زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها، اصلی‌ترین بازوی آنها نه‌تنها برای حرکت در لبه علم، بلکه برای رسیدن به راهکارهای علمی و عملی برای برون‌رفت از مشکلات دنیای امروز است؛ موضوعی که باعث‌شده مقاطع تحصیلات تکمیلی برای دوام علمی دنیای امروز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و به محلی برای کسب درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها هم تبدیل شوند. به‌عبارت دقیق‌تر برقراری ارتباط بین دانشگاه با صنعت و جامعه، از گذرگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی می‌گذرد که می‌توانند با هدف‌گذاری در مقالات و رساله‌هایشان،‌ از یک‌سو راه درمان را برای صنعت و جامعه پیدا کرده و از سوی دیگر بخشی از نیازهای مالی دانشگاه‌ها را ولو اندک برطرف کنند. گذرگاهی که البته دانشگاه‌های کشور آن‌طور که باید نتوانسته‌اند از آن استفاده کنند تا جایی که جای خالی پایان‌نامه‌های کاربردی و در مقابل عدم نقش‌آفرینی آنها در رفع چالش‌های موجود در کشور و حوزه‌های مختلف،‌ موضوعی است که باعث طرح نقدهای جدی از نظام آموزش عالی کشور شده است. در این میان معدود دانشگاه‌های کشور که از لحاظ امکانات و زیرساختی شرایط نسبتا قابل قبولی دارند، توانسته‌اند گام‌هایی را در راستای ارائه راهکارهای علمی و عملی بردارند که دانشگاه تربیت‌مدرس را می‌توان یکی از آنها دانست؛ دانشگاهی که هرچند تنها میزبان دانشجویان تحصیلات تکمیلی است و هفته‌گذشته هم لقب دانشگاه سرآمد علمی‌ایران به آن تعلق گرفت، با این حال هنوز راه زیادی پیش‌رو دارد تا بتواند آن‌طور که باید در رفع مشکلات کشور اثرگذار باشد. مولفه‌های انتخاب دانشگاه سرآمد، ظرفیت‌های این دانشگاه در حوزه پژوهش، زیرساخت‌های دانشگاه‌های کشور برای انجام تحقیقات، نحوه بهره‌مندی این دانشگاه از امکانات موجود برای حل مشکلات کشور و... باعث شد سراغ فرهاد دانشجو، رئیس دانشگاه تربیت‌مدرس برویم. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

مولفه‌های انتخاب دانشگاه تربیت‌مدرس به‌عنوان سرآمد علمی کشور چه بوده است؟
شاخص‌های انتخاب دانشگاهی به‌عنوان دانشگاه سرآمد تعداد پروژه‌های دانشگاه با صنعت است و اینکه چند درصد از بودجه‌های دانشگاه از محل درآمدهای اختصاصی تامین می‌شود. خوشبختانه ما در دانشگاه تربیت‌مدرس در همه این مولفه‌ها، ‌از شرایط خوبی برخورداریم و معاونت نیز با توجه به سابقه این دانشگاه،‌ بودجه‌های خوبی را برای طرح‌های پژوهشی پرداخت می‌کند. البته درکنار بودجه‌های این معاونت، توانستیم با مدیریت بودجه‌ها، آنها را در بخش‌هایی هزینه کنیم که برون‌داد خوبی برای کشور داشته باشند. همچنین تعداد مقالات علمی، وضعیت تجهیزات آزمایشگاهی، رضایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از نحوه هزینه کرد بودجه‌ها و... به‌عنوان مولفه‌هایی برای تشخیص دانشگاه تربیت‌مدرس به‌عنوان دانشگاه سرآمد بوده است.

 هرم اعضای هیات‌علمی دانشگاه کار را برای فعالیت پژوهشی آسان کرده است
تحصیلات تکمیلی تا چه حد توانسته در انتخاب این دانشگاه به‌عنوان سرآمد علمی موثر باشد؟
دانشگاه تربیت‌مدرس یک دانشگاه جامع تحصیلات تکمیلی است. تحصیلات تکمیلی به این معنا که دوره‌های کارشناسی در آن وجود ندارد. همین مساله باعث شده بخش مهمی از رشته‌های این مقطع اعم از رشته‌های مرتبط با وزارت علوم و رشته‌های وزارت بهداشت را در دانشگاه داشته باشیم که قطعا در پیشبرد فعالیت‌های تحقیقاتی هم اثرگذار هستند. به‌طورمثال دانشکده علوم پزشکی ما بیش از 100 نفر عضو هیات‌علمی دارد و آزمایشگاه‌های مجهز داریم. البته آزمایشگاه‌هایی را هم داریم که قطعا نیاز به تجهیز و به‌روزرسانی دارند، ‌اما درمجموع آزمایشگاه‌های مجهزی را در این دانشگاه برای فعالیت‌های تحقیقاتی در اختیار داریم و از سوی دیگر ما دانشجویانی را در رشته‌های علوم پایه، زیست، فنی‌ومهندسی، محیط‌زیست،‌ علوم‌انسانی، زمین‌شناسی،‌زیست و... داریم که نشان از جامع بودن رشته‌های این دانشگاه است. موضوع مهم دیگری که نمی‌توان آن را نادیده گرفت هرم مربوط به اعضای هیات‌علمی دانشگاه است، یعنی درمجموع حدود 760 تا 800 عضو هیات‌علمی تمام‌وقت داریم. همچنین نزدیک به یک‌چهارم اعضای هیات‌علمی ما، استادتمام، 20 درصد دانشیار و 40 درصد هم استادیار هستند. طبیعی است با توجه به نبود دانشجوی کارشناسی، در این دانشگاه امکان تحقیق برای اساتید به نسبت دیگر دانشگاه‌ها،‌ بیشتر فراهم است. البته دانشگاه‌هایی مانند تهران، صنعتی‌شریف، علم‌وصنعت،‌ امیرکبیر،‌ شیراز و... هم دوره‌های تحصیلات تکمیلی دارند و شرایط خوبی را برای تحقیق در اختیار دارند، اما تحصیلات تکمیلی بودن دانشگاه تربیت‌مدرس، شرایط را متفاوت کرده است.
دانشگاه تربیت‌مدرس دوسال قبل، ‌رتبه دوم سرآمدی را در کشور به‌دست آورد، اما از زمانی که به این دانشگاه آمدیم روی حل مساله بودن و انجام کارهای تحقیقاتی که در حوزه حکمرانی اثرگذار است، تاکید داشتیم، یعنی اگر در مهندسی عمران و رشته سازه کارهایی انجام ندهیم که امروز به‌درد کشور بخورد، خیلی فایده‌ای ندارد. البته این‌طور نیست که روی کارهای تحقیقاتی -که شاید کارایی آنها برای 10 سال آینده باشد- فعالیتی نداشته باشیم، اما میزان آنها را به 10 تا 15 درصد کاهش داده‌ایم و تلاش کردیم به‌سمت رفع مسائل کشور حرکت کنیم. منظور از حکمرانی هم این است که در حوزه موضوعاتی مانند آب،‌ محیط‌زیست و منابع طبیعی که مشکلات امروز کشور است، بیشتر از گذشته فعالیت تحقیقاتی داشته باشیم. ما درکنار دارا بودن دانشکده‌های مرتبط با این حوزه‌ها،‌ اساتید توانمندی هم داریم که می‌توانند در بحث فعالیت‌های تحقیقاتی اثرگذار باشند. همچنین کارمندان ما با فعالیت‌های پژوهشی اُخت شده‌اند و درحقیقت خانواده منسجمی برای فعالیت‌های تحقیقاتی در دانشگاه تربیت مدرس داریم و قطعا رسیدن به‌عنوان دانشگاه سرآمد نتیجه بیش از 30 سال فعالیت این دانشگاه است.

 میزان درآمدهای اختصاصی تربیت‌مدرس؛ 22 درصد از کل بودجه
بسترهای دانشگاه تربیت‌مدرس برای فعالیت پژوهشی، چه میزان در کسب درآمد اختصاصی اثرگذار بوده است؟
سال گذشته از بودجه بیش از 500 میلیارد تومانی دانشگاه، پیش‌بینی‌مان این بود که 60 میلیارد تومان درآمد اختصاصی داشته باشیم. در برهه‌ای که بنده مسئولیت دانشگاه را برعهده گرفتم نزدیک به 50 میلیارد تومان درآمد اختصاصی داشتیم اما این رقم تا پایان سال گذشته به 100 میلیارد تومان رسیده بود. امسال هم پیش‌بینی‌مان این است که 132.4 میلیارد تومان بودجه از محل درآمدها کسب شود که تا امروز نزدیک به نیمی از آنها محقق شده و تصور می‌کنیم تا آخر سال 5 درصد بیشتر از رقم پیش‌بینی‌شده را درآمد اختصاصی داشته باشیم. اگر پیش‌بینی‌مان محقق شود نزدیک به 22 تا 23 درصدی بودجه هزینه‌ای را که دولت به دانشگاه تربیت مدرس اختصاص می‌دهد، درآمد اختصاصی داریم که رقم بالایی محسوب می‌شود.

اصلی‌ترین منبع کسب درآمد دانشگاه تربیت‌مدرس، پروژه‌های صنعتی هستند؟
خیر، دوره‌های آموزشی و پژوهشی را برگزار می‌کنیم که آنها هم محلی برای کسب درآمد هستند. در دوره‌های پژوهشی، حوزه‌هایی مانند روانشناسی، مدیریتی، صنعتی و‌ پزشکی را داریم، یعنی سبد درآمدی ما متنوع است. درعین‌حال ما دانشگاهی هستیم که خوشبختانه پارک علم‌وفناوری داریم که بیش از 176 شرکت دانش‌بنیان در آن مستقر هستند و امسال توانسته‌ایم، این علم را از درجه 3 به درجه 2 ارتقا دهیم. امروز ما تنها پارک علم‌وفناوری در داخل کشور را داریم که در رتبه‌بندی درجه دوم شناخته می‌شود.

وضعیت دانشگاه تربیت‌مدرس در حوزه ارتباطات بین‌المللی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما نزدیک به 250 تا 300 دانشجوی خارجی را در دانشگاه داریم. با توجه به اینکه تمرکز هیات‌مدیره و هیات‌رئیسه جدید دانشگاه، جذب دانشجوی خارجی است، تلاش کردیم تا ساختارهای جدیدی را برای جذب دانشجوی بین‌المللی ایجاد کنیم که یکی از این ساختارها، ایجاد پردیس بین‌الملل دانشگاه در منطقه آزاد اروند است. خوشبختانه مسئولان منطقه بیش از 500 تا 600 میلیارد تومان امکانات ازجمله زمین را در اختیار دانشگاه قرار داده‌اند. اما مساله مهم اینکه دانشجویانی که حاضرند در دانشگاه‌هایی مانند تربیت‌مدرس، صنعتی‌شریف، تهران و... درس بخوانند، حاضر نیستند دانشگاه‌هایی با رتبه‌های پایین‌تر را انتخاب کنند. ‌از این رو اگر نتوانیم آنها را جذب کنیم، به کشورهایی مانند انگلیس، فرانسه یا دیگر کشورها می‌روند، یعنی هر دانشگاه متناسب با رتبه و جایگاه علمی‌ای که دارد، مخاطب خاص به خودش را دارد و اگر جمعیت دانشجویان خارجی ما افزایش یابد، به این معنی نیست که از مخاطبان دانشگاه صنعتی‌شریف، چمران اهواز و... کاسته می‌شود.  امروز می‌بینیم بهترین دانشجویان دانشگاه‌های عراق و کویت، پردیس اروند دانشگاه تربیت‌مدرس را برای تحصیل انتخاب می‌کنند، اگر ما نتوانیم آنها را جذب کنیم، طبیعتا این دانشجویان به دانشگاه دیگر کشور نمی‌روند و ترجیح می‌دهند به دانشگاه‌های عربستان یا ترکیه بروند. به همین دلیل معتقدم دانشگاه‌های دولتی استان‌های دیگر نباید خودشان را در رقابت با دانشگاه‌های مطرح کشور برای جذب دانشجوی خارجی بدانند، بلکه باید نگاه رفاقت آمیز داشته باشند؛ چراکه هر اندازه بتوانیم جذب دانشجوی خارجی داشته باشیم، حتما باعث رونق حضور دانشجوی خارجی در مناطق مختلف کشور خواهد شد.  ما نزدیک به 2 هزار متقاضی از عراق و کویت برای واحد بین‌الملل اروند داشتیم که تا امروز هزار و 800 متقاضی را پذیرش نکردیم. یعنی 90 درصد متقاضیان را دارای صلاحیت‌های علمی کافی برای تحصیل در واحد بین‌الملل اروندمان تشخیص نداده‌ایم. یعنی یا از دانشگاه‌های برتر نبودند، یا معدل‌شان خوب نیست یا در رشته‌هایی که متقاضی تحصیل در آن بودند، نمره دروس تخصصی‌شان قابل توجه نبوده است. از میان 200 نفر هم امکان دارد در مرحله مصاحبه 100 نفرشان را بپذیریم. هدف‌مان این است که از مهرماه امسال این پردیس را با جمعیت اندک دانشجو فعال کنیم. تصورمان نیز این است که در 3 یا 4 سال آینده  پردیس اروندمان می‌تواند 2 هزار دانشجوی خارجی داشته باشد. همچنین به دنبال فعال کردن واحد بین‌الملل‌مان در منطقه نور استان مازندران هم هستیم اما علی‌رغم صدور مجوز، هنوز کار چندانی برای آن صورت نگرفته است. البته جذب دانشجو در این منطقه با توجه به اینکه منطقه آزاد نیست، قطعا سختی‌های خاصی دارد و باید همه امکانات را برای آنها فراهم کرد. طبیعتا ما توسعه و جذب دانشجوی خارجی را با درک از موقعیت دنبال کنیم، ‌یعنی به‌دنبال جذب دانشجوی ارمنستانی در منطقه آبادان نیستیم.

توزیع امکانات و تجهیزات مورد نیاز در پردیس‌های بین‌المللی دانشگاه تربیت‌مدرس براساس چه معیاری دنبال می‌شود؟
در پردیس اروند، زمین و ساختمانی که به ما تعلق گرفته، مربوط به سازمان توسعه سرمایه‌گذاری آبادان بوده است که در مساحتی نزدیک به 8 هکتار بنا شده است. سازمان منطقه آزاد اروند با درک شرایط منطقه بهترین ساختمان خود را در اختیار دانشگاه تربیت‌مدرس گذاشته است. در بحث تجهیز کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها نیز به ما کمک کرد و همچنین با رایزنی صورت‌گرفته، این امکان فراهم شده تا از تجهیزات آزمایشگاهی که در صنعت، منطقه و دانشگاه‌های منطقه وجود دارد، بهره ببریم. البته ما از اساتید دانشگاه‌هایی مانند چمران اهواز هم بهره خواهیم گرفت.

وضعیت تجهیزات آزمایشگاهی تنها برای 2 سال آینده  جوابگو خواهد بود
تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه تربیت‌مدرس در چه وضعیتی قرار دارد؟
تمام دانشگاه‌های کشور با مشکل کمبود یا به‌روز نبودن تجهیزات روبه رو هستند و دانشگاه تربیت‌مدرس نیز از این امر مسثتنی نیست. البته ما آزمایشگاه‌های بسیار خوبی هم داریم که دقیقا مانند دانشگاه‌های MIT است. با این حال 80 درصد آزمایشگاه‌های این دانشگاه نیاز دارند تا به‌روزرسانی شوند و اگر این اتفاق رخ ندهد، می‌توانیم تا یک یا دو سال آینده  کارها را دنبال کنیم و بعد از آن دیگر عملا نمی‌توان با این تجهیزات کارهایی را انجام دهیم که در پیشانی علم قرار دارد. از این رو نیاز داریم تا وضعیت به‌روزرسانی این تجهیزات دنبال شود.

 دانشگاه تربیت‌مدرس علم و ظرفیت ساخت اولین سد زیرزمینی کشور را در اختیار دارد
با توجه به چالش‌های امروز کشور در حوزه مسائل زیست‌محیطی، کارویژه دانشگاه تربیت‌مدرس چیست و برای حل آن چه ایده‌ای دارید؟
موضوع امروز کشور چالش‌های آبی است، در این وضعیت باید این مساله را مدنظر قرار دهیم که دنیا به سمت ساخت سدهای زیرزمینی حرکت می‌کند، درحالی‌که ما امروز سدهای روی زمین را داریم اما قطعا 20 تا 30 سال آینده  دیگر در دنیا سدی روی زمین وجود نخواهد داشت، به‌خصوص در مناطق گرمسیر که شدت تبخیر آب زیاد است، از این رو ما امروز باید به سمت احداث سدهای زیرزمینی حرکت کنیم. سدهایی که احداث آن نیاز به تخصص و امکانات خاص خودش را دارد. اگر امروز در حوزه ساخت سدهای زیرزمینی ورود نکنیم، قطعا 5 سال آینده به حدی در این حوزه عقب می‌مانیم که همه نیازهایمان را باید از کشورهای دیگر تامین کرده و حتی در حوزه تحقیقات نیز از کشورهای دیگر کمک بگیریم. برای مدیریت آب باید اولا از دید مدیریتی به آن نگاه شود و دوم اینکه از حیث عمرانی و علمی هم شرایط را مدنظر قرار داد. دانشگاه تربیت‌مدرس به دولت فعلی اعلام می‌کند که این آمادگی را دارد که از صفر تا صد ساخت سدهای زیرزمینی را دنبال کند و در طول 5 سال همه کارهای آن را انجام داده و درصورت تامین بودجه یک یا 2 سد زیرزمینی کشور را هم ایجاد خواهیم کرد.
وجه تمایز ما در بحث ساخت سدهای زیرزمینی، تخصص‌های مورد نیاز برای این کار است. برای ساخت چنین سدی مباحث سازه‌ای، هیدرولیکی، ارتعاش، اجتماعی، خاک، زمین شناسی، محیط‌زیستی و... را باید به کار برد که همه آنها را در دانشگاه تربیت‌مدرس داریم و دانشجویان و اساتید این رشته‌ها نیز جزء برترین‌های کشوری هستند. معتقدم اگر برای 6 ماه آخر امسال بودجه‌ای 200 میلیارد تومانی و برای سال آینده  نیز بودجه 500 میلیارد تومانی درا ختیار دانشگاه گذاشته شود در بحث سدهای زیرزمینی حتما در سال سوم می‌توانیم به دولت جواب داده و فاز اجرای ساخت این سدها را شروع کنیم. قول می‌دهم اگر این اتفاق بیفتد ما می‌توانیم دانشگاه سرآمد در بحث ساخت سدهای زیرزمینی باشیم.

 اعتماد بین مسئولان و مدیریت دانشگاه‌ها شکل گرفته است
تا چه میزان ارگان‌ها و بخش‌های دولتی به سراغ دانشگاه تربیت‌مدرس می‌آیند؟
خوشبختانه نگاه‌ها تغییر کرده و تعامل بین دستگاه‌ها و دانشگاه‌ها بهبود پیدا کرده است. به‌طوری‌که در یک ماه پایانی سال گذشته، 15 تا 20 میلیارد تومان طرح از وزارت نفت را داشتیم که این نشان از تغییر است. امروز اعتمادی بین مدیریت و کارایی دانشگاه‌ها بین مسئولان شکل گرفته است که قطعا زمینه اتفاقات خوب را فراهم کرده است. با این حال اگر آنها به سراغ دانشگاه‌ها نیایند، ما به سراغ آنها می‌رویم.