز می‌دارد. دولت‌ها و موسسات آموزش عالی در اروپا و استرالیا به‌شدت نگران ارتباطات چینی‌ها هستند.
 به‌عنوان مثال، وزیر آموزش، فرهنگ و علوم در هلند اعلام کرده است که امنیت ملی بالاتر از آزادی‌های آکادمیک بوده و این کشور مقررات سختگیرانه‌ای را در مورد چگونگی تضمین و نظارت دقیق موسسات آموزش عالی بر رعایت قوانین وضع خواهد کرد.

تاثیر بر مقاطع دکتری بیشتر است
دانشگاه‌ها به‌ویژه در آمریکا در فضایی انگلیسی و اروپایی تا حد زیادی تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند. واقعیت‌های ژئوپلیتیک فعلی، مشکلات بی‌سابقه‌ای را در آینده نزدیک به دنبال خواهند داشت. اساسا، بیش از نیم‌قرن است که روابط علمی و آموزش عالی بین چین و سیستم آموزش عالی غرب و به‌ویژه آمریکا شکل‌گرفته و این برهم‌خوردن روابط، به‌نوعی جداسازی پیوندهای عمیق چین با همتایان غربی به‌شمار می‌رود. از این‌رو، کارشناسان این‌گونه استدلال کرده‌اند که به دنبال بروز این مشکلات، آینده جابه‌جایی دانشجویان از چین به کشورهای غربی قابل پیش‌بینی نخواهد بود اما با بررسی اوضاع، این‌گونه به‌نظر می‌رسد که تعداد دانشجویان چینی که به‌عنوان دانشجو وارد کشورهای غربی می‌شوند، به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است.
 حتی کارشناسان پیش از بروز بحران نیز پیش‌بینی کرده بودند که این روند روبه‌رشد افزایش شمار دانشجویان چینی که در چند دهه اخیر شاهد آن بوده‌ایم، حداقل در آمریکا به پایان خود نزدیک می‌شود. البته این روند کاهشی به مرور و تاثیر آن بسته به نوع موسسه و کشور انجام می‌شود. بررسی‌های اخیر حکایت از آن دارد که بیشترین تاثیر کاهش روابط چین با غرب روی مقطع دکتری خود را نشان می‌دهد اما دیگر مقاطع تحصیلی دانشگاهی هم از این روند کاهشی مصون نیستند و این بحث بیشتر همکاری‌های پژوهشی و نوآوری را در برمی‌گیرد. تاثیر این قطع همکاری‌ها، مشارکت کمتر دانشگاه‌ها با یکدیگر و کاهش همکاری‌های تحقیقاتی را با همتایان خود را به‌دنبال دارد.

تحقیق و پژوهش چین عقب‌تر از غرب است
اما این اثرات منفی روابط، بیشتر از آن که کشورهای غربی را تحت تاثیر قرار دهد، چین را متأثر خواهد کرد. پیشرفت آکادمیک چین تاثیرگذار بوده و کیفیت دانشگاه‌های برتر آن در سطح جهانی مطرح است.
 اما زمانی که بحث تحقیق و پژوهش و به‌ویژه فرهنگ نوآوری به میان می‌آید، چین همچنان یک سروگردن عقب‌تر از موسسات غربی قرار دارد. این کاهش روابط علاوه‌بر اینکه فرصت تحصیل دانشجویان چینی را در خارج از کشور کاهش می‌دهد، آینده شعبه پردیس‌های غربی را که در چین فعالیت می‌کردند، در پرده‌ای از ابهام فروبرده است. با بروز این چالش، محققان و استادان غربی تمایلی برای حضور در دانشگاه‌های چین نخواهند داشت و همین‌امر روی کیفیت آموزشی و پژوهش‌های دانشگاهی تاثیر می‌گذارد.

 روسیه، شریک آینده چین؟
اما سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا چین بعد از برهم‌خوردن روابطش با غرب، به‌دنبال شرکای متفاوت‌تری می‌گردد؟ گمانه‌زنی حکایت از آن دارد که روسیه گزینه مناسبی برای چین به‌شمار می‌رود که بعد از تیره‌وتار شدن روابط روسیه و اروپا بعد از جنگ با اوکراین و اعمال تحریم‌های جهانی و به‌ویژه غربی علیه روسیه، احتمال گرایش این کشور برای همکاری با چین در زمینه آموزش عالی، تحقیق و نوآوری افزایش می‌یابد.
 به گزارش «آتلانتیک»، رئیس‌جمهور چین پیش از حمله روسیه به اوکراین، به دنبال تقویت روابط خود با روسیه بود. همتای روس او علیه قدرت آمریکا عقب‌نشینی کرد که این‌کار اتحادیه‌های آمریکایی را در اروپا متشنج کرد. به‌نظر می‌رسد پوتین تلاش می‌کند تا رئیس‌جمهور چین بتواند به هدف اصلی خود در سیاست خارجی این کشور دست یابد.
چین هم مانند بسیاری از کشورهای غیرعربی، موضع خود را در قبال جنگ روسیه و اوکراین مطابق با رویکرد کلی سیاست خارجی خود و درک خود از ارزش و هدف اتحادهای بین‌المللی تنظیم کرده است. از منظر دولت چین، نه‌تنها روسیه، بلکه غرب به‌ویژه آمریکا مقصر اتفاقاتی هستند که در اوکراین رخ‌داده چراکه غرب به‌طور مداوم نگرانی‌های امنیتی روسیه را نادیده گرفته است.
 ایجاد یک مفهوم امنیتی مشترک در منطقه و جهان که منافع و نگرانی‌های همه طرف‌ها را درنظر گرفته و تحت سلطه غرب نباشد، اهمیت بالایی دارد. در این مرحله ارزیابی اینکه آیا جنگ در اوکراین دست چین را در روابط بین‌الملل تضعیف یا تقویت کرده، دشوار است. این امر، فرصت‌ها و همچنین خطرات خاصی را ایجاد کرده است که پکن همچنان در تلاش است تا به‌درستی آنها را ارزیابی و به آنها رسیدگی کند. در گزارش‌هایی که به تازگی از روابط چین با روسیه منتشر شده، به این نکته اشاره شده است که این دو کشور در زمینه‌های علمی و مهندسی و به‌منظور تقویت روابط آکادمیک و دانشگاهی، آموزشی و تسهیل نوآوری‌های علمی و فناورانه با هم همکاری خواهند کرد. انرژی، علم مواد، زیرساخت و توسعه دارویی جزء کلیدی‌ترین حوزه‌هایی هستند که همکاری‌های چین و روسیه را شامل می‌شود.
 ماحصل این همکاری‌ها هم قرار است به نفع هر دو کشور و البته کشورهای دنیا تمام شود. به‌گزارش chinadaily، آکادمی مهندسی روسیه چندی پیش از حضور 25 مهندس چینی به‌عنوان آکادمیک خارجی استقبال کرد. به رسمیت شناختن حضور این تعداد مهندس چینی در دانشگاه‌های روسیه نقش مثبتی در تقویت مشارکت استراتژیک جامع و هماهنگی برای دوره‌های جدیدی دارد که توسط سران هر دو کشور امضا شده است.
دانشمندان، پل و پایه‌های اصلی مشارکت و نوآوری‌های دوجانبه در حوزه‌های علمی و فناورانه هستند. دانشمندان چینی و روسی همکاری‌های دوجانبه‌ای را در پیش گرفته‌اند که امید می‌رود به‌نفع هردو کشور و به‌نفع انسانیت تمام شود.
رئیس آکادمی مهندسی روسیه اشاره کرده است رابطه روسیه و چین و شالوده استوار همکاری‌های این دو کشور در حوزه علم و فناوری با چهارچوب‌های مشارکتی سابقه‌ای طولانی دارد که به دوران شوروی برمی‌گردد. این دو کشور در حوزه‌های مختلفی چون علم مواد، انرژی، حفاظت محیط‌زیست، توسعه زیرساخت و دارویی با یکدیگر همکاری می‌کنند. حوزه انرژی یکی از مهم‌ترین زمینه‌های همکاری آنها به‌شمار می‌رود و باید روی آینده این همکاری‌ها هم تمرکز کرد. روسیه علاوه‌بر این حوزه‌ها قرار است روابط خود را با چین در سطح دولتی هم گسترش دهد. با توجه به جو پیچیده ژئوپلیتیک جهانی، دانشمندان روس و چینی باید در زمینه آموزش استعدادها و دیگر اصول مهندسی باهم همکاری کنند.
رئیس مرکز چین آکادمی مهندسی روسیه معتقد است که دو کشور باید تبادلات آکادمیک خود را تقویت کرده و راه‌های جدیدی از همکاری‌های دوجانبه علمی و فناوری را کشف کنند. به‌دلیل محدودیت‌های کرونایی در سطح بین‌الملل، پلتفرم‌های اساسی و دیگر کانال‌های ارتباطی از اهمیت بالایی برخوردارند. سازمان‌های غیردولتی نیز در این میان نقش مهمی در تقویت روابط چین و روسیه بین دانشمندان ایفا می‌کنند. رئیس انجمن علوم و همکاری‌های فناوری بین‌الملل چین معتقد است روابط دوجانبه به‌طور پیوسته در مواجهه با جو ژئوپلیتیک جهانی درحال تغییر توسعه‌یافته است. هردو کشور با همکاری‌هایی که دارند در حوزه علوم، فناوری، آموزش و تجاری‌سازی یافته‌های علمی به موارد جدیدی دست یافته‌اند. همکاری‌های چین و روسیه آینده روشنی دارد و نیازمند حمایت از بخش‌های عمومی و خصوصی است.

 هند و روابط جدید با چینی‌ها
سال‌ها بیش از یک دهه از شروع جنگ اوکراین، همکاری‌های تحقیقات علمی بین روسیه و آمریکا و اتحادیه اروپا کاهش یافت. اما در این میان نمی‌توان رابطه میان چین و هند را نادیده گرفت؛ چراکه سیاست‌های نوآورانه و تجاری در پس این همکاری وجود دارد. آمارهای به‌دست‌آمده نشان می‌دهد سهم اعضای اتحادیه اروپا از همکاری‌های مشترک با روسیه بین سال‌های 2011 تا 2021 حدود 13 درصد کاهش یافته است. این درحالی است که آمریکا با کاهش حدود 18 درصد روبه‌رو شد. از سوی دیگر، چین برخلاف دیگر کشورها، از هفت ابتکار تحقیقاتی مشترک در سال 2011 به حدود 14 مورد در سال 2021 افزایش یافته که حدودا دوبرابر شده است. طبق این آمار، میزان مشارکت‌های تحقیقات علمی در این کشور از پنج به هشت رسیده است. وزرای آموزش عالی دو کشور چین و هند به‌دنبال رشد رقابت در حوزه‌های علمی مختلف هستند. هند قوانین همکاری‌های آکادمیک سرسختانه‌ای را برای کشور رقیب و همسایه یعنی چین وضع کرده است. روابط و همکاری‌های علمی چین و هند سابقه‌ای طولانی دارد و به سال‌ها پیش برمی‌گردد.
 اما به‌دنبال اتهاماتی که از سوی آمریکا و غرب به دانشمندان چینی وارد شده، هندی‌ها هم دست به عصا حرکت می‌کنند. ازجمله روابطی که بین این دو کشور برقرار شده می‌توان به همکاری دانشگاهی در حوزه مطالعه روی فسیل‌ها و رسوبات مربوط به انقراض دسته‌جمعی دوره کرتاسه- پالئوژن اشاره کرد که به 66 میلیون سال پیش برمی‌گردد.
 از سوی دیگر، هردو کشور جایگاه قابل‌قبول و با افتخاری در زمینه برنامه‌های فضایی دارند. هردو موسسه فیزیک نجومی هند و موسسه فناوری Varanasi هند آزمایش‌هایی را برای ایستگاه فضایی مدولار بزرگ چینی انجام خواهند داد که قرار است در سال 2022 عملیاتی شود. از سوی دیگر، دو کشور هند و چین در پنج حوزه ‌آی‌تی، اقتصاد، تغییرات آب‌وهوایی، منابع آبی و آلودگی همکاری‌های مشترک علمی و تحقیقاتی انجام می‌دهند. همکاری در بخش آموزش بین دو کشور منجر به افزایش تعداد دانشجویان هندی در چین شده است که به‌طور قطع با تقویت روابط دو کشور، بخش دانشجویان بین‌المللی در هردو کشور نیز تقویت می‌شود.